جدال موجودات زنده برای ادامه حیات

یکی از مستند‌های موفق در به‌کارگیری فناوری و روش‌های نوین فیلمبرداری سریال «زندگی» یا LIFE است که سال 2009 در 10 قسمت 50 دقیقه‌ای به نمایش در آمد و اکنون شاهد پخش آن از شبکه مستند هستیم.

سرگذشت یک مستند

مستند زندگی با این جملات آغاز می‌شود: سیاره ما زیستگاه 30 میلیون گونه مختلف از جانوران و گیاهانی است که همه برای ادامه حیات و زنده‌ ماندن مبارزه می‌کنند. هر کجا نگاه می‌کنید در خشکی یا در اقیانوس نمونه‌هایی فوق‌العاده از موجودات زنده‌ای را می‌بینید که می‌خواهند زنده بمانند.

این مستند نگاهی ویژه به شیوه‌ها و روش‌های زنده‌ماندن موجودات روی کره زمین دارد. مستند زندگی به تهیه‌‌کنندگی واحد حیات طبیعی BBC و با همکاری کانال دیسکاوری (Discovery) و اسکای تی‌وی (Sky TV) با دوربین‌های با کیفیت بالای HD فیلمبرداری شد که در نوع خود یک رکورد به حساب می‌آمد.

دیوید فینچام سال 2005 پس از این‌که مدیریت BBC1 را به عهده گرفت، پیشنهاد ساخت این مستند را با بودجه‌ای بالغ بر 10 میلیون پوند مطرح کرد که این مبلغ بیشترین هزینه برای ساخت یک مستند می‌شد که تا آن زمان به تصویب رسیده بود. مارتا هولمز تهیه‌کننده مستند‌هایی چون «حیات در انجماد» و «سیاره آبی» و مایک گانتون مجری طرح «حیات در زیر زمین» گروه تولید این مجموعه را تشکیل دادند.

نخستین سال فعالیت گروه صرف جمع‌آوری اطلاعات برای ساخت مستند شد. آنها با دانشمندان و کارشناسانی از سراسر جهان ارتباط برقرار کردند تا بتوانند جدیدترین یافته‌های حیات وحش را در این مستند به نمایش بگذارند. پس از آن سه سال زمان صرف فیلمبرداری در بیش از 150 نقطه زمین در تمام قاره‌هاشد.

نوع تصویربرداری این مجموعه در نوع خود بی‌نظیر است؛ استفاده از دوربین‌های فیلمبرداری با کیفیت بالا برای به تصویرکشیدن زندگی حشرات ، تکنیک تصویربرداری ثابت با هلی‌کوپتر و استفاده از دوربین‌های پر قدرت با امکان تصویربرداری هشت هزار فریم در ثانیه از جمله روش‌هایی بود که به آنها امکان ثبت صحنه‌های بدیع و زیبایی را می‌داد.

در جنگل‌های مکزیک گروه در سقف ماشین با کمک کابل‌ها چیزی فضایی شبیه تار عنکبوت را درست کردند تا بتوانند حس پرواز در کنار میلیون‌ها سلطان پروانه را به وجود بیاورند. در زامبیا آنها از درون یک بالن با هوای داغ برای آن که مزاحم تجمع خفاش‌ها نشوند فیلم گرفتند.

البته ناگفته نماند که در سال‌های اخیر اتهاماتی به BBC وارد شد مبنی بر این‌که برخی از مستند‌ها را کاملا در فضای مصنوعی و آکواریوم فیلمبرداری می‌کنند که البته برخی از این ادعاها توسط خود عوامل تولید مستند‌ها بعدها تائید شد.

برخی از تلاش‌های گروه نیز در طول تولید مستند شکست خورد. به عنوان مثال آنها نتوانستند از عقاب‌های طلایی در اسکاندیناوی که گفته می‌شد شکارچیان گله‌های گوزن‌های شمالی هستند حتی نمونه‌ای از حمله آنها را پیدا کنند و تصویر بگیرند.

همچنین تصاویری که در فنلاند پس از صرف وقت در دو تابستان از حمله به گله گوزن‌ها گرفتند به دلیل دوربودن تصویربردار از صحنه و کیفیت پایین تصاویر استفاده نشد. با وجود این صحنه‌ها و تصاویری در این مستند جای گرفته که در نوع خود بی‌نظیر است.

نشان دادن نحوه شکار وال‌ها، بزرگ‌ترین شکارچیان آب‌ها، راه‌رفتن مارمولک‌های آبی روی آب و پرواز ماهی‌های پرنده از درون آب و همچنین نحوه فرار عجیب وزغ‌های ریز از جمله این تصاویر است.

در دوازدهم اکتبر 2009 که نخستین قسمت از این مستند پخش شد، خیلی زود نام این مستند در فهرست برنامه‌ها برای فروش در اختیار BBC World Wide قرار گرفت. استقبال از فروش این مستند باعث ثبت رکورد در سودآوری BBC در سال 2010 شد.

در مارس 2010 نیز پخش این مستند از شبکه‌های تلویزیون آمریکا آغاز شد، البته با صدای مجری معروف اپرا وینفری که جایگزین صدای آتن بورو شد.

به دلیل پخش تبلیغات میان برنامه 10 دقیقه آخر هر قسمت که صحنه‌هایی از پشت‌صحنه مستند بود حذف و همگی در یک قسمت جداگانه به نمایش در آمد. در سایر کشور‌ها صداهای معروفی روی مستند گذاشته شد. در آمریکای لاتین خواننده کلمبیایی یوهانس و در ترکیه یکی از بازیگران معروف سینما تانسل کورتیز متن این مستند را خواند.

در جولای 2010 مستند زندگی، نامزد دریافت شش جایزه از مجموع جوایز پرایم، تایم و امی شد.

جشنواره تلویزیونی بانف سال 2010 نیز این مستند را به عنوان بهترین مستند تاریخ طبیعت معرفی کرد. همچنین جایزه ویژه هیات ژوری جشنواره وایلد اسکرین سال 2010 به مستند زندگی رسید.

ده قسمت این مستند از این قرارند: چالش‌های زندگی، خزندگان و دوزیستان، پستانداران، ماهیان، پرندگان، موجوداتی از اعماق، شکار و شکارچیان، حشرات، گیاهان و پستانداران نخستین.

آتن بورو پدر مستند زندگی

سر دیوید آتن بورو برای علاقه‌مندان آثار مستند‌ به معرفی نیاز ندارد. وی متولد 1926 است و سابقه شصت‌ساله تولید آثار مستند برای او اعتبار ویژه‌ای به همراه داشته است.

نام او روی هر مستندی که باشد اعتبار آن اثر است. او در مستند زندگی کار نویسندگی متن و گویندگی را به عهده داشت، اما این نخستین تجربه او در مستند‌های حیات نبود.

آتن بورو کار ساخت سری مستند‌های زندگی را از سال 1979 با تولید مستند «حیات در کره زمین» آغاز کرد، مستند‌هایی که بعد‌ها الهام‌بخش مستندسازان دیگر شد.

اعتبار آتن بورو نیز یکی از دلایل موفقیت کار‌های او بود و جوامع علمی را به همکاری با او ترغیب می‌کرد. به عنوان نمونه در رواندا به آتن بورو اجازه دادند که با تیم تحقیق فیلم سینمایی گوریل‌های کوهستان همکاری کند. نوآوری و خلاقیت نیز یکی دیگر از ویژگی‌های کار‌های آتن بورو است. ضمن این‌که او در ساخت مستندهایش سعی می‌کند از جدیدترین تکنولوژی‌ها استفاده کند.

پنج سال پس از ساخت مستند حیات در کره زمین، مستند «سیاره زنده» به نمایش در آمد که به سازگاری موجودات زنده با محیط اطرافشان می‌پرداخت.

«جدال برای ادامه حیات» دیگر مستند زندگی BBC بود که سال 1990 ساخته و به رفتار حیوانات و گیاهان در مراحل مختلف زندگی می‌پرداخت.

آتن بورو همچنان به مستندسازی در مورد حیات ادامه داد. سال 1993 «حیات در انجماد» که به حیات در قطب می‌پرداخت از تلویزیون پخش شد. پس از آن نوبت به گیاهان و ساخت مستند «زندگی خصوصی گیاهان» رسید که سال 1995 ساخته شد.

پرندگان موضوع مستند بعدی حیات آتن بورو بودند که مستند «زندگی پرندگان» که سال 1998 ساخته شد به آن می‌پرداخت.

در مستند بعدی زندگی که «زندگی پستانداران» نام داشت از دوربین‌های ماوراءبنفش و دید در نور کم استفاده شد که این امکان را به آتن بورو و همکارانش داد تا تصاویر بدیع و زیبایی را خلق کنند.

آتن بورو سال 2005 «زندگی در زیر زمین» را ساخت و مخاطبان خود را وارد دنیای بی‌مهرگان کرد. او اکنون به بیست سالگی مجموعه برنامه‌های زندگی رسیده بود و تنها خزندگان و دوزیستان باقی مانده بودند که زندگی آنها را نیز در مستند «حیات در خونسردی» که سال 2008 پخش شد پوشش داد و به این ترتیب مجموعه زندگی را با رضایت به پایان رساند.

تمام این مستند‌ها تحت عنوان یک دانشنامه در قالب دی‌وی‌دی به بازار عرضه شد. آتن بورو در مورد این مجموعه چنین گفت: اگر 20 سال قبل از من برای ساخت چنین مجموعه‌ای سوال می‌کردند در جواب می‌گفتم: مسخره نکنید! اما اکنون می‌گویم من مطمئن هستم که در آینده تلاش‌های بیشتر و بهتری برای تولید مستند خواهد شد. فقط امیدوارم اگر کسی 50 سال بعد این مجموعه‌ها را ببیند هنوز هم آنها حرف جدیدی برای گفتن داشته باشند.

حاشیه:

سر دیوید آتن بورو تنها کسی است که توانسته جایزه بفتا را برای برنامه‌های سیاه و سفید، رنگی، HD و 3D دریافت کند.در اواسط مراحل تولید این مستند اعلام شد سر دیوید آتن بورو به دلیل اعلام بازنشستگی با گروه همکاری نخواهد کرد و آنها دنبال شخص جدیدی هستند، اما پس از مدتی آتن‌بورو همکاری اش را با این مستند از سرگرفت و کار نوشتن متن‌ها و گویندگی متن را به عهده گرفت.

در اکتبر 2009 از شبکه BBC کودکان، ویژه برنامه‌ای با نام درون زندگی پخش شد که در آن تصاویری از همراهی گروهی از کودکان داوطلب در برخی صحنه‌های فیلمبرداری مستند زندگی به تصویر در آمد.

تصاویری هستند که در این مستند برای نخستین بار نشان داده می‌شوند: گل‌آلودکردن آب توسط دلفین‌ها برای به دام انداختن ماهی‌ها، همکاری دسته‌جمعی چیتاها برای شکار طعمه‌هایی که دو برابر خودشان هستند و وال‌های قاتلی که در کمین سیل‌ها و تمساح‌هایی هستند که بوفالو شکار می‌کنند.

سال 2011 BBC earth، مستندی را با نام «یک زندگی» با استفاده از تصاویر حیواناتی که در این مستند نمایش داده شدند ساخت که متن آن را دانیل کرگ اجرا کرد.

لادن بهبودی - جام جم