پرچم بالای فرهنگِ غیردولتی

در جلوی ورودی به حافظیه می‌خوریم به حاج احد ده‌بزرگی، بزرگ شاعران عاشورایی و آیینی. تا ابتدای ورودی حافظیه ما را همراهی می‌کند و بعد هم رو به مزار حافظه به اشارت، غزلی زیر لب زمزمه می‌کند: «شب وصل است و طی شد نامه هجر؛ سلام فیه حتی مطلع الفجر...» حافظیه و مزار حافظه شده نگینی برای شعرای سراسر کشور و بلکه آن سوی مرزهای کشور که حالا به دو بهانه دور هم جمع شده‌اند: سرودن به زبان فارسی و سرودن از حسین‌بن‌علی(ع).
شب شعر عاشورایی شیراز حالا 34 سال است که از عمرش می‌گذرد. سه دهه و اندی قبل به همت و انگیزه حاج‌حسین فرهنگ در شیراز پا گرفت. از همان سال 65 هم در کنار بانی اصلی این مراسم که حاج‌حسین فرهنگ باشد، نام حاج احد ده‌بزرگی هم به چشم می‌خورد. این‌گونه می‌شود که 33 سال قبل حاج‌حسین فرهنگ با همراهی احد ده‌بزرگی با توصیه یکی از دوستانش شب‌شعر عاشورایی را با هزینه شخصی کلید می‌زنند. آنها با هم قول و قرار می‌گذارند هزینه برگزاری این شب‌شعر از هزینه شخصی و البته کمک‌های مردمی تأمین شود و هرگز به سمت بودجه‌های دولتی نروند؛ امری که به گفته متولیان آن تاکنون هم پابرجا بوده است.
بنیانگذاری یک رویداد فرهنگی از محل درآمدهای شخصی
سی‌وچهارمین دوره این شب‌شعر هم سه‌شنبه تا جمعه هفته گذشته با حضور تعداد زیادی از شعرای آیینی در شهر شیراز برگزار شد. واقعیتش را بخواهید آنچه در سطرهای بالا درباره عقبه مردمی این رویداد و استفاده نکردن از هزینه‌ها و بودجه‌های دولتی استفاده شد اصلا در مقام حرف و شعار نیست و هر سال تعداد زیادی از شاعران از سراسر کشور با هزینه شخصی خاندان فرهنگ به شیراز می‌آیند. تمام هزینه‌های این رویداد از دعوت حضرات شعرا تا اسکان و تغذیه آنها از محل درآمدهای شخصی و غیردولتی خاندان فرهنگ تامین می‌شود. حتی محلی که شعرا در آن اسکان می‌یابند منزلی قدیمی متعلق به مرحوم حاج حسین فرهنگ است.
با وجود آن‌که حالا این منطقه به یکی از مناطق اعیان‌نشین شیراز تبدیل شده و قیمت زمین و ملک در آن سر به فلک می‌زند، ولی فرزندان مرحوم حاج حسین دست به این بنای دو طبقه نزده و آن را به همان شکل حفظ کرده‌اند تا بتوانند وصیت پدر را اجرا کنند. حاج‌فرهنگ قبل از فوتش وصیت کرده بود که یک‌سوم اموالش خرج اقامه عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) شود. در واقع بدنه اصلی هزینه برای برگزاری این شب‌شعر از این همین طریق تهیه می‌شود. گرچه افراد بسیاری در این زمینه مشارکت دارند، اما بدنه اصلی هزینه‌ها از طریق وصیت و وقف حاج حسین فرهنگ تقبل می‌شود.
مهمان‌هایی از شرق تا غرب دور
سی‌وچهارمین دوره این شب‌شعر را -که از سه‌شنبه تا جمعه هفته گذشته در شیراز برگزار شد - می‌توان از نظر کمی و کیفی یکی از دوره‌های خاص چند سال اخیر دانست. به‌جز سروده‌ها و شعرهای قرائت شده، حضور شاعران هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی در این دوره منحصر به فرد بود. حضور و شعرخوانی شعرای جوان در کنار شعرای اسم و رسم در کرده این سال‌ها و پیشکسوت از دیگر نقاط عطف این دوره بود. در کنار شعرای ایرانی بعضی از شعرای فارسی‌زبان از کشور همسایه شرقی افغانستان هم در این رویداد حضور داشتند. حضور شعرا در این رویداد البته جنسیت هم نمی‌شناسد و کافی است نگاهی به کسانی که در سالن همایش‌های اداره کل استاد ارشاد فارس شعرخوانی کرده‌اند نگاهی بیندازید تا صحت این گزاره مشخص شود.
امسال البته این کنگره یک مهمان ویژه دیگر هم داشت؛ سیدعباس صالحی که برای ماموریتی کاری عازم شیراز شده بود پس از اطلاع از برگزاری این مراسم، خودش را برای ادای احترام به شب‌شعر رساند و ساعتی را در میان علاقه‌مندان به شعر و فرهنگ اهل‌بیت(ع) گذراند. در کنار همه اینها جالب است بدانید که دست‌اندرکاران شب‌شعر از کنار سروده‌های جدیدی که هر سال درباره مفاهیم عاشورایی سروده می‌شود بی‌تفاوت نمی‌گذرند. دبیرخانه شب‌شعر، هر ساله سروده‌های جدیدی که شاعران در این کنگره قرائت می‌کنند را جمع‌آوری کرده و در قالب یک کتاب منتشر می‌کند. شعرایی که هر سال برای شرکت در کنگره به شیراز می‌آیند می‌توانند کتاب سروده‌های سال قبل را دریافت کنند. خلاصه که در جریان باشید فرآیندی که برای این کنگره طراحی شده به‌گونه‌ای است که در پایان محصول خاص خودش را هم به جامعه ادبی عرضه می‌کند.
در مدل‌های مختلف
احتمالا برایتان جالب باشد که بدانید عوامل و دست‌اندرکاران این رویداد 34 ساله هرچند در ادبیات و اظهار ارادت به امام حسین(ع) وجه مشترک دارند اما از نظر خط و ربط‌های سیاسی به شدت متنوع و متکثرند. حضور در جمع این آدم‌ها هر فردی را متعجب می‌کند که چطور می‌شود این همه آدم از گرایش‌های مختلف سیاسی دست در دست هم یک رویداد مستمر فرهنگی را سه دهه ادامه بدهند بدون این‌که به برگزاری مداوم آن خدشه‌ای بخورد. نشانه‌ای که حکایت از آن دارد عوامل و دست‌اندرکاران شب‌شعر عاشورا به دور از جریان‌ها و گرایش‌های شخصی خودشان همه کمر همت بسته‌اند تا صرفا در خدمت فرهنگ عاشورا و ادبیات باشند.
شب شعر عاشورایی شیراز می‌تواند یک الگوی خوب برای طرح‌های اصیل فرهنگی باشد که از آفت خط و ربط‌های سیاسی در امان می‌مانند. در این میان البته نباید از نقش مدیریت پدرانه و مشفقانه مرحوم حاج‌حسین فرهنگ و حاج احد ده‌بزرگی غافل شد. درک چنین موقعیتی از چنین افرادی است که باعث شده این نهال فرهنگی بعد از سه دهه تبدیل به یک درخت تناور شود که هر سال میزبان جمع زیادی از شعرای آیینی از اقصی نقاط کشور است.

محمدصادق علیزاده
ادبیات و هنر