داستان یک ثانیه اضافه در پایان سال 2016

به گزارش جام جم آنلاین ،از آن زمان سال‌ها گذشته و حالا قواعد کبیسه‌گیری را بخوبی می‌دانم و حتی با کبیسه‌های پنج ساله هم آشنا هستم. می‌دانم تقویم ما ایرانیان تا چه اندازه دقیق است و این دقت بی‌نظیر را مدیون همین شیوه کبیسه‌گیری هستیم. اما کبیسه‌گیری فقط به معنی افزودن یک روز کامل به انتهای تقویم نیست. کبیسه‌گیری می‌تواند به اندازه یک ثانیه هم باشد! بله، فقط یک ثانیه! پایان سال 2016 میلادی که شنبه شب همین هفته رخ داد یکی از این کبیسه‌های یک ثانیه‌ای را با خود داشت؛ یعنی سال 2016 یک ثانیه اضافه‌تر از سال‌های قبلش بود و این یک ثانیه را کبیسه یک ثانیه‌ای می‌نامیم.

ما یک روز را 24 ساعت فرض می‌گیریم. این روز 24 ساعتی که مبتنی بر مفاهیم نجومی مانند گردش زمین به دور خود و حرکت ظاهری خورشید در آسمان است، خیلی هم ثابت و یکنواخت نیست. به خاطر حضور ماه و تاثیری که بر آب‌های آزاد، اقیانوس‌ها و دریاها دارد، باعث اصطکاک و کم و زیاد شدن سرعت گردش وضعی زمین (چرخیدن زمین به دور خودش) می‌شود. همین مورد باعث خواهد شد طول روز واقعا 24 ساعت نباشد. حالا شاید بپرسید خب از کجا می‌فهمیم طول روز 24 ساعت نبوده؟! پاسخ در ارتعاشات اتم سزیم نهفته است. ساعت‌های اتمی که با دنیای نجوم کاری ندارند و با ارتعاشات اتمی کوک می‌شوند، دقت بالایی دارند و ما می‌توانیم زمان‌های مبتنی با نجوم را با این ساعت‌ها مقایسه کنیم و متوجه شویم که این دو زمان‌سنجی با همدیگر اختلاف پیدا کرده‌اند یا خیر. اگر ما این ثانیه اضافی و ثانیه‌های اضافی دیگر را به حساب نیاوریم و به بهانه مهم نبودنشان از آنها صرف‌نظر کنیم، روزی می‌رسد که خطای زمان‌سنجی‌مان بیش از ثانیه خواهد شد. اگر با همین نرخ امروزی سر و کار داشته باشیم و کبیسه‌های ثانیه‌ای را محاسبه نکنیم، آن وقت در سال2100 میلادی، دو سه دقیقه خطا بین سال رسمی و سال‌های محاسبه شده براساس حرکت زمین خواهیم داشت و این عدد در سال 2700 میلادی به بیش از نیم ساعت خواهد رسید. برای همین بهتر است از همین حالا با همین یک ثانیه‌های اضافی جلوی ضررهای بعدی را بگیریم!

البته الزاما در هر سال به این یک ثانیه اضافی نیاز نداریم؛ چون ظاهرا سیاره‌مان برخی سال‌ها بهتر و منظم‌تر عمل می‌کند و خطایی نشان نمی‌دهد. شاید جالب باشد بدانید در سال 1351/ 1972 که مفهوم این نوع کبیسه ثانیه‌ای تعریف شد، 10 ثانیه خطا داشتیم که در همان سال آن را اعمال کردند. پس از آن و در دهه 1360/ 1980، هر سال یک ثانیه را لحاظ می‌کردند، اما پس از آن و در طول دهه میلادی بعدی نه هر سال، بلکه در برخی از سال‌ها این کار را انجام دادند و در نهایت، امسال که این کبیسه یک ثانیه‌ای را استفاده می‌کنیم، نخستین بار بعد از سال 1998 است که طول سال میلادی را یک ثانیه می‌افزاییم. انگار این سال 2016 با همه سختی‌ها و جنگ‌هایش بسختی به دنیا چسبیده بود و حتی یک ثانیه هم که شده دیرتر از دنیا رخت بربست!

دکتر محمدرضا نوروزی

میکروبیولوژیست و مروج علم