تومور هیپوفیز؛ خوش‌خیم یا بدخیم

هیپوفیز در خیلی موارد دچار توده می‌شود. بررسی جمجمه‌ها پس از مرگ به وسیله ام‌آرآی نشان می‌دهد که بیش از 10 درصد افراد،توده‌ای در هیپوفیز دارند که این توده‌ها در اکثر موارد بی‌خطر هستند و نیاز به هیچ‌گونه اقدامی برای برداشتن یا سایر مراقبت‌ها ندارند.

اکنون پرسش این است که توده‌های هیپوفیز چه اهمیتی دارند؟

برخی توده‌های هیپوفیزی از خودشان هورمون ترشح می‌کنند. هیپوفیز ترشح چند هورمون بدن را رهبری می‌کند. این هورمون‌ها شامل هورمون رشد، هورمون جنسی در مرد و زن، هورمون تیروئید، هورمون شیر یا پرولاکتین و کورتیزول هستند. به این ترتیب ممکن است این توده‌ها ترشح هورمون رشد را افزایش دهند که بیماری اکرومگالی ایجاد می‌کند. بیماری اکرومگالی باعث بزرگ شدن جمجمه، بزرگ شدن دست‌ها و پاها و ایجاد فشار خون و بالا رفتن چربی خون می‌شود و درمان این بیماری جراحی و دارو درمانی است.

گاهی توده‌های هیپوفیز، هورمون پرولاکتین ترشح می‌کند. وجود مقادیر بالای این هورمون، سه علامت مهم در خانم‌ها ایجاد می‌کند. این سه علامت شامل ترشح غیرطبیعی از پستان‌ها، قطع عادت ماهانه و نازایی است. در کنار علائم فوق به دلیل اثر مهاری پرولاکتین بالا بر هورمون‌های زنانه، پوکی استخوان، کم شدن میل جنسی و زیاد شدن موهای زائد تبعات آن است. در مردان هم زیادی پرولاکتین عارضه ایجاد می‌کند و ازجمله این عوارض کم شدن میل جنسی، بزرگ شدن و خروج شیر از پستان‌ها و نازایی است.

هورمون محرک غده فوق‌کلیه نیز در موارد کمی از توده‌های هیپوفیز ترشح می‌شود. در این حالت کورتیزول زیادی از غده ترشح می‌شود. زیادی کورتیزول در بدن باعث بیماری کوشینگ می‌شود. این بیماران دچار چاقی تنه، گرد شدن صورت، فشار خون و قند بالا می‌شوند، پوستشان نازک شده و این موضوع باعث سرخی صورت می‌شود، با برخوردهای کوچک، دست و پایشان دچار کبودی می‌شود و از دیگر علائم بیماری ضعف عضلات و ایجاد نوارهای بنفش رنگ روی شکم و ران است.

صرف‌نظر از این که توده هیپوفیزی هورمون زیادی ترشح کند یا خیر، بزرگ شدن توده باعث سردرد و اختلالات بینایی می‌شود. اگرچه این توده‌ها بدخیم نیستند، ولی می‌توانند بزرگ شوند و بیمار را دچار مشکلاتی شدید مثل از دست رفتن بینایی کنند.

در بسیاری موارد با بزرگ شدن توده‌های هیپوفیزی، ترشح گروهی از هورمون‌ها دچار اختلال می‌شود. مثلا هورمون رشد، هورمون‌های جنسی یا کورتیزول کم می‌شود. چه‌بسا علامت اصلی توده هیپوفیز در یک کودک،کوتاهی قد یا نرسیدن به بلوغ باشد. در یک مرد بالغ، کاهش قوای جنسی می‌تواند علامت توده هیپوفیزی باشد. همان گونه که گفته شد، گاه با بزرگ شدن توده‌های هیپوفیز، سردرد و اختلالات بینایی ایجاد می‌شود و این علائم می‌تواند به تشخیص کمک کند.

دکتر رضا کریمی

‌ فوق تخصص بیماری‌های غدد