اسلام، دومین دین بزرگ در روسیه

گفته می‌شود مسلمانان مسکو در هر یک از مراسم و اعیاد اسلامی مانند عید فطر و قربان با کمبود مسجد مواجه هستند و بالاجبار نماز این اعیاد را در خیابان اقامه می‌کنند. این در حالی است که دولت مسکو به مسلمانان اجازه ساخت مسجد را نمی‌دهد، اما در عوض مجوز ساخت ۲۰۰ کلیسای جدید در این شهر را صادر کرده است. تنها در شهر مسکو دو میلیون مسلمان زندگی می‌کنند، اما شهردار مسکو به مسلمانان هشدار داده است برای ساخت مسجد در این شهر هیچ مجوزی صادر نخواهد شد. با این حال، مقامات بلندپایه روسیه نسبت به دین اسلام احترام خاصی قائل هستند. سال گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در پیام خود گفت مسلمانان روسیه سهم منحصربه‌فردی در تربیت جوانان و پیشبرد گفت‌وگوها میان مذاهب دارند. او در عین حال حمایت خود را از مسلمانان مقیم روسیه اعلام کرد. از سوی دیگر دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر روسیه اعلام کرد اسلام بخش جدایی‌ناپذیر میراث اقوام و ملت‌های ساکن روسیه است.

دومین دین بزرگ

واقعیت این است که اسلام دومین دین بزرگ جمهوری فدراتیو روسیه به شمار می‌رود. پیشینه ورود اسلام به روسیه به قرن هشتم قمری بازمی‌گردد و نتیجه آن هم‌اکنون جمعیت حدود 25 میلیونی مسلمانان در روسیه فعلی است.

بیشتر مسلمانان در مناطقی بین دریای سیاه و دریای خزر زندگی می‌کنند: اورال، اطراف رود ولگا در سیبری و قفقاز شمالی. پرجمعیت‌ترین گروه آنها تاتارها هستند. ۹ جمهوری مسلمان‌نشین بخشی از فدراسیون روسیه را تشکیل می‌دهد و اسلام در روسیه عمیقا ریشه در تاریخ این کشور دارد.

حضور اسلام در روسیه پس از سال ۱۵۵۲ میلادی گسترش یافت. فتوحات روسیه در سده ۱۸ و ۱۹ میلادی در شمال ناحیه قفقاز سبب شد بسیاری از مسلمانان داغستان، چچن، اینگوش و استان‌های دیگر به روسیه بپیوندند. فتح چرکس و آبخاز باعث شد مردم این نواحی به مکان‌های دیگر مهاجرت کنند. پس از تصرف ناحیه شمالی قفقاز از سوی امپراتوری روسیه و فتح شمال قفقاز ایالت‌های مستقل آسیای میانه و آذربایجان نیز که مسلمان‌نشین بودند به روسیه پیوستند. قرآن برای اولین‌بار سال ۱۸۰۱ در روسیه چاپ و منتشر شد.

پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، وضع مسلمانان روسیه به طور کلی تغییر یافت. با استقرار دولت سوسیالیستی در شوروی، مبارزه قاطعانه‌ای با دین شروع شد. در سراسر کشور مدارس دینی تعطیل شد و اصل تربیت غیردینی‌کردن کودکان، اساس برنامه‌های آموزشی مدارس را تشکیل داد. در زمان حاکمیت کمونیست‌ها اسلام نیز مانند ادیان دیگر سرکوب شد تا جایی که بسیاری از مساجد مانند بسیاری از کلیساها بسته شد. برای نمونه مسجد ماراکانی در قازان تنها مسجدی بود که فعالیت می‌کرد. اکتبر ۱۹۱۷ در شوروی تعداد ۳۰ هزار مسجد وجود داشت که در ۱۹۴۸ به ۴۱۶ کاهش یافت. بعدها به مرور زمان و با تضعیف قدرت شوروی بخصوص در داخل، فعالیت دینی مسلمانان نیز افزایش یافت، به‌گونه‌ای که سال ۱۹۶۸ با وجود این که تنها ۳۱۱ مسجد ثبت شده بود، هزاران مسجد بدون آن که ثبت شوند، فعالیت می‌کردند. رواج ایدئولوژی کمونیستی رفته رفته مردم را به این باور رساند که حذف دین از زندگی نه‌تنها کمکی به آنها نمی‌کند، بلکه کاستی‌های فراوانی بر جای می‌گذارد.

بعد از فروپاشی

اولین جلوه‌های اسلام در سال ۱۹۹۰ پس از فروپاشی شوروی پدیدار شد. تعداد زائران از روسیه به مکه پس از فروپاشی شوروی افزایش پیدا کرد. بنابر آمارهای موجود، سال ۲۰۰۶ بیش از 18 هزار مسلمان زائر روسی از سراسر کشور برای حج عازم عربستان شدند.

سال ۱۹۹۰ نشریات مسلمانان افزایش یافت. همچنین سال 1991 مدرسه فرهنگ اسلامی در مسکو افتتاح شد. امروزه نسخه‌های چاپ شده قرآن همه‌جا در روسیه در دسترس مسلمانان است و مساجد در مکان‌هایی که مسلمانان در آنجا سکونت دارند، ساخته می‌شوند. بیشتر مسلمان روسیه سنی و فقط 2 درصد آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند.

مسلمانان در روسیه طبق آمارهای رسمی بیش از 20 میلیون رأی دهنده بالقوه را در بر می‌گیرند و این واقعیت مهمی است که سیاستمداران نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند. چندی پیش دیمیتری روگوزین رهبر حزب وطن و نماینده مجلس دوما در این باره گفت: «مسلمانان از لحاظ سیاسی بخش فعال جامعه هستند. از این رو ممکن نیست سیاستمداران علاقه‌مند به سرنوشت این دین در روسیه نباشند.»