آیا آنتی‌بیوتیک پس از عمل جراحی نیاز است؟

با ورود آنتی‌ بیوتیک به حوزه درمان و کنترل عفونت‌ها و جلوگیری از مرگ و میر ناشی از آن مانند مننژیت و عفونت ریه و آبسه شکمی و لگنی، انقلابی در درمان بیماران ایجاد شد، اما آیا همیشه مصرف و تجویز آنتی‌بیوتیک کارنامه درخشانی برای سلامت بشر داشته است؟ آیا مصرف آنتی‌بیوتیک در تمام موارد باعث کاهش عفونت و هزینه بیماری شده است؟

‌جواب سوالات در بسیاری موارد منفی است. آنتی‌بیوتیک‌ها در کنترل و درمان بعضی بیماری‌های عفونی مزایای قابل توجهی داشته‌اند، اما به دلایل مقاومت دارویی و اضافه کردن عفونت ثانویه و همچنین تحمیل هزینه‌ها و عوارض ناشی از مصرف آنها مانند عوارض کلیوی، گوارشی، مغزی و شنوایی،‌گاه باعث مشکلات جدید برای سلامت بشر شده‌اند.

آنتی‌بیوتیک‌ها مثل تیغ دولبه عمل می‌کنند؛ یعنی از طرفی وجود آنها در بعضی بیماران خاص، نجات بخش و حیاتی است و از طرفی مصرف بی‌رویه آنها خسارت و بیماری‌های جبران‌نا‌پذیری بر بیماران و هزینه هنگفتی به اقتصاد درمان و خانواده‌ها تحمیل می‌کنند. نکته کلیدی و اساسی این پارادوکس در تجویز دارو توسط همکاران است.

در کشورما سرانه مصرف دارو و مخصوصا آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار بالاتر از معدل جهانی است. دلیل مصرف بی‌رویه می‌تواند قیمت ارزان و تجویز غلط پزشکان و بعضا روابط ناسالم بین بخشی و سودجویی شرکت‌های دارویی باشد.

در حوزه جراحی که محدوده تخصصی من است، تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک چه حین عمل و چه بعد از آن بیداد می‌کند. به جرات می‌توان گفت، قسمت اعظم آنتی‌بیوتیک‌های تجویزی در حوزه جراحی، خارج از ضوابط علمی است.

اعمال جراحی صورت گرفته در سه گروه یعنی بیمارانی که زخم تمیز دارند، بیمارانی که درمعرض آلودگی هستند و بیمارانی که زخم عفونی دارند، صورت می‌گیرد.

اکثریت بیماران جراحی غیر اورژانس جزو گروه اول و دوم هستند و صرفا تعداد کمی از بیماران جزو گروه سوم هستند. برای بیماران گروه اول که عمده بیماران را تشکیل می‌دهند، هیچ‌گونه آنتی‌بیوتیک قبل و بعد از عمل جراحی نیاز نیست. برای بیماران گروه دوم نیز که کسر قابل توجهی از بیماران را شامل می‌شوند، حداکثر به تعداد سه بار نیاز به تزریق و تجویز آنتی‌بیوتیک است. در گروه سوم بر اساس صلاحدید پزشک ممکن است از یک هفته تا 10 روز در بیمارستان داروهای تزریقی تجویز کرد.

با توجه به مطالب پیش گفته در عده کمی از بیماران جراحی نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک آن هم برای یک هفته وجود دارد. اکثر بیمارانی که از بیمارستان ترخیص می‌شوند، نیاز به هیچ‌گونه آنتی‌بیوتیکی ندارند، ولی بر‌اساس یک رویه غلط و گاهی به اصرار بیمار به مدت پنج روز تا یک هفته، آنتی‌بیوتیک خوراکی تجویز می‌شود که هیچ‌گونه پایه علمی ندارد و به کاهش عفونت بیمار هم کمک نمی‌کند.

بنده به عنوان یک جراح در طول طبابت خود همواره به این اصل پایبند بوده‌ام که جز در مورد بیماران گروه سوم، هیچ‌گونه آنتی‌بیوتیک اضافه تجویز نکنم. با این روش علمی و کار آمد می‌توان باعث کاهش هزینه‌های بیمار و عوارض ناشی از آنها شد و در سطح کلان نیز کمک بزرگی به اقتصاد درمان کرد.

دکتر کرم‌الله طولابی - دانشیار جراحی دانشگاه علوم پزشکی تهران