«روده تحریک‌پذیر» دیگر چه صیغه‌ای است؟

سندرم روده تحریک‌پذیر براساس غلظت مدفوع به چهار زیر گروه تقسیم می‌شود. این زیر گروه‌ها به دلیل تاثیر بر نوع درمان انتخابی از سوی پزشک حائز اهمیت است.

نوع اول: IBS همراه با یبوست است. بیمار دست‌کم در 25 درصد موارد، مدفوع سفت و ناصاف دفع می‌کند و از سوی دیگر، مدفوع شل و آبکی در 25 درصد موارد مشاهده می‌شود.

نوع دوم: IBS همراه اسهال است. در یک نوع، مدفوع شل و آبکی (دست‌کم 25 درصد موارد) و در نوعی مدفوع سفت و ناصاف مشاهده می‌شود.

نوع سوم: IBS ترکیبی است، به طوری که در یک نوع، مدفوع سفت و ناصاف (دست‌کم در 25 درصد موارد) و در نوع دیگر، مدفوع شل و آبکی (در کمتر از 25 درصد موارد) اتفاق می‌افتد.

نوع چهارم: در این نوع IBS نیز در کمتر از 25 درصد موارد، مدفوع سفت یا ناصاف و در کمتر از 25 درصد موارد نیز مدفوع به شکل شل و آبکی بروز می‌کند.

سندرم روده تحریک‌پذیر بین 3 تا 20 درصد جمعیت افراد بالغ را مبتلا می‌کند ولی این عارضه فقط در 5 تا 7 درصد مبتلایان تشخیص داده می‌شود و موارد دیگر در طول عمر خود بدون دریافت درمان لازم با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند. IBS در افراد زیر 45 سال شیوع بسیار بالایی دارد و زنان دو برابر مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.

IBS و علائم شایع

شایع‌ترین علائم سندرم روده تحریک‌پذیر درد و ناراحتی شکمی است که اغلب به صورت گرفتگی و انقباض و انبساط در ناحیه شکم بروز می‌کند و بیشتر مواقع با تغییر در عادات اجابت مزاج همراه است. این علامت شایع اغلب در کنار این علائم ایجاد می‌شود: حرکات روده که بیشتر به صورت غیرطبیعی و کمتر یا بیشتر از حد معمول انجام می‌گیرد؛ مدفوعی که غلظت کمتری دارد و بیشتر ظاهر آبکی دارد یا برعکس، سفت تر از حالت عادی به نظر می‌رسد؛ حرکات روده‌ای که باعث بهبود دردهای شکمی می‌شود. علائم IBS معمولا پس از صرف غذا رخ‌می‌دهد. از دیگر علامت‌های سندرم روده تحریک پذیر می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• اسهال یا مدفوع شل و آبکی سه بار یا بیشتر در روز و حالت اضطراری برای اجابت مزاج.

• یبوست به طوری که فرد مبتلا کمتر از سه بار در هفته دفع مدفوع داشته باشد. در این حالت، مدفوع سفت، خشک و کوچک است و خروج آن از مقعد به دشواری صورت می‌گیرد. برخی این گونه اجابت مزاج را دردناک می‌دانند.

• احساس ناتمام ماندن عمل دفع.

• دفع بلغم که مایعی شفاف است و از طریق روده‌ها تولید می‌شود.

• نفخ شکم.

عواملی که در بروز IBS نقش دارد

معمولا مجموعه‌ای از مشکلات جسمی و روحی ـ روانی در ایجاد سندرم روده تحریک‌پذیر دخیل است. سیگنال‌هایی که بین مغز و اعصاب روده‌های بزرگ و کوچک در ارتباط است، چگونگی کارکرد روده‌ها را تحت کنترل دارد. مشکلاتی که در مسیر این اعصاب رخ می‌دهد، ممکن است باعث بروز علائم IBS مانند تغییر در عادات اجابت مزاج و درد و گرفتگی شکمی شود.

مشکلات حرکتی سیستم روده‌ای از دیگر دلایل بروز IBS به شمار می‌رود. معمولا افراد مبتلا به این اختلال حرکت روده بزرگ طبیعی ندارند. کندی حرکت روده‌ها به یبوست می‌انجامد و حرکت سریع روده‌ها باعث اسهال می‌شود. اسپاسم یا گرفتگی‌های ناگهانی و شدید ماهیچه‌های روده‌ای از شایع ترین علل دردهای شکمی است. در واقع، افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر نسبت به استرس و تغذیه واکنش‌های شدیدی از خود بروز می‌دهند. علاوه بر این، مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر نسبت به افراد سالم، آستانه درد کمتری در مقابل گاز معده دارند و مغز سیگنال‌های درد را از روده‌ها مخابره می‌کند.

از سوی دیگر، مشکلات روحی و روانی از قبیل اختلال ترس، اضطراب، افسردگی و استرس پس از بروز حادثه در افراد مبتلا به IBS شایع است. بیماری‌های التهابی معده‌ای ـ روده‌ای معمولا عفونت یا تحریک معده و روده‌ها با عامل باکتریایی است که باعث بروز سندرم روده تحریک پذیر می‌شود. به طور طبیعی باکتری‌های اندکی در روده کوچک زندگی می‌کنند و رشد بیش از حد آنها تعداد باکتری‌ها را افزایش می‌دهد. این باکتری‌ها گاز زیادی در معده تولید کرده و موجب بروز اسهال و کاهش وزن می‌شود. رشد بیش از حد آنها یکی از عوامل بروز IBS است.

مواد شیمیایی بدن یا انتقال دهنده‌های عصبی باعث ایجاد سندرم روده تحریک‌پذیر می‌شود. زنان جوانی که به این بیماری مبتلا هستند، در دوران قاعدگی علائم بیشتر و شدیدتری را تجربه می‌کنند ولی در این میان، زنان یائسه نسبت به دیگر خانم‌ها علائم کمتری از خود نشان می‌دهند. در واقع، بررسی‌ها نشان می‌دهد هورمون‌های جنسی نقش موثری در تشدید IBS ایفا می‌کند.

مطالعات حاکی است که بخش اعظم مبتلایان به سندرم روده تحریک‌پذیر سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند. بنابراین، ژنتیک یکی دیگر از عوامل بروز IBS است. مصرف برخی مواد غذایی از جمله کربوهیدرات‌ها، غذاهای چرب و پرادویه و مشروبات الکلی خطر ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر را افزایش می‌دهد. این افراد معمولا علائم بالینی حساسیت‌های غذایی از خود بروز نمی‌دهند. جذب ناقص مواد قندی یا اسیدهای صفراوی که باعث تجزیه چربی‌ها می‌شود نیز از جمله عوامل بروز IBS است.

با روده‌های تحریک‌پذیر چه کنیم؟

محققان پس از سال‌ها بررسی دریافتند سندرم روده تحریک‌پذیر درمان قطعی ندارد و هدف پزشکان از مراحل درمانی و استفاده از داروهای ترکیبی آن، بهبود علائم این بیماری است. تغییر در رژیم غذایی، دارو درمانی، استفاده از مواد پروبیوتیک و درمان مشکلات روانی از جمله روش‌های درمانی است.

رژیم غذایی

مصرف وعده‌های غذایی حجیم باعث گرفتگی روده‌ها و بروز اسهال می‌شود. بنابر این پزشکان توصیه می‌کنند تعداد وعده‌ها را بیشتر و حجم غذا را کاهش دهید تا علائم IBS کاهش یابد. تا حدی که می‌توانید غذاهای کم‌چرب بخورید و مقدار کربوهیدرات‌هایی مانند پاستا، برنج، نان و غلات، میوه‌ها و سبزیجات را در رژیم روزانه محدود کنید. فرآورده‌های حاصل از شیر، نوشیدنی‌های الکلی یا کافئین‌دار، نوشیدنی‌های حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی و نیز مصرف موادی مانند لوبیا و کلم نیز باعث تشدید علائم سندرم روده تحریک‌پذیر می‌شود. علاوه بر این، غذاهای فیبردار تاثیر خوبی روی کاهش علائم بیماری دارد ولی ممکن است دردهای روده‌ای را افزایش دهد.

دارو درمانی

در کنار تغییر رژیم غذایی، پزشکان داروهایی برای کاهش علائم IBS تجویز می‌کنند. مکمل‌های فیبردار از جمله داروهایی است که یبوست را کاهش می‌دهد و زمانی که فیبرهای غذایی موثر نباشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیگر داروهای تجویزی نیز در بیشتر موارد علائم بیماری بویژه اسهال و درد را کاهش می‌دهد. |ضمیمه «سیب» جام جم|ترجمه ندا اظهری از: Nih|