دانشمندان می‌گویند برخی انگل‌ها در بدن ما می‌توانند از ما در برابر عوامل بیماری‌زا حفاظت کنند

دشمنِ دشمن ما، دوست ماست‌!

انصاف این است که بگوییم انگل‌ها کلا برای میزبانشان موجودات ناخوشایندی هستند. علل بسیاری موجب بیماری و مرگ می‌شوند و معمولا ما انسان‌ها از سرایت بیماری به خود و دیگران دوری می‌کنیم. اما محققان می‌گویند برخی انگل‌ها، هر چند بالقوه مضر هستند، از جهتی دیگر می‌توانند به میزبانشان کمک کنند با عفونت‌های مرگبار بیشتری مقابله کند.

کد خبر: ۱۰۷۵۶۲۶

وقتی بدانیم برخی انگل‌ها برای انسان مفید هستند، شکل مقابله ما با بیماری‌های عفونی متفاوت خواهد شد. نتایج مطالعه جدید منتشر شده در نشریه اوولوشن لترز (Evolution letters) به ما می‌گوید انگل‌ها براحتی می‌توانند مکانیسم‌های مختلف را برای دفاع از میزبان خود در برابر سایر عفونت‌ها بروز دهند، این مساله حاکی از این است که حفاظت از میزبان باید در طبیعت معمول باشد. از قدیم گفته‌اند «دشمنِ دشمن ما، دوست ماست»، اما این دور از تعارض منحصر به فرد انسان است. جهان طبیعی پر از نمونه‌هایی از انگل‌هاست که در بعضی شرایط مضرند و در برخی مواقع مفید.

انگل‌ها چطور می‌توانند مفید باشند؟!

باکتری‌هایی که در روده ما زندگی می‌کنند، گاهی باعث مشکلاتی می‌شوند، از طرف دیگر از تجمع و حضور باکتری‌های خطرناک دیگری مانند سالمونلا اِنتریکا (Salmonella enterica) که باعث مسمومیت غذایی می‌شود، جلوگیری می‌کنند.

باکتری‌هایی که عمدتا حشرات را آلوده می‌کنند نیز بیشتر مواقع موجودات ارزشمندی هستند و می‌توانند از ما در برابر عفونت‌های مرگبار مراقبت کنند. مثلا لارو پروانه‌های ملکه که با یک مگس انگلی عفونی شده‌اند، در شرایطی که با یک پروتوزوآ(protozoan نوعی تک‌سلولی) آلوده شده‌اند، بیشتر احتمال زنده‌ماندن دارند.

انگل‌ها همچنین می‌توانند به میزبان خود به شیوه‌های دیگری مانند ایجاد بیماری‌های جدی در سایر گونه‌ها هم کمک کنند. این یکی از علل اصلی است که چرا در بریتانیا سنجاب‌های خاکستری نسبت به سنجاب‌های قرمز با سرعت بیشتری در حال زیاد شدن هستند. سنجاب‌های خاکستری حامل ویروس سرخجه سنجاب هستند که معمولا برای سنجاب‌های قرمز کشنده است اما بندرت برای سنجاب‌های خاکستری‌ مضر است. به همین ترتیب، برخی گونه‌های باکتری با حمل ویروس‌هایی که نقشی در ایمنی ندارند، در نوعی از نزاع‌های زیستی اولیه دخالت می‌کنند. اینها نشان می‌دهد آلوده بودن لزوما چیز بدی نیست و در حقیقت گاهی اوقات می‌تواند سودمند باشد! اما آنچه آنها به ما می‌گویند این است که چگونه و چه وقت انگل‌هایی که تکامل می‌یابند برای میزبان خود مفیدند.

آزمایش‌های اخیر آزمایشگاهی نشان داده‌اند باکتری‌های مضری که در کرم‌های میکروسکوپی زندگی می‌کنند در عرض چند روز می‌توانند تکامل یابند تا از میزبان خود در برابر یک عفونت کشنده محافظت کنند. این نتیجه قابل توجه نشان می‌دهد باکتری‌های تکامل‌یافته بسرعت می‌توانند از میزبان خود علیه سایر بیماری‌های عفونی محافظت کنند. هنوز چگونگی و زمان رخ دادن چنین تحولی در طبیعت خیلی شناخته نشده است. سوال این است که اگر یک انگل به منظور محافظت از میزبان خود در برابر یک عفونت مرگبار سیر تکاملی دارد، آیا دشمنی است که اکنون به یک دوست تبدیل شده است؟

دوستان دشمن‌نما!

با استفاده از مدل‌سازی ریاضی، محققان سیر تکاملی دو نوع محافظت از میزبان را در قالب «مقاومت و تحمل» بررسی کردند. انگل‌هایی که از طریق دادن مقاومت به میزبان خود از آن محافظت می‌کنند، احتمال این که گونه دوم قادر به آلوده شدن آنها باشد، کم است. مانند زمانی که باکتری‌های موجود در روده از آلودگی آن با میکروب‌های دیگر جلوگیری می‌کنند. در مقابل، انگل‌هایی که قدرت تحمل را به میزبان خود عطا می‌کنند، موجب کاهش آسیب بعد از آلوده‌شدن گونه‌های دیگر می‌شوند. به نظر می‌رسد این مورد، همان مکانیسم عمل پروتوزوآیی باشد که لارو پروانه‌های ملکه را از انگل‌های مضر محافظت می‌کند.

دانشمندان کشف کرده‌اند هر دو نوع محافظت میزبان در طیف وسیعی از شرایط با وجود انگل محافظتی تکامل می‌یابند. اما تفاوت‌های قابل توجهی میان این دو نوع محافظت وجود دارد. برای مثال معمولا «مقاومت»، تعداد جمعیت میزبان را افزایش می‌دهد اما «تحمل» می‌تواند تأثیر منفی داشته باشد. زیرا به طور کلی شیوع بیماری را افزایش می‌دهد. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد مکانیسم حفاظتی برای تعیین این که آیا یک انگل محافظ واقعا سودمند است، حیاتی است. ما اکنون می‌توانیم مدل‌سازی ریاضی را با آزمایش‌های میکروبی آزمایشگاهی ترکیب کنیم تا پاسخی برای سوالات جذاب در مورد نحوه تکامل سایر گونه‌ها در واکنش به حفاظت از میزبان داشته باشیم. آیا میزبان تکامل یافته است تا انگل محافظ را پناه دهد؟ چگونه ما با برخی از باکتری‌های روده‌مان رابطه همزیستی ایجاد می‌کنیم؟ آیا انگل‌های مضر بیشتری می‌توانند بر محافظان میزبان غلبه کنند؟ پاسخ به سوالاتی مانند اینها می‌تواند به ما در یافتن راه‌های جدیدی برای درمان بیماری‌های عفونی کمک کند. نتایج تحقیقات ما پدیده زیستی شگفت‌انگیزی را روشن ساخته که ما هنوز در موردش خیلی کم می‌دانیم. با این حال همراه با تعداد رو به رشد نمونه‌هایی از محافظان میزبان، حداقل روشن است که اگر شما میزبان انگلی هستید که دشمن دشمن شماست، در واقع آن انگل می‌تواند دوست شما باشد!