همه چیز از بی‌خوابی آغاز ‌می‌شود

خواب تنها یک توقف ساده زندگی روزمره نیست و در واقع به عنوان فاز فعال و مهم زندگی برای به‌دست آوردن مجدد سلامت جسمی‌ و مغزی محسوب می‌شود. اهمیت این بخش از زندگی آنقدر زیاد است که حداقل‌84 نوع اختلال خواب و بیداری باعث کاهش کیفیت زندگی و تاثیر منفی در سلامت انسان می‌شود و حتی بعضی از این اختلالات ممکن است با خطر جانی همراه باشند. هزینه غیرمستقیم حوادث ناشی از اختلال‌های خواب تنها در آمریکا حدود 100 میلیون دلار در سال برآورد شده است. بنابراین اختلال خواب مشکلی جدی است که نه تنها بر زندگی فردی، بلکه بر رفتارهای اجتماعی هم تاثیر می‌گذارد.

از انواع این مشکلات می‌توان بی‌خوابی ‌(اشکال در شروع یا تداوم خواب)، اختلال در تداوم بیداری (خواب آلودگی طی روز یا چرت زدن‌های مکرر)، مشکل در حفظ تداوم سیکل منظم خواب و بیداری، راه رفتن در خواب، شب ادراری، کابوس‌های شبانه و غیره را نام برد.

عضو هیات علمی ‌پژوهشگاه فناوری‌های نوین پزشکی جهاد دانشگاهی معتقد است: اختلالات خواب، مهم‌ترین شاخص ارزیابی سلامت روانی فرد محسوب می‌شود و کیفیت خوب خواب بیانگر سلامت روانی فرد است. به همین دلیل هم به گفته دکتر بهزاد قربانی، یک روش ساده و سریع که می‌توان در غربالگری سلامت روانی افراد به کار برد، پرسش از بیمار در مورد کیفیت خواب، میزان خواب و خوب‌خوابیدن است.

این روانپزشک با اشاره به این‌که بی‌خوابی‌شایع‌ترین شکایت و علت مراجعه افراد به درمانگاه‌های روانپزشکی است، می‌افزاید: بی‌خوابی‌که جزو شایع‌ترین انواع اختلالات خواب است می‌تواند ناشی از افسردگی، استرس و اضطراب یا وسواس باشد.

دبیر علمی ‌کارگاه آموزشی اختلالات خواب و اختلالات جنسی که در حاشیه این کارگاه سخن می‌گفت، می‌افزاید: بسیاری از افراد تصور می‌کنند اگر زیاد بخوابند یعنی از خواب خوبی‌ برخوردارند، در حالی که پر خوابی ‌و زیاد خوابی‌ نیز خود اختلال خواب محسوب می‌شود. در ضمن بسیاری از بی‌خوابی‌ها ناشی از قرار گرفتن در یک موقعیت تنشی است، به این صورت که فرد با قرار گرفتن در یک موقعیت پراسترس مثل شرکت در یک امتحان یا یک مصاحبه استخدامی، از مدت‌ها پیش از آن دچار بی‌خوابی ‌ یا بدخوابی‌ می‌شود.

در این میان، خواب خوب در عملکرد و کارایی فرد و فعالیت‌های روزانه‌اش تاثیر می‌گذارد. افرادی که از کیفیت خواب خوبی‌ برخوردارند صبح راحت‌تر از خواب بیدار می‌شوند و احساس سرزندگی و شادابی ‌دارند، اما افرادی که در طول شب خواب خوبی‌ نداشته‌اند بسختی از خواب بیدار می‌شوند و صبح احساس خستگی و خواب آلودگی می‌کنند.

قربانی با بیان این‌که علاوه بر بی‌خوابی‌، نوع دیگری از اختلالات خواب به صورت کج‌خوابی ‌یا بد خوابی ‌است، می‌گوید: در کج‌خوابی‌که شایع‌ترین نوع کج‌خوابی‌ همان بدخوابی ‌است، میزان و کمیت خواب مطرح نیست، بلکه فرد از نظر کیفی، خواب خوبی ‌ندارد. همچنین فردی که بدخواب ‌است دچار کابوس‌های شبانه می‌شود و با حالت ترس و وحشت از خواب می‌پرد یا این‌که هنگام خواب راه می‌رود، حرف می‌زند و حتی بر اثر ترس و وحشت‌های شبانه بدون این‌که متوجه شود، با حالت فرار از خواب بیدار می‌شود.

وی با اشاره به این‌که میزان خواب مورد نیاز افرادی که احساس سرزندگی کنند بستگی به عادت آنها دارد، می‌افزاید: به طور معمول 7 تا 8 ساعت، میزان خواب طبیعی مورد نیاز افراد است.

بنابراین افرادی که بیشتر از 9 ساعت بخوابند پرخوابند که بیشتر در زنان شیوع دارد و افرادی هم که کمتر از 6 ساعت بخوابند کم‌خواب محسوب می‌شوند که این مشکل در مردان بیشتر است. از طرف دیگر بر اساس بررسی‌های مختلف، کسانی که کمتر از 5/3 ساعت و بیشتر از 5/9 ساعت می‌خوابند، 15درصد بیشتر از افرادی که بین 6 تا 9 ساعت می‌خوابند دچار مرگ و میر می‌شوند. توجه به مسائل و اختلالات مختلف خواب باعث شد تا پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم پزشکی جهاددانشگاهی ابن‌سینا برای آشنایی متخصصان روانپزشکی با دستاوردهای علمی‌ جدید، برنامه مدون اختلالات خواب و جنسی را برگزار کند.

قربانی علت برگزاری این دوره آموزشی را یادآوری مباحث راجع به اختلالات جنسی، اختلال‌های خواب و سوءاستفاده جسمی‌ و رفتاری برای روانپزشکان و ارائه دستاوردهای علمی‌ جدید در این مباحث و جلب توجه بیشتر متخصصان امر به اهمیت پرداختن به موضوعات فوق می‌داند و می‌افزاید: این کارگاه از امتیاز آموزش مداوم جامعه پزشکی برخوردار بوده و در‌ 3 بخش اختلالات خواب، اختلالات عملکرد جنسی مردان و زنان، همجنس خواهی، انحرافات جنسی و سوءاستفاده جنسی برگزار شد. در هر بخش، ارائه مورد)case( و به دنبال آن بحث و پرسش و پاسخ و تعامل با شرکت‌کنندگان نیز طراحی شده است.

کیفیت خواب مهم‌ترین شاخص

تحقیقات نشان می‌دهد‌10 درصد مردم جهان به انواع اختلالات خواب مبتلا هستند. در واقع حدود یک‌سوم مردم جهان در طول زندگی خود به بی‌خوابی ‌دچار شده‌اند که‌10 درصد این بی‌خوابی‌ها حالت مزمن پیدا کرده است. در این میان بی‌خوابی ‌در شب و خواب آلودگی در روز را می‌توان از مهم‌ترین علائم اختلالات بی‌خوابی ‌برشمرد. اما در درمان بی‌خوابی، ‌بدترین درمان استفاده از داروهای خواب‌آور بدون یافتن علت است، چون با این کار علاوه برآن‌که علت بیماری پنهان می‌شود، پس از مدتی اثر داروهای خواب‌آور از بین می‌رود و مشکل وابستگی بیمار به دارو نیز به بیماری اضافه می‌شود. از طرف دیگر، رعایت نکردن بهداشت خواب مهم‌ترین علت ایجاد بی‌خوابی‌ است به طوری که می‌توان ادعا کرد حدود 60 درصد مردم به علت رعایت نکردن بهداشت خواب به بی‌خوابی‌مبتلا می‌شوند.

همچنین ابتلا به بیماری‌های گوناگون، برخی فعالیت‌های شغلی استرس‌زا، شبکاری یا نوبت‌های کاری طولانی و نامنظم و سفرهای مکرر در عرض جغرافیایی را می‌توان از دیگر علل ایجاد بی‌خوابی ‌دانست. این در حالی است که اگر علت بی‌خوابی‌ بدرستی شناخته شود، می‌توان با درمان مناسب بیمار را درمان کرد، در غیر این صورت با مزمن شدن بیماری، زمان درمان نیز بیشتر خواهد شد. در این میان، خوشبختانه حدود 60 تا‌70 درصد بی‌خوابی‌ها با رعایت اصول بهداشت خواب برطرف می‌شود، بنابراین متخصصان به مردم توصیه می‌کنند برای داشتن خواب راحت، به رعایت اصول بهداشت خواب توجه کنند.

داشتن ساعت خواب منظم واستفادهنکردن بیش از حد از تلویزیون و اینترنت، بیدارشدن در ساعت مشخص، استفاده نکردن از غذاها و نوشیدنی‌های بیداری‌زا پیش از خواب (مثل انواع قهوه)، مشاجره نکردن پیش از خواب و انجام ندادن فعالیت‌های بدنی سخت پیش از خواب از جمله اصول بهداشت خواب است.

آرامش و مناسب بودن دمای محیط خواب، نخوابیدن در محیط و محل کار، استفاده نکردن از تلویزیون در محل خواب، استفاده از رختخواب راحت و جبران ساعات کمبود خواب در روزهای تعطیل، از دیگر اصول بهداشت خواب است که باید به آن توجه کرد.

بهاره صفوی