آذربایجان شرقی و محرم

یکی دیگر از مراسم خاص آذری‌ها شرکت عزاداران در قالب دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در بازار بزرگ تبریز است. دسته‌های تشکیل شده از محلات قدیمی و اصیل تبریز همچون امیرخیز، نوبر، شتربان، خیابان، کوچه باغ، اهراب، ششگلان و ده‌ها محله دیگر در دهه اول ماه محرم بخصوص روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی و سوم شهدای کربلا با نظم و انسجام خاص، سرتاپا سیاهپوش و بعضا با دستارهایی سیاه برسر، در سوگ حضرت اباعبدالله الحسین(ع) مراسم سنتی ـ مذهبی سینه‌زنی و زنجیرزنی را اجرا می‌کنند. یکی از نکات جالب و قابل توجه عزاداری محلات در بازار، ترکیب منظم هیات‌هاست، به طوری که هر محله، سه دسته عرب، عجم و زنجیرزن دارد که برای عزاداری در بازار به ترتیب وارد بازارچه و تیمچه‌ها شده و عزادارای می‌کنند که غالبا در بازار مظفریه (بازار فرش‌فروشان) به کار خود پایان می‌دهند.

نخست دسته عرب محله با لباس‌هایی سر تا پا مشکی به سبک اعراب وارد بازار شده و با نظم و سبک خاص دو دستان خود را بر سینه‌هایشان می‌کوبند، سپس دسته عجم که کت و شلوار بر تن دارند به صورت آرام و منظم با یک دست بر سینه می‌کوبند و در پایان زنجیرزنان آن محله، بر کار محله در روز عزاداری خاتمه داده و هیات‌ها به محله خود باز می‌گردند تا در مساجد عزاداری کنند. بیشتر مرثیه‌ها و نوحه‌های خوانده شده در بازار تبریز به زبان ترکی و با همان لحن و سبک قدیمی است. همزمان با برگزاری مراسم عزاداری در بازار مردم و مغازه‌داران نذورات و احسان‌های خود را بین مردم و دیگر حضار پخش می‌کنند.

علم‌بندی نیز یکی دیگر از سنت‌های قدیمی استان آذربایجان شرقی است که به صورت خاص در شهر مراغه و در سومین روز ماه محرم (روز رسیدن اصحاب و یاران امام حسین به کربلا و برافراشتن علم امام) برگزار می‌شود. سرپرست هیات‌ها پارچه و روسری‌ها را روی علم نصب می‌کنند که ارتفاع آن به 50 متر می‌رسد. علم را در مسجد لباس می‌پوشانند و با سلام و صلوات به میان جمعیت می‌آورند و تا اربعین به همان صورت برافراشته می‌ماند و 28‌صفر گروه‌های سینه‌زنی و نوحه‌خوانی مراغه علم را برداشته و به مکان قبلی منتقل می‌کنند.

از رسوم دیگر مردم آذربایجان در ایام محرم مراسم شبیه‌خوانی و به دنبال آن سوزاندن خیمه‌هاست. در این مراسم که معمولا حوالی ظهر عاشورا اتفاق می‌افتد امام‌حسین(ع) و یاران باوفای ایشان و یزیدیان در دو گروه مجزا به جنگ تن به تن می‌پردازند و سرانجام مراسم با سوزاندن خیمه‌ها و صحنه‌های حزن آلود دیگر به پایان می‌رسد .

از مراسم دیگری که بیشتر در روستاهای اطراف شهرستان عجب‌شیر برگزار می‌شود مراسم مشعل‌گردانی است. این مراسم شب‌های تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود و در آن 72 پارچه‌ کهنه گلوله شده را به یاد شهدای کربلا آتش می‌زنند.

سعیده دلال‌علیپور

جام‌جم تبریز