تغییر الگوهای غذایی، پابه‌پای تغییر زندگی

سفره اول: یک دیس برنج که با زعفران تزئین شده، وسط سفره است و دو طرفش، دو ظرف خورش قورمه‌سبزی، یک سبد کوچک سبزی خوردن و چند تکه نان سنگک هم داخل سفره است. ماست و دوغ هم با سبزیجات معطر مخلوط شده و همراه با شربت سکنجبین به عنوان نوشیدنی‌های خوشمزه در دسترس‌تان قرار دارد.

سفره دوم: یک پیتزای بزرگ که سوسیس و کالباس‌های روی آن حسابی آدم را وسوسه می‌کند، وسط سفره است و چند تا ساندویچ و همبرگر هم در گوشه‌ای از سفره قرار گرفته تا اگر پیتزا دوست نداشته باشید، بتوانید ساندویچ‌ها را مصرف کنید. لیوان‌های پر از یخ و نوشابه هم حسابی هوس‌انگیز است، ولی به نظر می‌رسد از سیب‌زمینی‌ سرخ‌شده که کنار ظرف کوچک سالاد پر از سس قرار گرفته هم نمی‌شود، گذشت.

حالا تصمیم‌تان چیست؟ سفره اول را انتخاب می‌کنید یا دومی را؟ خیلی عجیب نیست اگر بیشتر افراد سفره دوم را انتخاب کنند و آن را ترجیح دهند؛ بخصوص بچه‌ها که به هیچ عنوان و در هیچ شرایطی از ساندویچ و پیتزا و نوشابه نمی‌گذرند. آنهایی که سن و سال بیشتری دارند البته شاید برعکس جوان‌ترها و کودکان باشند و هنوز هم برنج و خورش را بهترین غذا بدانند و آن را انتخاب کنند. با این حال، تا وقتی انتخاب فقط برای خوردن چنین غذاهایی باشد، احتمال این‌که افرادی هم برنج و خورش را انتخاب کنند وجود دارد، اما شرایط وقتی بدتر می‌شود که قرار است این غذاها را برای ناهار یا شام آماده کنید. آن وقت است که تعداد بسیار بیشتری از افراد، ساندویچ و پیتزا را انتخاب و با این کار زحمت آشپزی را کم می‌کنند.

الگوهای غذایی در حال تغییر است

عوامل مختلفی مانند تغییر شیوه زندگی و نداشتن وقت به اندازه کافی، فراگیر شدن رسانه‌های عمومی و شبکه‌های جهانی، افزایش تعداد سفرها به کشورهای دیگر و تنوع بیشتر محصولات غذایی از مواردی است که می‌تواند موجب تغییر الگوهای غذایی در جوامع مختلف شود و کشور ما هم با این تغییرات روبه‌رو بوده و امروز شاهد آن هستیم، به طوری که در روزگار گذشته برخی از مواد غذایی بیشتر از این دوران مصرف می‌شد و بعضی از مواد غذایی هم در این دوره طرفداران بیشتری دارد. به عنوان نمونه، قدیمی‌ها بیشتر از مواد غذایی تازه استفاده می‌کردند و سبزیجات یا گوشت و مرغ منجمد برایشان بی‌معنی بود، اما حالا کمتر کسی است که فرصت این کار را داشته باشد. بنابراین می‌بینیم خوب یا بد، این تغییرات رخ داده و جای خود را میان مردم پیدا کرده است. اما این ما هستیم که باید با آگاهی و دقت بیشتر مواد غذایی مفید را انتخاب کنیم.

غذاهای آماده در خدمت شاغلان

خیلی سخت است بعد از طی کردن یک روز کاری و پرمشغله، به خرید بروید، سبزی و گوشت تازه بخرید و بساط شام را آماده کنید. با این‌که قدیمی‌ترها همیشه مواد غذایی را تازه به تازه می‌خریدند و مصرف می‌کردند، اما امروز چنین شیوه‌ای کاملا غیرممکن به نظر می‌رسد و هیچ‌کس حتی به فکر امتحان کردنش هم نیست. بخصوص با این همه محصولات غذایی متنوع که به صورت آماده یا نیمه‌آماده در فروشگاه‌ها و در اختیار مردم قرار دارد.

خانم عباسی هم یکی از همین کارمندان است که آخر هر هفته به خرید می‌رود و در این خرید هفتگی، سبد خریدش پر می‌شود از سبزی‌های منجمد، کنسروهای مختلف و گوشت‌های فریزری. او می‌گوید تا به حال اصلا به این موضوع فکر نکرده که مواد غذایی را به صورت تازه تهیه و مصرف کند. البته اگر کمی به شرایط زندگی او فکر کنیم، می‌بینیم که حق دارد و برای کسی که هر روز از ساعت هفت صبح تا شش بعد‌از‌ظهر بیرون از خانه کار می‌کند، دیگر فرصتی نمی‌ماند تا غذایش را با مواد تازه آماده کند.

دکتر میترا زراتی، متخصص تغذیه نیز این مطلب را تائید می‌کند و به «جام‌جم» می‌گوید: تغییر شیوه زندگی انسان‌ها در این دوران باعث شده، آنها به مصرف غذاهای منجمد بیشتر روی بیاورند و بر همین اساس کیفیت غذایی که می‌خورند نیز کمتر از قبل شده است. بنابراین نمی‌توانیم این تغییرات را نادیده بگیریم و انتظار داشته باشیم افراد شاغل هم مانند قدیمی‌ها به کمک مواد غذایی تازه، آشپزی کنند، اما انتظار می‌رود آنها نیز با توجه به اطلاعات و آگاهی‌ که در این زمینه کسب کرده‌اند، کمی بیشتر نسبت به تهیه و انتخاب مواد غذایی توجه و وسواس داشته باشند. از طرف دیگر، همین مشغله و کارهای زیادی که در این دوران هر یک از افراد به نوعی با آن درگیر هستند، موجب شده اعضای خانواده تصمیم بگیرند یا وعده‌های غذایی را حذف کنند یا آن را دور از دیگر افراد خانواده و به تنهایی مصرف کنند. به گفته این متخصص تغذیه، صرف وعده‌های غذایی با این شرایط و بخصوص زمانی که فرد باید تند و با عجله هم غذایش را بخورد، به هیچ عنوان نمی‌تواند از نظر کیفیت با غذاهای خانگی قدیم قابل مقایسه باشد.

این همه تنوع کار را سخت کرده!

تا چند سال پیش، این همه مواد غذایی مختلف با شکل‌ها، عطرها و طعم‌های جورواجور در دسترس مردم نبود و آنها نمی‌توانستند انتخاب‌های متعددی داشته باشند. امروز اما شرایط کاملا متفاوت است و در فروشگاه‌ها و رستوران‌ها گاه انتخاب چنان دشوار می‌شود که حتی ممکن است نتوانیم غذایی را بموقع انتخاب کنیم. البته با توجه به فرصت کمی که انسان این دوره با آن روبه‌روست، صنعت مواد غذایی هم به تولید انواع مختلف غذاهای آماده، نیمه‌آماده، کنسرو شده، منجمد و... روی آورده تا از این راه بتواند نیاز مشتریانش را تامین کند. بنابراین نباید این تنوع را نکته‌ای صد در صد منفی بدانیم، چون حالا موادی در بازار مواد غذایی وجود دارد که سال‌ها پیش به هیچ عنوان خبری از آنها نبود. چنین موادی ممکن است برای سلامت مفید یا مضر باشد؛ بنابراین تنوع بد نیست ولی انتخاب‌های بد می‌تواند دردسرساز شود.

خوردن مثل قدیمی‌ها؛ بی‌تحرکی‌ مثل امروزی‌ها

شاید شما هم شنیده باشید که می‌گویند قدیمی‌ها سالم‌تر از امروزی‌ها بوده‌اند و با این‌که غذاهایشان چرب‌‌تر و شورتر بوده، هیچ وقت بیمار نمی‌شدند. البته خیلی‌ها هم به این حرف اعتقاد دارند و واقعا فکر می‌کنند سکته، سرطان، آلزایمر و... بیماری‌های این دوره است و قدیمی‌ها هرطور هم که زندگی می‌کردند هیچ وقت با این مشکلات روبه‌رو نمی‌شدند.

برای همین هم گاهی انسان‌های این دوره، مانند پدر و مادرها یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها غذا می‌خورند و همان شیوه را در پیش می‌گیرند. دکتر زراتی اما این روش را تائید نمی‌کند و می‌گوید: با توجه به پیشرفت‌هایی که در علم پزشکی حاصل شده، امروزه بسیاری از بیماری‌ها را می‌توان به موقع تشخیص داد و علت آن را پیدا کرد، اما در گذشته چنین امکانی وجود نداشت و علت بسیاری از بیماری‌ها تشخیص داده نمی‌شد. نکته دیگری که حائز اهمیت است، مقایسه‌ای میان میزان تحرک و فعالیت بدنی افراد در دوران گذشته و امروز است. در گذشته، خبری از این همه پشت میزنشینی و بی‌تحرکی نبود و افراد ازصبح تا شب ناچار بودند فعالیت بدنی داشته باشند، اما امروزه اوضاع فرق کرده؛ حالا صبح پشت فرمان اتومبیل می‌نشینیم، به محل کار که رسیدیم پشت میزمان می‌رویم و تا عصر همان​جا هستیم، عصر دوباره با ماشین به خانه برمی‌گردیم و باز هم مقابل تلویزیون می‌نشینیم و... بنابراین این روزها شاید 20 دقیقه پیاده‌روی ساده هم برای بعضی‌ها غیرقابل تصور باشد که همین بی‌تحرکی می‌تواند عامل مهمی باشد برای شروع بیماری‌ها و مشکلات جسمی.

الگوسازی با تبلیغات غلط

اگر روزی برای خرید به فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا سوپرهای بزرگ سری زدید، بد نیست به موادی که دیگران خریده‌اند هم دقت کنید. معمولا میان مواد غذایی خریداری شده و در سبد خرید مشتریان، تعداد چیپس‌ها و پفک‌ها به علاوه سوسیس و کالباس بیشتر از بقیه مواد است و پس از آن هم کیک و بیسکویت، بستنی، شکلات و ده‌ها ماده غذایی دیگر قرار دارد که اگر مصرف نشود، مسلما مشکل‌آفرین نخواهد بود.

اگر نگاهی به خانواده‌های خودمان هم بیندازیم، متوجه این موضوع خواهیم شد. همان وقت‌هایی که اگر نوشابه سر سفره نباشد، هر طور شده خودمان را به فروشگاه محل می‌رسانیم و یک بطری بزرگ نوشابه می‌خریم. همان وقتی که غذایی در خانه نداریم و به جای این‌که چند تخم‌مرغ نیمرو کنیم و بخوریم، سریع مقداری کالباس و سوسیس آماده می‌کنیم و سفره‌ را می‌چینیم. همان وقت‌هایی که اگر چند روز ماست نداشته باشیم خیلی هم به فکر خریدش نخواهیم بود، اما نوشابه را جزئی ضروری در سفره‌مان می‌دانیم. بنابراین به نظر می‌رسد الگوی غلطی که در این زمینه شکل گرفته است، باید تغییر کند. دکتر زراتی نیز در این زمینه یادآور می‌شود: تبلیغات رسانه‌ها و همین‌طور صحنه‌هایی که در فیلم‌ها یا سریال‌ها نمایش داده می‌شود، همگی می‌تواند در ایجاد الگوهای غذایی صحیح یا غلط تاثیرگذار باشد.

تغییرات خوب است اگر...

بعضی وقت‌ها می‌گوییم برنامه غذایی مردم در گذشته بهتر از این روزها بوده است. البته مثال‌هایی هم برای تائید این مطلب داریم؛ مثل مصرف بیش از حد نوشابه‌های گازدار یا استفاده از غذاهای آماده و نیمه‌آماده در این دوران که سال‌ها پیش خبری از آنها نبود. این نمونه‌ها صحیح است و هیچ‌کس هم منکرشان نمی‌شود، اما نباید استفاده از مواد غذایی مفیدی را که طی سال‌های اخیر وارد بازار شده یا بتازگی میان مردم رواج یافته است، نادیده گرفت. از طرف دیگر، سطح آگاهی مردم هم نسبت به گذشته افزایش یافته و حالا همه ما بیش از پیش نسبت به برنامه غذایی سالم اطلاعات به دست آورده‌ایم و می‌دانیم مصرف چه غذاهایی خوب است و کدام‌یک مضر به حساب می‌آید.

پس نمی‌توان گفت روند این تغییرات منفی است که اگر منفی بود، مواد غذایی غنی‌شده با آهن یا ویتامین D هم در رژیم غذایی انسان امروزی قرار نمی‌‌گرفت یا کسی به فکر کاهش میزان مصرف نمک و چربی‌های مضر در رژیم غذایی‌اش نبود. پس این تغییرات به خودی خود منفی نیست و با این‌که افزایش مصرف فست‌فودها و غذاهای آماده می‌تواند موردی منفی محسوب شود اما در کل روند تغییرات مثبت است و فقط باید عملکرد خود را تغییر دهیم تا از بهترین مواد غذایی و به شیوه‌ای مناسب استفاده کنیم. به عبارت دیگر، فرصت نداشتن در دنیای شلوغ امروزی نباید بهانه‌ای باشد برای مصرف بیشتر غذاهای مضر و کاهش فعالیت‌های جسمی؛ بلکه خوب است در کنار تحرک بیشتر، از مواد غذایی متنوع و مفیدی که امروزه در اختیار داریم، استفاده بهتری کنیم.

نیلوفر اسعدی‌بیگی ‌/‌ جام‌جم