3 دهه پیش در چنین روزهایی دیوار برلین فروریخت، اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد هنوز مانعی نامرئی آلمان را به دو بخش تقسیم کرده است

30 سال پس از ویرانی دیوار

30 سال پیش در همین روزها فرو ریختن دیوار برلین خبر شماره یک رسانه‌ها بود؛ دیواری که مرز میان زندگی کمونیستی و حیات شهروندانی بود که در دنیای خارج از کمونیسم زندگی می‌کردند. موج این اتفاق تکان‌‌دهنده تا کیلومترها دورتر از برلین در سراسر اروپا منتشر و امید دوباره‌ای را در قلب ساکنان آلمان شرقی زنده کرد. این اتفاق مهم در آبان 1368/ نوامبر 1989 درست چند دقیقه بعد از آن رخ داد که حکومت کمونیستی آلمان شرقی اعلام کرد شهروندان این بخش شهر می‌توانند پس از 40 سال جدایی برای سفر به بخش غربی تقاضای ویزا کنند. هزاران نفر از ساکنان برلین شرقی برای دیدار با همشهریان و حتی خانواده‌هایشان که سال‌ها هیچ‌گونه ارتباطی حتی ارتباط تلفنی نیز نداشتند برای سفر به بخش غربی شهر به سمت دیوار هجوم بردند. از سوی دیگر دیوار، غربی‌ها نیز برای استقبال از عزیزان جدامانده‌شان به سمت دیوار رفتند و در نهایت با خارج شدن اوضاع از کنترل مأموران مرزی، مرزها گشوده شد. حدود یک سال بعد دو بخش آلمان یکپارچه شد و از آن دیوار عظیم بتونی چیزی جز بقایایی در برخی قسمت‌های شهر باقی نماند. موضوعی که در بسیاری از تحقیقات علمی در این سال‌ها مورد توجه قرار گرفته این است که امروز پس از گذشت سه دهه از این اتفاق تاریخی هنوز رد آن دیوار از زندگی آلمانی‌ها پاک نشده است. در این سال‌ها بسیاری از شکاف‌های ایجاد شده بر اثر وجود آن دیوار مانند شکاف عمیق اقتصادی تا حد زیادی ترمیم شده اما برخی معتقدند هنوز دیواری نامرئی آلمان را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است و همچنان سطح زندگی ساکنان این سو و آن سوی دیوار قدیمی برلین فاصله محسوسی با یکدیگر دارند.

کد خبر: ۱۲۳۷۵۰۰

تفاوت سطح اقتصادی
بسیاری از کارشناسان معتقدند هنوز تفاوت‌های عمیقی در فرهنگ، تفکر و شیوه‌های زندگی میان ساکنان دو بخش آلمان مشاهده می‌شود. حتی تفکر ساکنان این دو بخش در مورد حکومت‌های سابق این قسمت‌ها نیز کاملا با هم تفاوت دارد. هنوز هم میزان اعتماد مردم به رسانه‌ها، نخبگان سیاسی و اقتصادی احزاب دموکرات و فدرال، پایگاه‌ها و سازمان‌های این احزاب و همچنین میزان ارتباط با کشورهای روسیه و در مقابل آن آمریکا کاملا متفاوت است. حتی دیدگاه مردم نسبت به خودشان و کشورشان به عنوان مردم آلمان با هم یکسان نیست.
پروفسور ماو، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه هامبولت در برلین بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیقاتش می‌گوید: «بیشتر ساکنان بخش غربی آلمان معتقدند پس از فروپاشی دیوار برلین دیگر تفاوتی میان دو بخش کشور وجود ندارد و تمام اثرات آن دوران به‌کلی از بین رفته است. این در حالی است که ساکنان بخش شرقی می‌گویند هنوز تفاوت‌های عمده‌ای میان آلمان شرقی و غربی وجود دارد.» براساس نتایج به دست آمده از پرسشنامه‌ها حدود نیمی از ساکنان بخش شرقی آلمان خود را شهروند درجه دوم کشور تصور می‌کنند.
شش استان شرقی آلمان از زمان فروپاشی دیوار برلین تاکنون برای افزایش سرمایه و ثروت و رساندن خود به سطح سرمایه بخش غربی تلاش‌های زیادی داشته‌اند. زیرا طی چند دهه حاکمیت حزب کمونیست در این بخش، اقتصاد به‌شدت ضعیف شده بود و سطح اقتصادی افراد جامعه نیز بسیار پایین آمده بود.
براساس نرخ کنونی ارز، تولید ناخالص داخلی در سال 1370/ 1991 در بخش شرقی آلمان 9701 یورو بوده است، در حالی که در همان زمان این عدد در بخش غربی معادل 22هزار و 687 یورو محاسبه شده است. اگرچه در طول سه دهه اخیر این شکاف عمیق تا حد زیادی پر شده اما هنوز هم میزان تولید ناخالص داخلی و درآمد در بخش شرقی کمتر بوده و حدود 75درصد این عدد در بخش غربی است. بر اساس تحقیقات صورت گرفته بیشتر افراد ثروتمند آلمان در بخش غربی این کشور زندگی می‌کنند و همچنین بیشتر شرکت‌های بزرگ که حقوق بالاتری به کارمندانشان می‌دهند نیز در بخش غربی قرار دارند.

شکاف در تحصیلات
با وجود گذشت سه دهه از همبستگی دوباره دو بخش آلمان هنوز تفاوت‌های زیادی در خصوص سطح تحصیلات در این دو بخش وجود دارد. برای مثال دانش‌آموزان بخش شرقی معمولا نمرات بالاتری در امتحانات روخوانی و ریاضی به دست می‌آورند. حتی در مورد نتایج امتحان نهایی دبیرستان نیز دانش‌آموزان ساکن قسمت‌های شرقی نتایج بهتری از دانش‌آموزان غربی به دست‌ می‌آورند.
در نظام آموزشی پیشین بخش غربی دانش‌آموزان براساس توانایی مالی به چند دسته تقسیم می‌شدند. اما رویکرد نظام آموزشی در قسمت شرقی یکسان‌سازی بوده است. به گفته دکتر باشتین بتوزر از محققان دانشگاه آکسفورد، پس از فروریختن دیوار برلین نظام آموزشی بخش شرقی نیز به سمت روش‌های آموزشی غرب گرایش یافت. اگرچه ایجاد این تغییر برای دانش‌آموزان با وضع مالی مناسب خیلی مشکلی ایجاد نمی‌کرد، اما دانش‌آموزان ضعیف‌تر ممکن بود از امکان تحصیل خوب محروم شوند.
به گفته کارشناسان، نگاه کلی جامعه به ساکنان بخش شرقی منفی است اما نمی‌توان از بعضی اثرات مثبت از یکسان‌سازی‌های به وجود آمده به دنبال حاکمیت کمونیسم نیز چشم‌پوشی کرد. برای مثال افراد ساکن در بخش شرقی همان‌طور که اشاره شد از نظام آموزشی یکسانی برخوردار بودند و به همین جهت امکان تحصیل برای همه اقشار جامعه به یک نسبت فراهم بوده است.

تفاوت جمعیتی
یکی از تفاوت‌های عمده‌ای که هنوز به طور محسوسی میان بخش‌های شرقی و غربی آلمان مشاهده می‌شود این است که بخش شرقی چه از نظر مساحتی و چه از نظر جمعیت کوچک‌تر و کم‌جمعیت است. بدون در نظر گرفتن شهر برلین، 5/12 میلیون نفر در بخش شرقی ساکن است در حالی که بخش غربی این کشور 66 میلیون نفر جمعیت دارد.
این توزیع غیریکنواخت جمعیت موجب اثرگذاری در موارد دیگر نیز می‌شود. برای مثال از 18 تیم فوتبال برتر این کشور که در مسابقات بوندسلیگا رقابت می‌کنند، فقط دو تیم مربوط به بخش شرقی سابق هستند. حتی تعداد مدال‌آوران المپیک این کشور نیز که ساکن بخش غربی سابق آلمان باشند به مراتب بیشتر است.
در مجموع جمعیت بخش شرقی آلمان، پیرتر، فقیرتر و بیشتر مذکر هستند که به دلیل مهاجرت گسترده ساکنان بخش شرقی به بخش غربی پس از فروریزی دیوار برلین است که دو سوم از این مهاجران را زنان تشکیل می‌دادند. دلیل این اتفاق به عقیده پروفسور ماو، دیدگاه زنان بخش شرقی بوده که احساس می‌کردند زنان در قسمت غربی کشور خوشبخت‌تر زندگی می‌کنند. از آنجا که آمار طلاق در بخش شرقی بالا بود، زنان مستقل زیادی در بخش شرقی ساکن بودند و با آرزوی زندگی بهتر به سمت بخش غربی مهاجرت می‌کردند. علاوه بر این زنان بخش شرقی آسان‌تر با شرایط موجود در بخش غربی کنار می‌آمدند و پذیرش بالاتری برای ایجاد تغییرات داشتند.

تفاوت‌های فرهنگی
از آنجا که زندگی و نظام حکومتی ساکنان شرق آلمان در چشم بر هم‌زدنی عوض شد، روزهای دشواری را برای مطابق شدن با تغییرات ناگهانی به وجود آمده به دنبال فروریزی دیوار برلین گذراندند. بسیاری از آنها دوره طولانی بیکاری و نداشتن امنیت اجتماعی و شغلی را تجربه کرده‌اند و به همین دلیل بیشتر این افراد عادت به اندوختن و تدافع پیدا کرده‌اند و در مقابل تغییرات اجتماعی کاملا مقاومت از خود نشان می‌دهند. این افراد حتی در برابر تغییرات فرهنگی هم مقاومت دارند و ترجیح می‌دهند تغییری را حس نکنند. برای مثال، هنوز هم بیشتر بچه‌هایی که در قسمت‌های شرقی آلمان متولد می‌شوند پدر و مادرشان ازدواج نکرده‌اند. اما در مقابل آن بخش‌های غربی آلمان دیدگاه‌های مذهبی‌تری را دنبال می‌کنند و شکل‌گیری بنیان خانواده را مقدس می‌دانند.
حتی ذائقه افراد ساکن در این دو بخش نیز با هم متفاوت شده است؛ به عنوان مثال شرقی‌ها بیشتر گوشت می‌خورند، در حالی که ساکنان بخش غربی آلمان بیشتر به مصرف خوراکی‌های شیرین تمایل نشان می‌دهند.