گمشده‌ای به‌نام پزشک خانواده

برنامه پزشک خانواده که از اواخر عمر دولت هشتم،در سطح روستاهای کشور کلید خورد، تا قبل از شروع بکار دولت یازدهم، به عنوان "پاشنه آشیل" وزارت بهداشت در دولت های قبلی تلقی می شد و تمامی وزرای بهداشت در این دولت ها، بر اجرای آن تاکید و اصرار داشتند. به طوری که این روند در عمر کوتاه وزارت دکتر طریقت منفرد که در اواخر عمر دولت دهم بود، به یکباره شتاب بیشتری گرفت و قرار شد این طرح در تهران نیز اجرایی شود. اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و استقرار تیم جدید وزارت بهداشت، به یکباره پزشک خانواده در محاق قرار گرفت و حتی اجرای آن در تهران، قبل از اینکه آغاز شود، متوقف شد.

شاید، یکی از سیاست ها و برنامه های مهم دکتر سید حسن هاشمی قبل از کسب رای اعتماد از مجلس برای تصدی وزارت بهداشت، موضع او در قبال پزشک خانواده بود که عنوان داشته بود اگر وزیر شود، در روند اجرای آن تجدید نظر خواهد کرد و آن را در تهران متوقف خواهد کرد.

علت تغییرات در پزشک خانواده

حالا پس از گذشت ۱۸ ماه از استقرار تیم جدید وزارت بهداشت، ترکش های انتقاد از فراموشی طرح پزشک خانواده، مقامات ارشد این وزارتخانه را به واکنش وا داشته است. به طوریکه دکتر علی اکبر سیاری معاون بهداشت وزارت بهداشت با اذعان به این موضوع که تغییرات در طرح پزشک خانواده به علت نواقص موجود در آن بوده است، گفت: شبکه جامع همگانی سلامت؛ خدمات اولیه، تخصصی و بیمارستانی را در قالب پزشک خانواده به ۱.۱ میلیون نفر حاشیه نشین ارائه می‌کند.

وی با اشاره به اجرای طرح پزشک خانواده در دو استان فارس و مازندران، اظهارداشت: در سایر شهر‌ها بیماران هنگام استفاده از خدمات درمانی به انتخاب خود پزشکی را برای درمان انتخاب می‌کردند که ممکن بود تخصص آن پزشک تناسبی با نوع بیماری آنها نداشته باشد.

سیاری با بیان اینکه در هر شهرستان یک شبکه جامع همگانی ایجاد خواهد شد، افزود: در حال حاضر دو شهر مشهد و تبریز پایلوت اجرایی شدن این شبکه هستند که در آن تمامی خدمات تشخیصی و درمانی به مراجعه کنندگان اعم از آزمایشگاه، رادیولوژی و مطب و...، با مسئولیت رئیس شبکه ارائه خواهد شد.

به گفته وی، پزشک خانواده یکی از عناصر این شبکه است.

معاون بهداشت وزارت بهداشت با بیان اینکه نیروهای اولیه برای سایر شهر‌ها در حال آموزش دیدن هستند، اذعان داشت: در دو استان فارس و مازندران نیز طرح پزشک خانواده متحول خواهد شد و تغییرات تدریجی در آنها اعمال می‌شود.

واکنش نفر دوم وزارت بهداشت

اما واکنش قائم مقام وزیر بهداشت و نفر دوم این وزارتخانه به طرح پزشک خانواده ، جالب توجه است.

دکتر ایرج حریرچی معاون کل وزارت بهداشت در پاسخ به این سئوال که آیا پزشک خانواده اصلی ترین طرح نظام سلامت است گفت: پزشک خانواده یکی از طرح‌های کلیدی نظام سلامت است ولی اصل، پوشش جامع و همگانی خدمات سلامت است.

وی معتقد است که نظام ارجاع بدون نظام اطلاعات الکترونیک یک شوخی است و ساختار شبکه‌ها نیز یکی از ملزومات اجرایی شدن همین طرح است.

حریرچی با تبیین این موضوع که در اجرای پزشک خانواده طی ۹ و نیم سال گذشته موفقیت ها و شکست‌هایی حاصل شده است افزود: مهمترین سرمایه ما شکست های قبلی است و در ارتباط با این موضوع،‌ نباید برخورد شعاری و آرزومندانه داشته باشیم یکی از اصلاحات نظام سلامت توجه به سابقه است؛ همه آرزوهای فروخورده خود را در پزشک خانواده بیان کردیم بدون آنکه زیرساخت های آن را آماده کرده باشیم.

وی خاطرنشان کرد: انجمن پزشکان عمومی در ابتدا یکی از مخالفان اصلی پزشک خانواده بود ولی خوشبختانه بیانیه اخیر انجمن بر اجرای پزشک خانواده به عنوان یک امر مثبت تاکید دارد.

انتقاد انجمن پزشکان عمومی

اظهارات مسئولان ارشد وزارت بهداشت درباره پزشک خانواده، تنها بخشی از دیدگاه هایی است که باعث شده تا این برنامه ملی همچنان در محاق اجرا قرار داشته باشد. این در حالی است که انجمن پزشکان عمومی کشور، همواره نسبت به این موضوع گلایه داشته و خواستار اجرای طرح ملی پزشک خانواده هستند. زیرا، معتقدند تنها راه ایجاد عدالت در سلامت، اجرای نظام ارجاع و برنامه پزشک خانواده است.

دکتر مهران قسمتی‌زاده رئیس شورای هماهنگی انجمن‌های پزشکان عمومی ایران، معتقد است که هر وقت صحبت از پزشک خانواده می‌شود بسیاری به‌ یاد بیگاری پزشکان، بسته‌های خدمات سنگین بدون قابلیت اجرایی، نظارت‌های غیراصولی و... می‌افتند و برنامه‌هایی که با کمبود اعتبارات نظام سلامت به‌ صورت سرهم‌بندی اجرا شد.

وی در پاسخ به این پرسش که در دستورالعمل جدید وزارت بهداشت که به‌عنوان برنامه‌ی تامین مراقبت ­های اولیه‌ سلامت در مناطق حاشیه‌ی شهرها، سکونتگاه­ های غیررسمی ‌و شهرهای بین ۲۰ تا ۵۰ هزار نفر مطرح شده، نظام سطح‌بندی دیده شده است یا خیر گفت: اگرچه در این برنامه خواسته‌اند نظام سطح‌بندی را مطرح کنند اما معلوم نیست به چه دلیل نقش محوری پزشکان عمومی‌ را در آن نادیده گرفته و به کارشناسان واگذار کرده‌اند. نادیده گرفتن تعداد زیادی از همکاران پزشک عمومی‌ که بیشترین ارتباط را با مردم منطقه و از قضا فعال‌ترین مطب‌ها را در شهرهای زیر ۵۰ هزار نفر نسبت به سایر نقاط کشور دارند، نه‌ تنها بی‌ توجهی به نقش پزشکان عمومی ‌در عرضه‌ خدمات سلامت است بلکه سبب می‌شود از امکان بالقوه‌ تاثیرگذاری آنان برای پیشبرد طرح‌های نظام سلامت استفاده نشود و عملاً پزشکان آموزش‌دیده و با تجربه از چرخه‌ عرضه‌ خدمات سلامت خارج شوند.

رئیس شورای هماهنگی انجمن‌های پزشکان عمومی ایران درباره‌ میزان رعایت عدالت در سلامت که یکی از مهمترین انتقادات به برنامه‌ طرح تحول سلامت است، گفت: موضوع اصلی عدالت در سلامت، فراهم‌سازی امکان برخورداری از خدمات سلامت برای مردم است که خوشبختانه برنامه‌ تحول نسبت به گذشته قدم‌های موثری در این مورد برداشته ولی از منظر دیگر، مسلماً هزینه‌های نظام سلامت در سطوح دوم و سوم همیشه خیلی بیشتر از سطح اول است. بحث اصلی ما این است که هر یک تومان هزینه در سطح یک، منجر به حداقل ۱۰ تومان صرفه‌جویی در هزینه‌های آتی سطوح ۲ و ۳ می‌شود. به‌ همین دلیل ما انتظار داشتیم دولت و مجلس با اختصاص اعتبار بیشتر به سطح یک، هم در هزینه‌های آتی خود صرفه‌جویی کنند و هم به بخش اصلی عرضه‌‌ کنندگان نظام سلامت، یعنی پزشکان عمومی ‌و شاغلین بخش بهداشتی وزارت بهداشت که تاکنون نیز از سطح درآمد مناسبی برخوردار نبودند، به‌ صورت عادلانه پرداخت شود. یعنی برای نظام سلامت که حاضر است میلیاردها در بخش درمان و برای پرداخت به همکاران متخصص هزینه کند، مقدور نیست برای بخش اصلی نظام سلامت هزینه کند.(مهر)