اضطراب؛ دلشوره‌ای آشنا

 روز بدی را پشت سر گذاشتن، احساس گرفتگی حال، غمگینی و سوگ و مانند آن، همگی اجزای طبیعی تجارب زندگی آدمی محسوب می‌شوند. این تجارب نوعی پاسخ‌ طبیعی به دشواری‌های زندگی مانند نومیدی، فقدان‌ها و رویدادهای هیجانی دردناک به‌شمار می‌آیند که همگی این‌ها اضطراب زندگی نامیده می‌شود.

اضطراب چیست؟

روان‌شناسان، نظریه و دیدگاه‌های مختلفی در رابطه با اضطراب دارند.
به عقید فروید اضطراب انسان در نتیجه فشار و امیال واپس زده و یک سلسله کشمکش‌ها میان قسمت‌های مختلف شخصیت است و همچنین براساس نظریه آدلر اضطراب نتیجه قصور در یادگیری است ونیز نتیجه ادراک و تصورات معیوب و منحرف در انسان می‌باشد.
آدلر معتقد است اضطراب، زندگی فرد را تا حد زیادی تلخ می‌کند، و امید اوبه ایجاد زندگی آرام نابود می‌کند. افراد مضطرب بیشتر به خودشان فکر می‌کنند تا دیگران و آن‌ها همیشه از تغییر موقعیت و شروع هر کاری بیشتر احساس اضطراب و هراس می‌کنند.

در مجموع در تعریف اضطراب می‌توان گفت بیشتر به حالت‌های هیجانی نگرانی و دلواپسی به علت خطری نامعلوم اطلاق می‌شود. باید توجه داشت که اغلب افراد اصطلاح ترس و اضطراب را به صورت مترادف به کار می‌برند در صورتی که تمایزی بین ترس و اضطراب وجود دارد زیرا ترس اغلب به ارزیابی اولیه از یک خطر واقعی بر می‌گردد. در حالی که اضطراب همان‌گونه که قبلا نیز اشاره شد بیشتر به حالت هیجانی نگرانی به علت خطری نامعلوم گفته می‌شود.

علائم اضطراب

علائم اضطراب را می‌توان از سه بعد بدنی، فکری و روانی بررسی کرد. وجود مجموعه‌ای از این علائم بدنی، فکری و روانی ما را متوجه می‌کند که مضطرب هستیم. این علائم عبارت است از:
بدنی: وقتی مضطرب می‌شوید بدنتان با تپش قلب، تنگی نفس، از دست دادن اشت‌ها، تهوع، بی‌خوابی، تکرر ادرار، چهره برافروخته، تعریق، اختلال درگفتار و بی‌قراری، واکنش‌ نشان می‌دهد.
تفکر: اضطراب موجب سردرگمی، اختلال درحافظه و تمرکز، حواس پرتی، ترس از دست دادن کنترل، کم‌رویی، گوش به زنگی و افکار تکرار شونده می‌شود.
روانی: وقتی مضطرب هستید، عصبی، بی‌طاقت، نگران، هشیار، وحشت زده، دلواپس، افسرده، تنیده، ترسناک یا هیجان زده می‌شوید.

راههای مقابله با اضطراب

روش‌های مختلفی برای مقابله با اضطراب وجود دارد. می‌توان به پنج مهارت اساسی و موثر مقابله با اضطراب اشاره کرد:

مهارت اجتناب نکردن: این روش راه وسوسه انگیزی برای مقابله با اضطراب است اما باید توجه داشته باشید که این روش در کوتاه مدت اضطراب را کاهش می‌دهد و در طولانی مدت مشکلاتی را ایجاد می‌کند. در واقع اجتناب موجب تسکین موقت می‌شود. اجتناب از افراد ومکان‌ها و تکالیفی که زندگی را مشکل می‌کند تقویت کننده است. متاسفانه این منابع اضطراب تا زمانی که با آن روبه‌رو نشوید خود به خود مرتفع نمی‌شود و هر چه بیشتر از این عوامل اضطراب زا اجتناب کنید بیشتر به سراغ شما می‌آیند.

مهارت استفاده از رویارویی مثبت: ما از طریق تجارب زندگی خود می‌توانیم با شرایط اضطراب ساز مقابله کنیم یا به عبارتی اگر می‌خواهی موفق باشی، طوری عمل کن که انگار موفق هستی و موفق خواهی شد. استفاده از این روش دو دلیل دارد: اول اینکه مواجهه رویارویی مثبت، راهی است برای حساسیت زدایی خود نسبت به منابع اضطراب‌ساز که زندگی را برای ما دشوار می‌کند. دوم، رویارویی مثبت با مسائل، بر خود پنداره شما تاثیر می‌گذارد. تصور کنید وقتی به‌جای اجتناب از اضطراب به کار درستی دست می‌زنید چقدر احساسات شما متفاوت خواهد بود.

مهارت تسلط گرا بودن: افرادی که تسلط گرا هستند انرژی خود را برای کسب و توسعه مهارت‌ها صرف می‌کنند و مشکلات را به تجارب آموزنده مبدل می‌سازند. این نوع نگرش نسبت به مشکلات زندگی در مقابل عملکرد گرایی قرار دارد که اولین هدف در آن اجتناب از اشتباه کردن است. زیرا برای افراد عملکرد گرا سخت است که بعد از شکست بتوانند سرحال باشند و همچنین غلبه بر کمرویی وبه دست گرفتن ابتکار عمل در روابط شخصی هم برای این افراد سخت است. برای اینکه تسلط‌گرا باشید باید دو چیز را به یاد داشته باشد؛ اول، باید توجه خود را به کاری که در پیش دارید تمرکز کنید واز خود تردیدی‌ها و سایر عقاید منفی که مزاحم عملکرد بهتر شما هستند اجتناب کنید. دوم، باید به تکلیف به عنوان یک چالش نگاه کنید.

مهارت یادداشت برداری: هنگامی که شما دارید روی اضطراب خود کار می‌کنید، یادداشت برداری روش خوبی است. باید اطلاعات زیر را یادداشت برداری کنید:

۱. تاریخ، ساعت، روز و موقعیت.
۲. درجه‌بندی اضطراب براساس مقیاس یک (خفیف) تا پنج (شدید). نکته‌ای که در اینجا باید به یاد داشته باشید این است که ابتدا باید علائم اضطراب را بنویسید و بعد براساس مقیاس یک تا پنج به آن نمره دهید. این عملکرد باعث بالا رفتن آگاهی شما نسبت به اضطرابتان می‌شود.
۳. ارزیابی‌های خود ازموقعیت (چه چیزهایی به خود گفتید).
۴. مهارت مقابله‌ای که به کار بردید.
۵. درجه‌بندی مجدد اضطراب براساس‌‌ همان مقیاس پنج درجه‌ای.

نتایج مفید مهارت یادداشت برداری این است که از زمان و مکانی که مضطرب می‌شوید آگاهی دقیق می‌یابید و این اطلاعات در طرح ریزی مهارت‌های مقابله‌ای به شما کمک می‌کند و اینکه یادداشت برداری به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های مقابله‌ای مفید و اثربخش را از مهارت‌های مقابله‌ای نامناسب تشخیص دهید.

مهارت‌ آمادگی برای تمرین: اگر میل دارید به‌طرز موثری با اضطراب مقابله کنید باید روی آن کار کنید. اثربخشی مهارت‌های مقابله با اضطراب در تحقیقات عملی اثبات شده است. اما این مهارت‌ها تنها زمانی اثربخش هستند که شرکت‌کنندگان در تحقیق برای تسلط بر آن‌ها وقت و تلاش کافی صرف کنند وبه تمرین آن بپردازند. باید هر روز مهارت‌های مقابله با اضطراب را تمرین کنید.

همه ما در مواقع مختلف زندگی احساس اضطراب می‌کنیم. از آنجا که اضطراب دارای دو جنبه عینی و ذهنی است برخی از رویدادهای زندگی ما را متقاعد می‌کند که در وضعیت خطرناکی هستیم. در این شرایط، اضطراب، یک واکنش طبیعی است. کار اضطراب بسیج کردن نیروی دفاعی بدن است و به ما هشدار می‌دهد گوش به زنگ باشیم و خود را از خطر حفظ کنیم.

زمانی که ارزیابی اولیه شما از خطری قریب الوقوع، واقع‌بینانه و درست است و در این وضعیت باید به‌دنبال یافتن پاسخ مقابله‌ای مناسب باشید، داشتن اضطراب نه تنها اشکالی ندارد بلکه در طول فرایند مقابله، به شما انرژی و نیرو نیز می‌دهد. نکته‌ای که نباید آن را فراموش کنید این است؛ اضطراب زمانی مشکل آفرین است که شما بدون دلیل موجه، احساس ناراحتی و تنش کنید. در نتیجه شما بی‌جهت دچار رنج و عذاب می‌شوید زیرا بدن و ذهن شما برای دفع خطر یا تهدیدی که به طور اشتباه برای خود ایجاد کرده‌اید برانگیخته می‌شود.

>> اعظم بزارپور (کار‌شناس روان‌شناسی)