گفت و گو با دکتر اسماعیل حاجی نصرالله، رئیس ششمین کنگره انجمن علمی جراحان عمومی کشور

خرچنگی که گلوی جامعه را می‌فشارد

«سونامی سرطان، ایران را درمی‌نوردد»؛ این جمله‌ای است که این روزها از برخی کارشناسان می‌شنویم و مردم جامعه هم با نگرانی آن را بازگو می‌کنند و از بروز تبعات آن نگران هستند. حقیقت این است که سرطان به عنوان یکی از معضلات جامعه بشری، با تهدید انسان‌ها در تمام گروه‌های سنی، سالانه موجب خسارات جانی و مالی فراوانی در جهان می‌شود و کشور ما نیز نه‌تنها از این قاعده مستثنا نیست؛ بلکه وجود انواع آلودگی‌های محیطی، مصرف سیگار و انواع فرآورده‌های دخانی، استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی، عدم تشخیص زودهنگام و دلایل مختلف دیگر باعث شده تا میزان ابتلا به برخی از انواع سرطان‌ها در ایران با روند صعودی همراه باشد. برگزاری ششمین کنگره انجمن علمی جراحان عمومی کشور را بهانه‌ای دیدیم تا به سراغ دکتر اسماعیل حاجی نصرالله، استاد دانشگاه شهید بهشتی و رئیس این کنگره برویم و تمام سوالاتمان را درباره این بیماری خرچنگی بپرسیم.
کد خبر: ۴۳۵۲۸۰

بارها در خبرها از شما و همکارانتان شنیده ایم که برخی از انواع سرطان‌ها در مناطق متفاوت کشور با احتمال ابتلای بیشتری همراه هستند. آیا نقشه‌ای از میزان پراکندگی انواع سرطان‌ها در کشور وجود دارد؟ و به طور کلی گسترش انواع سرطان‌ها در کشور ما چگونه است؟

بیماری سرطان، یکی از عوامل سه‌گانه اصلی مرگ‌ومیر انسان‌ها در دنیای صنعتی امروز محسوب می‌شود. مطالعه هریک از انواع سرطان مثل پوست، معده، سینه، پروستات، خون، مری و... از زوایای مختلف حائز اهمیت است.

مطالعه و توجه به رابطه سلامتی و بیماری‌های انسان با عوامل محیطی و جغرافیایی از سده‌های پیش از میلاد مورد توجه و علاقه بوده است. در این زمینه بقراط (پدر علم طب) 25 قرن پیش می‌گوید: «آن کسی که طالب هنر پزشکی است، لازم است که قبل از همه به تاثیرات فصول توجه نماید.

سپس از اثرات بادهای گرم و سرد و کیفیت آب اطلاعاتی به دست آورد و بعد در زمینه فضا‌های سبز و پرآب بررسی کند.» بنابراین می‌توان گفت بقراط به عنوان واضع علم پزشکی، توجه به عوامل محیطی را در قالب عوامل آب و هوایی (فصول، بادهای گرم و سرد)، منابع آب (کیفیت آب) و بوم‌ها (فضا‌های سبز و پرآب) به عنوان اولویت اول در شناخت امراض قلمداد می‌کند.

سرطان در کشور ما پس از بیماری‌های قلبی و تصادفات، سومین علت مرگ‌ومیر را به خود اختصاص می‌دهد. براساس برآورد کشوری، سالانه 70 هزار سرطان و 30 هزار مرگ ناشی از آن در کشور به وقوع می‌پیوندد؛ اما متاسفانه به دلیل عدم ثبت دقیق موارد سرطان، آمار دقیقی در ارتباط با میزان بروز سرطان و پراکندگی آن در کشور وجود ندارد.

در مقایسه با دیگر کشورها چطور؟ آیا نوع و میزان ابتلا به انواع سرطان‌ها در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر تفاوت دارد؟ در این صورت دلیل اصلی این اختلاف در چیست؟

بله، این تفاوت وجود دارد. شرایط جغرافیایی، اقلیمی و اجتماعی مثل روش تغذیه، سنت‌ها و فرهنگ می‌توانند باعث این تغییرات باشد.

به طور کلی دلایل اصلی ابتلا به سرطان را در چه مواردی می‌دانید؟

برخی عادات غذایی مثل مصرف غذاهای پرچرب، فست‌فودها و مواد دارای نگهدارنده (نیتروزآمین) در بروز سرطان‌های گوارشی نقش دارد، همین‌طور کم‌تحرکی و چاقی را هم می‌بایست از جمله عوامل بروز این نوع سرطان‌ها برشمرد. همچنین استعداد ژنتیکی در برخی خانواده‌ها به همراه برخی جهش‌های ژنتیکی، مصرف دخانیات و آلودگی هوا بخصوص در سرطان‌های ریوی و خونی موثرند. در این میان افزایش سن را نیز می‌بایست از دیگر فاکتورهای مهم برشمرد.

به طور کلی از مهم‌ترین عوامل موثر در ایجاد سرطان می‌توان به موارد مختلفی اشاره کردکه در میان آنها برخورداری از عادات غذایی خاص به عنوان علت اصلی سرطان مطرح می‌شود.

عوامل فیزیکی، بخصوص اشعه ماورای بنفش (نور آفتاب) و پرتوهای یونیزه‌کننده (تصویربرداری تشخیصی و انفجارات اتمی)، عوامل شیمیایی یعنی موادی مثل آهن، نیکل، کروم، آرسنیک، هیدروکربورها، آروماتیک، قطران، پنبه نسوز، بعضی از رنگ‌ها، حشره‌کش‌ها، نگهدارنده‌های مواد غذایی مانند نیتریت، بعضی از قارچ‌ها مثل آسپرژیلوس، بعضی از داروها مثل des، سیگار و ذرات معلق موجود در هوای شهرهای صنعتی و مدرن هم از دیگر عوامل هستند.

در زمینه عوامل ارثی هم باید گفت استعداد خانوادگی و آمادگی ژنتیکی بخصوص در ابتلا به سرطان‌های معده، پستان، روده بزرگ، ریه و رحم موثرند. در برخی از افراد نیز خطر سرطان بیشتر است؛ به عنوان مثال در افراد مبتلا به سندرم داون یا منگلیسم احتمال ابتلا به سرطان خون بیشتر است.

عوامل ویروسی بخصوص در سرطان‌های دهانه رحم، حلق و بینی و نوعی از سرطان خون از جمله فاکتورهای اساسی محسوب می‌شوند.

در این میان سن فرد را هم می‌بایست در بروز انواع سرطان‌ها موثر دانست؛ چراکه در افراد مسن، به علت این‌که هم سیستم ایمنی ضعیف می‌شود و هم به مرور زمان تغییراتی در هسته سلول‌ها حاصل می‌شود، شیوع سرطان‌ها افزایش می‌یابد؛ البته بعضی از سرطان‌ها فقط در سنین پایین بروز می‌کند و برخی دیگر نیز فقط مختص سنین جوانی هستند.

از طرفی دیگر دیده شده که بعضی از انواع سرطان‌ها در یک منطقه جغرافیایی بیشتر دیده می‌شوند، به عنوان مثال سرطان مری در شمال ایران و سرطان معده در کشور ژاپن شایع‌تر است. در نهایت هم نباید نحوه تغذیه و وضعیت فرهنگی و اقتصادی افراد را در بروز سرطان نادیده گرفت.

چرا در برخی مناطق، میزان ابتلا به نوعی خاص از سرطان بیشتر است؟ مثلا دلیل این‌که سرطان مری در خطه شمال کشور از شرق دریای خزر تا غرب آن و مناطق کوهستانی زاگرس شیوع فراوانی دارد، چیست؟

علت این موضوع را باید در نوع زندگی و عادات تغذیه‌ای و مصرف غذاهای خاص مثل گندم سبوس‌دار و نمک سود و مصرف موادی مثل چای داغ، انفیه و تریاک دانست. همچنین فقر و بیسوادی، استفاده از آب چاه و باران و تغذیه ناسالم و البته فاکتور ژنتیک و عوامل محیطی نامشخص نیز در این موضوع موثرند.

کما این‌که برخی از همکاران ما از جمله رئیس مرکز تحقیقات گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد هستند خاک شمال ایران از خاک‌های آتشفشانی است که حاوی غلظت نیترات بسیار بالاست و این عنصر از طریق محصولات کشاورزی و آب وارد چرخه تغذیه انسان شده که همین امر ابتلا به سرطان مری را در این منطقه افزایش داده است. بنابراین شرایط جغرافیایی و نوع تغذیه در بروز سرطان‌ها موثر است.

در خبری اعلام کرده‌اید که سرطان ریه در مردان و سرطان سینه در زنان ایرانی شایع‌تر است. دلیل اصلی این موضوع چیست؟

حاجی نصرالله: از مهم‌ترین عوامل موثر در ایجاد سرطان می‌توان به موارد مختلفی اشاره کردکه در میان آنها برخورداری از عادات غذایی خاص به عنوان علت اصلی سرطان مطرح می‌شود

وقوع سرطان ریه کاملا در ارتباط با سیگار است و میزان افراد سیگاری در مردان بیشتر از زنان می‌باشد. در واقع عامل اصلی این اختلاف استفاده بیشتر سیگار توسط آقایان می‌باشد؛ هرچند با توجه به روند افزایش میزان مصرف سیگار در خانم‌ها بخصوص در کشورهای غربی، این اختلاف در حال از بین‌رفتن است.

در مقایسه با دیگر کشورها باید گفت؛ شیوع این دو نوع سرطان تقریبا مشابه سایر ملل است. البته شایع‌ترین سرطان‌ها در ایران و بقیه ملل، سرطان پوست است؛ ولی چون این نوع سرطان به طور معمول رویه خوبی دارد، به آن کمتر اهمیت می‌دهند.

ششمین کنگره انجمن علمی جراحان عمومی را پیش رو داریم که قرار است با موضوع نحوه مدیریت عوارض و عود سرطان‌های شایع در ایران پس از درمان برگزار شود. به طور کلی بفرمایید که چگونه می‌توان این موضوع را مدیریت کرد؟ و برای مدیریت صحیح این بیماری و مشکلات آن به چه زیرساخت‌هایی نیازمند هستیم؟

یکی از عوامل موثر در درمان مناسب سرطان‌ها، شناخت زودهنگام است و این کار با آموزش‌های مناسب اطبا در درجه اول و سپس ارگانیزه‌کردن بیماریابی در اجتماع می‌تواند نتایج خوبی داشته باشد.

این بیماریابی در حال حاضر در خیلی از کشورهای دنیا انجام می‌شود و به نظر عده‌ای از صاحب‌نظران، تنها روش درمان کامل اغلب سرطان‌هاست. با آموزش و مدیریت آن در اجتماع می‌توان اغلب سرطان‌های شایع را قبل از منتشرشدن شناخت و در این مرحله بهترین درمان‌ها را انجام داد.

برای پیشگیری از بروز این بیماری چه توصیه‌های کلی به افراد دارید؟

استفاده از رژیم غذایی متعادل، عدم مصرف غذاهای مصنوعی و سیگار، استفاده از شرایط محیطی مناسب و بیماریابی بخصوص در افرادی که سابقه فامیلی دارند، می‌تواند موثر باشد.

آلودگی‌های مختلف از جمله آلودگی هوا چقدر می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان را در افراد افزایش دهد؟و آیا آمار دقیقی از تاثیر این آلودگی‌ها بر روند افزایش سرطان‌ها داریم؟

صددرصد آلودگی هوا می‌تواند در بروز سرطان‌ها موثر باشد؛ ولی متاسفانه آمار دقیقی به دلیل دخالت فاکتورهای دیگر موثر در بروز سرطان‌ها وجود ندارد. به طور مثال ارتباط شاخص جهانی پرتو فرابنفش خورشید در نقاط مختلف ایران با ابتلا به سرطان پوست در مطالعات مختلف مشاهده شده است.

جای هیچ‌گونه تردیدی نیست که مساله هوای آلوده در زندگی بشر روزبه‌روز مهم‌تر و رفع آن مشکل‌تر می‌شود. چنانچه آلودگی هوا، عامل بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی، تنفسی، سرطان‌ها و... است و در صورت بالابودن غلظت آلاینده‌های هوا از یک حد معین حتی می‌تواند منجر به مرگ آنی افراد شود.

همان طور که قبلا گفتم به دلیل دخالت دیگر فاکتورهای مداخله‌گر در ایجاد سرطان مثل سن و جنس و ژن، جداکردن فاکتور هوای آلوده و بررسی آن خیلی مشکل و حتی در مواردی غیرممکن است. به هر حال آلودگی هوا عامل خیلی از بیماری‌ها می‌تواند باشد و در شهر تهران که تقریبا اغلب روزها آلوده است، فهرستی از این بیماری‌ها را می‌توانید مشاهده نمایید.

آلودگی هوا یا وجود پارازیت و نویزها باعث افزایش چه نوع سرطان‌هایی می‌شوند؟

آلودگی هوا با افزایش سرطان‌های دستگاه تنفس و خونی و پوستی همراه است. نمونه این مساله در جنوب عراق (بصره) طی 20 سال اخیر قابل مشاهده است.

به طور کلی آلودگی هوا عامل سرطان‌های نای، برونش و ریه است و با بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی و عفونت‌های تنفسی در ارتباط مستقیم است و البته شیوع آنها در شهرهای بزرگی همچون تهران بالاتر است.

چنانچه آلودگی هوا عامل حدود ۱۰ درصد از موارد سرطان نای، برونش و ریه، ۵ درصد از مرگ‌های مربوط به بیماری‌های قلبی ـ عروقی و حدود ۲ درصد از مرگ‌های ناشی از عفونت‌های تنفسی در سطح جهان است که البته این آمار در شهرهای بزرگی همچون تهران تا حدودی بالاتر است.

از طرفی آنچنان که آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد احتمال ایجاد تومورهای مغزی در استفاده‌کنندگان تلفن همراه وجود دارد؛ اما از نظر شما، دلایل اصلی ایجاد این تومورها چیست و به طور کلی چه درصدی از کاربران تلفن همراه به این مشکل دچار می‌شوند؟

علل زیادی را می‌توان برای افزایش ریسک ابتلا به تومورهای مغزی برشمرد که از جمله آنها افزایش ابتلا در اثر مواجهه با امواج رادیویی است. تلفن‌های همراه از این طریق ممکن است تا حدی با افزایش احتمال ابتلا به تومورهای مغزی همراه باشند؛ اما برای تعیین درصد ابتلا هنوز نیاز به گذشت زمان و مطالعات تکمیلی در آینده است.

آیا شما با این موضوع که سرطان در تهران رو به افزایش است، موافقید؟

می‌توان انتظار داشت با افزایش امید به زندگی و افزایش میانگین سنی طی سه دو دهه آینده، شیوع سرطان بالاتر از حد فعلی باشد. از طرف دیگر آلودگی هوا در درازمدت ممکن است تا حدی موثر باشد، بنابراین نه در حد یک همه‌گیری؛ اما می‌توان انتظار داشت تعداد مبتلایان افزایش یابد.

با وجود شرایط فعلی، وضعیت سلامت جوامع شهری ایران و جهان را درخصوص میزان ابتلا به سرطان چگونه می‌بینید؟

با توجه به این‌که جمعیت ایران رو به کهنسالی است، تعداد مبتلایان به سرطان در آینده افزایش خواهد داشت؛ اما با اصلاح روش زندگی و همچنین به‌کارگیری روش‌های غربالگری و بیماریابی، می‌توان انتظار داشت که این بیماری، امکان تشخیص زودتر و درمان موثرتری داشته باشد.

در نهایت به اعتقاد شما، آیا در آینده نزدیک می‌توان به درمان کامل سرطان امیدوار بود؟

سرطان را می‌بایست طیف وسیعی از بیش از یکصد بیماری برشمرد که یکسری از انواع این طیف سرطان‌ها عادی است که با درمان به موقع و با جراحی کوچک و درمان محدود درمان می‌شوند.

سری دیگر آن سرطان‌های وخیمی است که بسرعت پیشرفت می‌کنند و امکان درمان موثر برای آنها وجود ندارد.البته باید گفت که به طور کلی با توجه به پیشرفت‌های روزافزون تشخیصی و بیماریابی و معرفی داروهای جدید و شناخت بهتر پاتوفیزیولوژی سرطان و سیر و نحوه تهاجم بیماری می‌توان امیدوار بود با تشخیص بیماری در مراحل زودرس و حتی پیش از علامتدارشدن و با استفاده از جراحی بموقع و مناسب به همراه درمان‌های مناسب‌تر و شیمی‌درمانی و ژن‌درمانی تا حد زیادی، هدف درمان‌کردن سرطان، دست‌یافتنی باشد.

گذری آماری بر سرطان در ایران

انواع مختلف سرطان در ایران شیوع دارد. جدول زیر تعداد و درصد مبتلایان به انواع اصلی سرطان را در ایران (سال 1382) که صرفا در دانشگاه‌های علوم پزشکی ثبت شده است، نشان می‌دهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بهاره صفوی / گروه دانش

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها