بحران در آشیانه آتلانـتیکی‌ها

روایت مکرون از مرگ مغزی ناتو
ماجرا از مصاحبه جنجالی مکرون با هفته‌نامه «اکونومیست» آغاز شد. رئیس‌جمهور فرانسه در این مصاحبه از «مرگ مغزی ناتو» سخن به میان آورد و سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه ایالات‌متحده در این مجموعه را مورد انتقاد قرار داد. مکرون در این خصوص عنوان کرد:
«این روزها ما شاهد مرگ مغزی ناتو هستیم. بین متحدان اروپایی از یک طرف و آمریکا و ترکیه ـ دارنده دومین ارتش بزرگ ناتو ـ از طرف دیگر، هماهنگی راهبردی وجود ندارد. واشنگتن نشانه‌هایی از «پشت کردن به ما» را بروز می‌دهد. این وضعیت را می‌توان در تصمیم ناگهانی ترامپ مبنی بر خارج کردن نیروها از شمال شرقی سوریه بدون رایزنی با متحدان مشاهده کرد.»
باج‌گیری مجدد آمریکا از اعضای اروپایی ناتو
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا بدون آن‌که مستقیماً واکنشی نسبت به اظهارات مکرون نشان دهد، در اظهاراتی تهدیدآمیز خطاب به اعضای پیمان آتلانتیک شمالی اعلام کرد که اگر آنها 2 درصد از درآمد تولید ناخالص داخلی خود را صرف تأمین هزینه‌های جمعی ناتو نکنند، احتمال منسوخ شدن این پیمان وجود دارد! مروری بر اظهارات پمپئو و ادبیات وی، بیانگر گارد بسته دولت ترامپ در برابر دیگر اعضای ناتو است:
«اکنون هفت دهه از تأسیس ناتو گذشته و این سازمان نیاز به رشد و تغییر دارد. ناتو باید با واقعیت‌ها و چالش‌های امروز مقابله کند. اگر کشورها فکر می‌کنند که می‌توانند بدون تأمین منابع موردنیاز برای ناتو و بدون عمل به تعهدات خود از منافع امنیتی آن استفاده کنند، احتمال بی‌اثر یا منسوخ شدن ناتو وجود دارد.»
موضعگیری ژرمن‌ها در برابر کاخ الیزه
ماجرا به این نقطه ختم نشد! هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان که به حزب سوسیال‌دموکرات تعلق دارد، در مقاله‌ای که در نشریه اشپیگل منتشر شد تأکید کرد:
«زیر سؤال بردن ناتو اشتباه خواهد بود. آلمان و اروپا هیچ‌کدام بدون آمریکا نمی‌توانند به‌طور مؤثر از خود محافظت کنند. بااین‌حال ما از ایده تشکیل ارتش واحد اروپایی کماکان حمایت می‌کنیم.»
بدون شک اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه، نقطه آشکارساز وجود بحران‌های پنهانی است که در اعماق مناسبات درونی اعضای ناتو مخفی شده و هر از گاهی شاهد ظهور آنها در فضای عمومی هستیم. ینس استولتنبرگ، دبیرکل نروژی ناتو در برهه فعلی همچنان سعی دارد روی این نقاط بحرانی سرپوش گذاشته و تا حد ممکن، مانع از تسری آن به افکار عمومی دنیا شود، حال‌ آن‌که تاریخ‌مصرف ناتو پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عملا به پایان رسیده است. در سال 2003 میلادی و در جریان هم‌پیمانی کشورهای آمریکا، انگلیس، اسپانیا و لهستان برای حمله به عراق مشاهده کردیم که ژاک شیراک رئیس‌جمهور اسبق فرانسه و گرهارد شرودر، صدراعظم سابق آلمان با این اقدام غیرقانونی کاخ سفید همراه نشدند تا بر همگان اثبات شود که «اتحاد آتلانتیکی» بیش از آن‌که یک «واقعیت» تلقی شود، نوعی«واژه تزئینی» برای توجیه استمرار بقای حداقلی ناتو در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود.
فراتر از یک منازعه ساده
بدون شک دامنه منازعه اخیر نامحدودتر از حد تصور خواهد بود. اجلاس بعدی ناتو قرار است 4 دسامبر (۱۳ آذر) در لندن برگزار شود. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که نشست ماه دسامبر اعضای ناتو، به محلی برای مجادله بر سر اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه و جبهه‌گیری‌های جدید در پیمان آتلانتیک شمالی تبدیل خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود مهم‌ترین موضوع منازعه در نشست آتی ناتو، تفسیر بند 5 اساسنامه آن در خصوص تضمین دفاع جمعی در میان اعضای این پیمان جمعی خواهد بود. بر اساس این بند، حمله به یک متحد، به‌منزله حمله به همه اعضا خواهد بود. چنین اصلی از سال 1949 ( زمان تشکیل ناتو) حکم اصلی‌ترین بند اساسنامه را داشته است. مکرون صراحتاً در خصوص کارایی این بند، ابراز تردید کرده است. بسیاری از اعضای اروپایی ناتو نیز نظر مشابهی در این خصوص دارند. به‌عنوان‌مثال، کشورهایی مانند فرانسه و یونان معتقدند که در صورت ورود ترکیه به جنگ‌هایی مانند نبرد اخیر در شمال شرقی سوریه، توجیهی عقلانی برای حمایت 28 عضو دیگر پیمان آتلانتیک شمالی از این کشور وجود ندارد زیرا در این صورت، هزینه خودسری آنکارا (که با چراغ سبز آمریکا صورت پذیرفت)، به ضرر سایر اعضای ناتو تمام خواهد شد. در جریان سرنگونی سوخوی24 روسیه توسط ترکیه در سال 2015 میلادی نیز پس از اظهارات پوتین مبنی بر پاسخ‌دهی مسکو به اقدام آنکارا، بسیاری از اعضای ناتو بر عدم کارایی بند 5 اساسنامه تأکید کرده و هرگونه حمایت از ترکیه ( در نبرد احتمالی با روسیه) را رد کردند.
اختلافاتی که میان اعضای ناتو باقی خواهد ماند
منازعه‌ای که میان ایالات‌متحده آمریکا و اعضای اروپایی ناتو رخ‌داده است، به‌زودی پایان نمی‌پذیرد! به نظر می‌رسد حتی اگر دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده شکست بخورد و دموکرات‌ها در کاخ سفید حضور یابند، کماکان ابهاماتی ازجمله «نحوه تفسیر بند 5 اساسنامه ناتو ازسوی اعضا» و «فلسفه وجودی ناتو پس از پایان جنگ سرد» به قوت خود باقی خواهد ماند. فراتر از آن، دموکرات‌ها نیز مطالبه مبنایی آمریکا از اعضای پیمان آتلانتیک شمالی مبنی بر اختصاص 2 درصد از تولید ناخالص داخلی آنها به هزینه‌های جمعی ناتو را پیگیری خواهند کرد. در چنین شرایطی شاهد بازتولید مناقشات درونی پایدار در میان اعضای پیمان آتلانتیک شمالی خواهیم بود. در چنین فضایی، استدلال برخی تحلیلگران حوزه امنیت بین‌الملل مبنی بر اضمحلال پیمان آتلانتیک شمالی یا بی‌خاصیت شدن کامل آن در آینده‌ای نزدیک توجیه پیدا می‌کند.

زهرا ساختمانیان

بین‌الملل