بازگشت قورباغه‌ها از دنیای مردگان

ساکنان محلی برای نامگذاری این موجود منحصربه‌فرد از خانواده قورباغه‌ها واژه‌ای مترادف غم و اندوه را برگزیده بودند. شاید به این دلیل که به نظر می‌رسید این موجود از آخرین بقایای این گونه از قورباغه‌ها باشد.

این قورباغه بازمانده‌ای از قورباغه‌هایی است که اکنون در نهرهای خروشان و جنگل‌های مناطق سردسیری جنوب آمریکا و مناطق اطراف هیچ ردپایی از آنها دیده نمی‌شود. بیش از صدها گونه از دوزیستان در نتیجه ابتلا به بیماری‌ای که قارچ‌ها مسبب آن بودند از بین رفته‌اند و این رویداد بزرگ‌ترین عاملی است که در طول تاریخ زندگی بشر به از بین رفتن تنوع زیستی منجر شده است.

با کشف این نشانه گروهی از دانشمندان و محققان تصمیم گرفتند رشته کوه‌های جنوب اکوادور را با هدف یافتن نشانه‌ای از بقایای قورباغه‌ها در این منطقه بدقت جستجو کنند که متاسفانه تلاش آنها نتیجه موفقیت‌آمیزی را به دنبال نداشت. یک سال بعد گروه دیگری از دانشمندان به دنبال ردپای این موجودات عازم این منطقه شدند و این بار توانستند به یافته‌های ارزشمندی دست یابند. این گروه در این سفر یک قورباغه دیگر از خانواده قورباغه‌های سیاه رنگی را که تصور می‌شد نسلشان منقرض شده پیدا کردند. در حقیقت این قورباغه‌ها همچنان برای ادامه زندگی در نبرد بودند. این نخستین گام‌ها برای پاسخ به تلاشی گسترده در سطح جهانی بود.

این قورباغه تنها گونه‌ای نیست که در مسیر بازگشت مجدد به زندگی قدم گذاشته است. در سال‌های اخیر در کارستاریکا و استرالیا نشانه‌هایی از بازگشت گونه‌هایی از قورباغه‌ها که منقرض شده بودند دیده شده است. این در حالی است که از بعضی از این گونه از ده‌ها سال پیش هیچ اثر و نشانه‌ای وجود نداشته است. فکر می‌کنید وجود نمونه‌هایی از قورباغه‌هایی که تصور می‌شد به قتل‌عام محکوم شده بودند به ما چه می‌گوید؟ به نظر شما این نشانه‌ها می‌تواند حاوی سرنخ‌هایی برای یافتن راهکارهای طبیعی به منظور نجات گونه‌هایی از موجودات زنده باشد که در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند؟

چهار سال پیش دانشمندی به نام رابین مور که مدیریت برنامه دوزیستان را در طرح بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست به عهده داشت، تصمیم گرفت برای پاسخ به این پرسش‌ها به داده‌هایی دست پیدا کند. او به عنوان مجری طرح، بزرگ‌ترین طرح تحقیقاتی جهانی جستجو برای گونه‌های ناپدید شده در تاریخ علم را آغاز کرد. به این ترتیب بیش از 120 پژوهشگر در 21 کشور جستجو برای یافتن قورباغه‌ها و سمندرهایی را که در 15 سال گذشته هیچ ردپایی از آنها دیده نشده بود آغاز کردند. هرچند بعضی از این گونه‌ها از 160 سال پیش ناپدید شده بودند با این حال، کماکان به جستجوی آنها هم پرداختند. یافته‌ها و اکتشافات این دانشمندان دربردارنده داده‌های جدیدی درباره بزرگ‌ترین تهدید تنوع زیستی در یک بازه زمانی شصت‌وپنج میلیون ساله بود.

پرسشی که پیش از این مطالعات، ذهن بسیاری از دانشمندان را به خود مشغول کرده بود به چرایی ناپدیدشدن بسیاری از قورباغه در طول تاریخ حیات این گروه از موجودات زنده برمی‌گردد.

این موجودات عجیب

قورباغه‌ها برای بسیاری از کودکان و نوجوانان نقطه شروع کنجکاوی در طبیعت به شمار می‌آیند. رابین مور ضمن تائید این موضوع می‌گوید: من هم وقتی کودک بودم مثل بسیاری از هم‌سن و سال‌‌هایم برای نخستین بار با تحقیق درباره قورباغه‌هایی که بهار هر سال در دریاچه‌ای در نزدیکی خانه‌مان تخم‌ریزی می‌کردند، کنجکاوی در طبیعت پیرامونم را آغاز کردم. در حقیقت این موجودات به منزله تصویر کوچکی از دنیای بزرگ پیش روی من بود. هر سال تعدادی از تخم‌های قورباغه‌ها را از این دریاچه جمع‌آوری می‌کردم و این مرواریدهای سیاه رنگ را در مخزن آب کوچکی در اتاقم نگه می‌داشتم. پس از این که مراحل رشد این قورباغه‌ها را از یک تخم کوچک تا تبدیل شدن به موجودی بالغ تعقیب می‌کردم، آنها را در نزدیکی این دریاچه رها می‌کردم تا زندگی در طبیعت را آغاز کنند. سوالی که همیشه ذهنم را به خود مشغول می‌کرد این بود که این موجودات چگونه مراحل رشدشان را طی می‌کنند؟

در حقیقت مراحل رشد قورباغه‌ها داستان زندگی موجودات زنده را در ابعادی کوچک‌تر به تصویر می‌کشد. قورباغه‌ها بزرگ‌ترین حیواناتی هستند که چنین دگردیسی‌ای را پشت‌سر می‌گذارند، اما جذاب بودن داستان زندگی این گروه از موجودات سن و سال نمی‌شناسد. همچنان داستان زندگی این گروه از دوزیستان معمایی است که ذهن بسیاری از محققان را به خود مشغول کرده است.

شاید اگر این دانشمند در کودکی از نزدیک با زندگی یک بچه پاندا آشنا شده بود مسیر متفاوتی را در پیش می‌گرفت، اما حقیقت این است که این گروه از دوزیستان بیش از دیگر موجودات به تار و پود زندگی او نفوذ کرده بودند. بسیاری از ما نیز آشنایی با طبیعت را با زندگی قورباغه‌ها تجربه کرده‌ایم. بعضی‌ها قورباغه‌ها را به عنوان مدافعان طبیعی محصولات کشاورزی در برابر آفت‌ها می‌شناسند. برای گروهی دیگر قورباغه‌ها منبع ترکیبات دارویی هستند، اما از دیدگاه دانشمندان و محققان این گروه از دوزیستان سراسر شگفتی هستند.

جالب است بدانید وانگاری ماتهای، از فعالان محیط‌زیست کنیا که ده سال پیش جایزه صلح نوبل را از آن خود کرد، وقتی در سخنرانی خود از خاطرات دوران کودکی‌اش سخن می‌گفت، جایگاه خاصی برای قورباغه‌ها قائل شده بود! او بر این باور بود تصویری که از قورباغه‌های سیاه رنگ و پرانرژی در آب‌های زلال کنیا در ذهنش نقش بسته، همان دنیای زیبای واقعی است که از پدر و مادرش به ارث برده است. از این رو حفاظت از قورباغه‌ها را به منزله سرمایه‌گذاری برای آینده کودکان این سرزمین و کودکان دیگر نقاط جهان می‌دانست.

بازگشت از مرگ

هیچ گاه تصور نمی‌شد قورباغه‌ها می‌توانند روزی به طور ناگهانی ناپدید شوند، اما اخبار اعلام شده از در معرض خطر بودن این گروه از موجودات زنده حکایت می‌کند.

رابین مور، مدیر گروه دوزیستان برنامه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست، کسی است که در زمینه مطالعه درباره قورباغه‌ها مدرک دکتری گرفته، به امید این که بتواند در محافظت از این موجودات نقشی ایفا کند. او به همین علت به برنامه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست پیوسته است. در این برنامه او به طور اتفاقی به یافته‌هایی دست یافت که نشان می‌دهد بعضی گونه‌های منقرض شده این دوزیست احیا شده‌اند.

یکی از این قورباغه‌ها بومی کاستاریکا بود. این موجود زیبا پوستی زرد رنگ داشت که در مجاورت خال‌های سیاهی که پوست این قورباغه را پوشانده بود به رنگ قرمز دیده می‌شد. این قورباغه در دهه 90 میلادی به طور ناگهانی ناپدید شد. سال‌ها پس از آن که هیچ نشانه‌ای از این قورباغه دیده نشد، نامش در فهرست موجودات منقرض شده به ثبت رسید. تا این که حدود 11 سال پیش خزنده‌شناسی به نام جاستین ییگر با یافته‌هایی مبنی بر شناسایی قورباغه‌های زرد رنگ با خال‌های سیاه در جنگل‌های بارانی کاستاریکا مواجه شد. شناسایی قورباغه‌های مشابه دیگری در اکوادور و دیگر مناطق کاستاریکا و استرالیا ثابت می‌کرد این موجودات از خطر انقراض نجات پیدا کرده‌اند. به این ترتیب این سوال مطرح شد که آیا ممکن است بتوان نشانه‌ای از دیگر قورباغه‌های منقرض شده به دست آورد؟

تلاش‌ها آغاز شد

از چهار سال پیش نخستین تلاش‌ها برای کشف گونه‌های از دست رفته آغاز شد. ابتدا فهرستی از قورباغه‌ها و سمندرهایی که حداقل در یک دهه قبل از آغاز این ماجرا نشانی از آنها دیده نشده بود و به نظر می‌رسید منقرض شده‌‌اند تهیه شد. به این ترتیب گروهی متشکل از 120 دانشمند از 21 کشور دنیا فعالیت خود را برای یافتن نشانه‌هایی از موجودات نایاب در سطح زمین آغاز کردند.

رابین مور که مدیریت این گروه را به عهده داشت برای یافتن نشانه‌هایی از یکی از گونه‌های گمشده وزغ‌ها موسوم به «مزوپوتامیا» عازم جنگل‌های کلمبیا شد تا ردپایی از یکی از ده گونه مهم در این فهرست که از سال 1914 ناپدید شده بودند در این منطقه پیدا کند. این گروه سه روز این منطقه را جستجو کردند و در نهایت به نتیجه موفقیت‌آمیزی دست نیافتند و برای این که بتوانند احتمال پیدا کردن این گونه از قورباغه‌ها را افزایش دهند تصمیم گرفتند پیشروی در جنگل‌های منطقه را ادامه دهند و به این ترتیب به اعماق منطقه Choco رسیدند که یکی از مرطوب‌ترین نقاط زمین است. در این منطقه از جنگل‌های انبوه تا جایی که چشم کار می‌کند مه غلیظی محیط اطراف را فرا گرفته است. پس از غروب خورشید و فرارسیدن شب، نوایی از آوای قورباغه‌ها سکوت شب را شکست. این گروه به سکونتگاه قورباغه‌های شیشه‌ای رسیده بودند. حضور این قورباغه‌ها در رودخانه سلامت جنگل‌های منطقه را برای زندگی دوزیستانی که نسبت به کوچک‌ترین تغییراتی از خود حساسیت نشان می‌دهند، مورد تائید قرار می‌داد.

وجود قورباغه‌هایی در ابعاد، شکل‌ها و رنگ‌های مختلف این گروه را شگفت‌زده کرده بود. هرچند آنها هرگز موفق نشدند در این منطقه نشانی از وزغ مزوپوتامیا بیابند. از زمانی که برای آخرین بار نشانی از این گونه از قورباغه‌ها دیده شده بیش از یک قرن می‌گذرد، اما این گروه در تلاش برای یافتن نشانه‌ای از یک گونه از دست رفته از قورباغه‌ها موفق شدند گونه جدیدی از وزغ‌ها را که شباهت زیادی به مزوپوتامیا داشت پیدا کنند و نام آن را به فهرست گونه‌هایی از قورباغه‌ها که تاکنون شناسایی شده بیفزایند.

رابین مور و دیگر اعضای این گروه بعد از کلمبیا عازم ارتفاعات جنوب غربی هائیتی شدند. جنگل‌های ابر این منطقه سکونتگاه قورباغه‌هایی بود که نمونه مشابه آن در هیچ جای دیگری پیدا نمی‌شد، اما نزدیک به دو دهه است که هیچ اثری از این موجودات دیده نشده است. یک هفته جستجو در این جنگل‌ها در نهایت به پیدا شدن نشانه‌هایی از شش گونه از قورباغه ها منجر شد که مدت‌ها هیچ خبری از آنها نبود. یکی از آنها قورباغه‌ای بود که به علت شباهت صدای آن با نت‌های موسیقی سمفونی موتزارت به عنوان قورباغه موتزارت آن را می‌شناسند. کوچک‌ترین قورباغه دنیا از دیگر گونه‌هایی بود که در این جنگل‌ها نشانه‌ای از بازماندگان آن یافت شد. این یافته‌ها به این معنی بود که می‌توان به حفظ و نجات آخرین بازماندگان جنگل‌های ابر این منطقه امیدوار بود.

در ادامه سفر، این گروه در جستجوی گونه‌هایی از قورباغه‌های ناپدید شده به هند رسیدند. آنها در این کشور در منطقه حفاظت شده ببرها، قورباغه‌ای را پیدا کردند که از 30 سال پیش هیچ نشانی از آن دیده نشده بود.

کشف مجدد گونه‌هایی که از سال‌ها پیش ناپدید شده بودند فرصتی را برای دانشمندان و محققان ایجاد کرده است تا بتوانند عواملی را که بقای آنها را در میان دیگر موجودات تضمین کرده است شناسایی کنند. به گفته محققان بعضی از قورباغه‌ها با افزایش دمای بدنشان توانسته‌اند با قارچ‌های مولد بیماری که علت اصلی از بین رفتن تنوع زیستی در طول تاریخ حیات انسان‌ها بوده است مبارزه کنند.

به نظر می‌رسد بعضی از قورباغه‌ها توانسته‌اند به زیستگاه‌های مناسب‌تر نقل‌مکان کنند تا جان سالم به در برند، اما یکی از یافته‌های جالب این گروه از دانشمندان این است که در سطح پوست بعضی از گونه‌های بازمانده، باکتری‌های مفیدی وجود دارد که می‌تواند از ابتلا به عفونت جلوگیری کند. بنابراین شاید بتوان با افزودن باکتری‌های مفید به سطح پوست دیگر قورباغه‌ها ـ شبیه آنچه در معده ما انسان‌ها پس از خوردن ماست پروبیوتیک اتفاق می‌افتد ـ به گونه‌های در معرض خطر بخت دوباره‌ای برای بقا هدیه کرد.

BBC / مترجم: فرانک فراهانی جم‌