آن‌کس که تو را شناخت جان را چه کند / معرفت عرفه؛ روز آشتی با خدا

عرفه، روز بزرگ ماست. روز بزرگی که انسان به واسطه توسل به ائمه معصومین و ادعیه‌ای در این روز وارد شده و تدبر و ارتباط و اتصال به معانی بلند آن، در مسیر شناخت و ارتباط با خداوند متعال قدم بر می دارد و شاید به همین دلیل است که این روز را عرفه نامیدند . عرفه به معنای ادراک و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است (2).

عید به معنای شادی و خوشحالی های زودگذر و تزریقی که این روزها درگیر آن هستیم نیست، بلکه صحبت از شادی و خوشحالی بزرگ و عمیقی است که به واسطه استغفار، دعا، ارتباط و نهایتاً‌ بخشش و لطفی که از سوی خداوند متعال شامل حال انسان می شود. روزی که امید به بخشش را بیش از پیش می کند.

چه آن‌که اباجعفر صادق آل محمد (ع) نیز فرمودند: اگر شخصی گناهکار نتواند در شب‌های با برکت ماه رمضان بویژه شب‌های قدر، خود را در معرض نسیم رحمت الهی قرار دهد و آمرزیده شود، او تا سال آینده بخشوده نمی‌شود، مگر این‌که عرفه را درک کند و از امتیازات آن روز بهره‌ گیرد. (3)

بهره مندی از این بخشش و لطف بزرگ الهی خود عید است. حالت روحانی و توفیق دستیابی به خوف و رجا شاید همین نکته را بیان می کند که انسان در عین ندامت از گناهان گذشته و به دور از ناامیدی، به رحمانیت و بخشندگی خدا رجا و امید دارد. حفظ این حال و استمرار آن سخت و در روزهای عزیز و بزرگی همچون روز عرفه به اوج خود می رسد و خداوند دریچه امید و بخشش خود را بازهم به روی بندگانش می گشاید.

عرفه روز دعا و استغفار و توجه است. دعای سراسر عشق و شور و سوز که سیدالشهداء امام حسین(ع) در مراسم عرفات انشاء فرموده اند، نشان‌دهنده‌ روحیه‌ شیدایی و عشق و شوری است که پیروان اهل‌بیت در چنین ایامی باید داشته باشند. (4)

اما نکته ای که در بسیاری از اعمال و ایام دینی ما مغفول می ماند و آن‌طور که شایسته است به آن توجه نمی شود، معانی بلند و والای ادعیه و متونی است که از معصوم روایت شده است.

دعای عرفه شاید یک دوره کامل خداشناسی باشد. مضامین بلندی که انسان را وادار به اقرار می کند که «آن ذره که در حساب نیاید مائیم»... این‌که انسان در این دعا می آموزد ذره ای بیش نیست و با یادآوری مستمر این نکته تکبر و غرور را از آدمی دور می کند. مضمونی که در جای جای دعای عرفه به چشم می خورد... در فرازی دیگر از این دعای شریف حضرت سید الشهدا (ع) به ناتوانی انسان از شکرگذاری ودیعه ها و نعمت های الهی اشاره می کند.

آنجا که حضرت با تواضع و تضرعی آموزنده انشا فرمودند: «اگر تصمیم بگیرم و تلاش کنم در تمام عصرها و روزگاران، به فرض این‌که در تمام این اعصار و روزگارها زنده باشم و زندگی کنم و خواسته باشم یکی از نعمت‏هایت را شکرگذاری نمایم، توان آن را نخواهم داشت» (5) نعمت هایی که انسان براحتی هرچه تمام تر آنها را نادیده می گیرد و نه تنها شکر آن را به جا نمی آورد، بلکه با عصیان و گناه با نادیده گرفتن محضریت خدا آن نعمت ها را زایل می کند. پس «کور باد چشمی که تو را مراقب خود نبیند»...

باید دعای عرفه را با حضور قلب و با درک مفاهیم آن قرائت کرد و در معانی و مضامین بلند و غنی آن تامل کنیم. تأمل و تدبری که ما را از مرحله الفاظ و ظاهر عبور دهد و معنای بلند الهی و نورانی ادعیه های مأثوره را در جان و قلب ما بنشاند.

همچنین دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه یکی از دعاهایی است که در این روز و بعد از خواندن و تدبر در دعای عرفه نیز به خواندن آن سفارش شده است.

دعایی که همچون دیگر بیانات و دعاهای حضرت سجاد (ع) مضامین عالی و والایی دارد که هر انسان آزاده و پاکی را تحت تأثیر قرار داده و به فکر فرو می برد.

«... و ای خدا از‌ امیدهایی که به‌ لطف ‌و‌ کرم تو‌ دارم مرا ناامید ‌و‌ مایوس مگردان تا‌ بر‌ من‌ یاس ‌و‌ ناامیدی از‌ رحمتت غالب نشود و از‌ امتحان خود بار سنگین که‌ طاقت ‌آن را‌ ندارم به‌ دوش من‌ مگذار که‌ ‌آن بار سنگین مرا خسته ‌و‌ عاجز گرداند، بلکه از‌ فضل ‌و‌ کرم ‌و‌ محبتت امتحان را‌ بر‌ من‌ آسان گیر.»

عرفه همان روزی است که حضرت آدم (ع) مورد لطف و بخشش خداوند متعال قرار گرفت و بخشیده شد. این روز، روز آشتی با خداست...

پی نوشت ها:
1. دهخدا، ذیل عید، زبیدی، تاج العروس، 8/438 - 439
2. راغب اصفهانی، مفردات، ص۵۶۰
3. کافی، ج ۲، ص ۶۶
4. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با دانش آموزان و دانشجویان در تاریخ 11 آبان 1390
5. مفاتیح الجنان، اعمال ماه ذی‌الحجّه. / گفتار معصومین(ع) ؛ ج‏2 ؛ ص197