پیدا و پنهان ماجرای دلار

قیمت دلار در بازار غیررسمی در هفته‌های گذشته و پس از افزایش ریسک‌های سیاست خارجی مانند کاهش احتمال احیای برجام، اعمال تحریم‌های حقوق‌بشری علیه ایران و افزایش تهدیدها برای گسترش آن به‌دلیل اتهام همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین و سیاست داخلی شامل تعمیق کسری بودجه سال‌جاری، تداوم ناآرامی‌های ناشی از اغتشاشات و افزایش ابهامات درخصوص خطوط کلی تدوین بودجه سال آینده به‌دلیل عدم‌اطلاع‌رسانی کافی از سوی دولت با رشد صعودی از رکورد تاریخی خود گذشت و وارد کانال ۴۲هزار تومان شد و در حال پیشروی در این کانال است. آنچه در ادامه می‌خوانید دلیل افزایش نرخ ارز و اظهارنظر کارشناسان برای کنترل قیمت است.

بازار ارز در ماه‌های گذشته و تحت‌تاثیر افزایش نرخ تسعیر ارز در قانون بودجه، ریسک‌های ناشی از مذاکرات، افزایش تقاضای واردات به‌دلیل افزایش قیمت جهانی کالاها، حذف ارز ترجیحی، تشدید خروج سرمایه و افزایش فشار رسانه‌ای جریان‌های مخالف دولت و معاند از چالش‌برانگیزترین بازارهای سرمایه‌گذاری در کشور بود. از سوی دیگر، دولت با هدف کنترل تورم ناشی از «فشار هزینه» و مدیریت پیشرانه‌های تورمی ثبات بازار ارز را دنبال کرد. در ماه‌های اخیر، نهاد بازارساز از دو مسیر تزریق ارز کافی به بازارهای معاملاتی، خصوصا بازار توافقی و موج‌های خبری مثبت از احتمال احیای برجام و آزادسازی منابع ارزی بلوکه‌شده ایران تلاش کرده است تا مانع از کاهش ارزش پول ملی شود. تحلیل بازار ارز در فصل پاییز نشان می‌دهد با افزایش قابل‌توجه تقاضای سرمایه گذاری، جهش تقاضای ارز از طریق سهمیه سالانه کارت‌ملی و عدم عرضه دلار از سوی فعالان بازار، تزریق محدود اسکناس از سوی بانک‌مرکزی در کنار ارسال پالس‌های منفی از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نتوانسته به‌تنهایی مانع از رکوردشکنی تاریخی قیمت دلار شود. مهم‌ترین متغیرهای بنیادی اثرگذار بر نرخ ارز، حجم نقدینگی، سطح تولید، تراز پرداخت‌ها، بازدهی دارایی‌های جایگزین و انتظارات از تحولات آتی اقتصاد عنوان می‌شود.

برخی از این متغیرها دارای اثر کوتاه‌مدت بر نرخ ارز و برخی از آنها نیز دارای اثر بلندمدت بر نرخ ارز هستند. هرچند بدون وزن‌دهی به هرکدام از این شاخص‌ها نمی‌توان تنها با تکیه بر یک مولفه آینده بازار ارز را پیش‌بینی کرد اما ذکر این نکته ضروری است که تاثیر شاخص‌ها بر نرخ ارز بنیادی است و در نتیجه پایدار خواهد بود. تغییرات کوتاه‌مدت و نوسان‌های سریع این بازار بیشتر متاثر از شاخص «تورم انتظاری» است و تحولات سیاسی و تغییرات هرچند محدود در تصمیم‌های سیاسی می‌تواند به‌سرعت خود را در قیمت‌های تسعیر ارز نشان دهد.

تقویت ارزش جهانی دلار

عملکرد شاخص دلار دربرابر سبدی از شش ارز معتبر جهانی طی سال جاری میلادی مثبت بوده و رقم این شاخص به بالاترین میزان در دو دهه اخیر رسیده است. این رشد، حاصل اقدامات بانک مرکزی آمریکا در تقویت ارزش دلار و نیز ضعف ارزش دیگر ارزها به‌ویژه پوند و یورو بوده است.

افزایش انتظارات تورمی

شاخص‌های پیشران تورمی (رشد نقدینگی، پایه پولی، کسری بودجه و تورم تولیدکننده) برخلاف نیمه دوم سال گذشته، طی ماه‌های اخیر به‌وضوح به نفع تداوم تورم بالا در حال تغییر است و افزایش هزینه‌های رفاه اجتماعی دولت برای کاهش التهابات سیاسی اخیر این روند را تسریع خواهد کرد.

کاهش احتمال احیای برجام در کوتاه‌مدت

درحال‌حاضر تحولات مذاکرات وین به مهم‌ترین ریسک بازار ارز تبدیل شده است و هرگونه پالس منفی و مثبت با واکنش سریع بازار مواجه می‌شود. هرچند به دلیل تخلیه حباب مثبت قیمت دلار، اخبار منفی از قدرت بازیگری بالاتری برخوردار است.

تخلیه حباب مثبت قیمت ارز

قیمت دلار در طول چهار سال گذشته و براساس سیاست بانک‌مرکزی برای کاهش تقاضای ارز، همواره دارای حباب مثبت بود و دلار در بازار آزاد در برخی مواقع تا ۵۰درصد بالاتر از نرخ تعادلی آن معامله می‌شد. نرخ دلار در طول دو سال گذشته و با تداوم تورم بالای ۴۰درصد، تمام حباب مثبت خود را تخلیه کرده است و نرخ برابری دلار در مقابل ریال براساس سه شاخص رشد نقدینگی، رشد اقتصادی و نرخ تورم محاسبه می‌شود و پتانسیل تاثیرگذاری ریسک‌های سیاسی بر بازار ارز را افزایش داده است. مقاومت بازار در مقابل کاهش نرخ دلار در زمان شوک مثبت نیمه دوم مردادماه بر اساس همین نکته قابل تحلیل است.

افزایش نااطمینانی در اقتصاد

افزایش هزینه‌های دولت در بودجه امسال، عدم شفافیت در سیاست‌های کلی تدوین بودجه سال آینده، بی‌ثباتی در سیاست‌های اقتصادی و احتمال تغییر در تیم اقتصادی دولت، احتمال تشدید تحریم‌های مالی و تجاری و احتمال تغییرات در نظام مالیاتی، قواعد و بنیان‌های منطقی برای تصمیم‌گیری مطابق «مطلوبیت انتظاری» فعالان اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار داده و ریسک‌گریزی آنها را افزایش داده است. در چنین شرایطی، تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بازار طلا و ارز به عنوان یک بازار مصون از سیاست‌های اقتصادی دولت افزایش پیدا کرده است.

اقدامات کنترلی بازارساز

در میان‌مدت و براساس تجربه عملکرد بازارساز در سال ۹۹ و ۱۴۰۰، بانک مرکزی با هدف حفظ ذخایر ارزی کشور، تمایلی به دخالت گسترده در بازار ارز نشان نخواهد داد. با این‌که تا نیمه تابستان همچنان انتظارات تورمی در بازار ارز کاهشی بود اما در شرایط فعلی و در تایم بلندمدت یک‌ساله، سیگنال‌های صعودی قدرتمندی در حال ظهور است. شکاف قیمتی در بازار نیما و بازار آزاد به بیش از ۲۵درصد رسیده است که تداوم این روند به بازتولید نرخ ترجیحی ارز در قیمت دلار نیمایی منتهی خواهد شد و ضمن تحمیل مجدد هزینه‌های سیاسی و اقتصادی نظام دو نرخی ارز، دولت را در مظان اتهام ناکارآمدی قرار خواهد داد. ایجاد فاصله میان نرخ بازار آزاد و نیما هم ریسک کاهش انگیزه صادرکنندگان برای رفع تعهد ارزی و محدود شدن عرضه را به همراه دارد و همزمان باعث اعتراض سهامداران هم خواهد شد.

تورهای رایگان یکروزه

در برخی آژانس‌های مسافرتی سفرهای یکروزه در نظر گرفته می‌شود، اما به این شرط که سهمیه ارزی افراد(هر نفر۲۰۰۰ دلار) به آژانس مبدا تحویل شود. مابه التفاوت نرخ توافقی و بازار آزاد حدود شش تا هفت هزار تومان است که در هر ۲۰۰۰دلار سودی حدود ۱۰تا۱۲میلیون را نصیب دارنده کارت‌ملی می‌کند. از آنجا که برخی افراد دارای رقم حدود ۷۰میلیون تومان نیستند دلالان یا در ازای پرداخت مبلغ و دریافت ارز رقم دو تا چهار میلیون تومان را به دارنده کارت‌ملی تحویل می‌دهند یا آنها را به سفر یکروزه در یکی از کشورهای همسایه می‌برند که اغلب مقاصد ترکیه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سالانه بین یک تا ۵/۱ میلیارد دلار برای ارز از طریق کارت‌ملی عرضه می‌شود. نکته قابل توجه دیگر افزایش تقویت دلار در جهان است. نرخ بهره آمریکا در سال ۲۰۲۲ از حدود ۰.۵درصد به بیش از ۴.۵درصد رسیده است.

۱۳دلال ارز در پایتخت دستگیر شدند

سرهنگ هدایت بهرامی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی تهران بزرگ با اشاره به اجرای طرح‌های مبارزه با اخلالگران بازار ارز توسط پلیس امنیت اقتصادی به جام‌جم گفت: در اجرای این طرح ۱۳نفر از دلالان ارزی شناسایی و دستگیر شدند. رئیس پلیس امنیت اقتصادی تهران بزرگ با اشاره به کشف بیش از ۱۶۳هزار واحد انواع ارز از دلالان دستگیر شده، عنوان کرد: ارزش تقریبی ارز‌های کشف شده معادل ۶۰میلیارد ریال ارزیابی می‌شود.

مقابله با قاچاق

اصغر بالسینی - کارشناس اقتصادی
افزایش نرخ ارز در روزهای فعلی به اتفاقات امروز و دیروز برنمی‌گردد، بلکه متاثر از میراث دولت گذشته است. میراثی با کسری بودجه فراوان و سیگنال‌هایی با انتظارات تورمی. در شرایط فعلی که دولت در زمینه تامین درآمد دست بازی ندارد باید تقاضای خود را مدیریت کند. همچنین از هزینه‌های خود بکاهد تا منجر به افزایش تورم نشود. در این میان در بخش ارزی باید مدیریت تقاضا را در دستور کار قرار دهد. نگاهی به فهرست واردات کشور نشان می‌دهد گویی کشور در یک شرایط تحریمی نیست. همچنین باید توجه داشت مقابله با قاچاق کالا و ارز باعث می‌شود تقاضای ارز کاهش یابد. شواهد بیانگر آن است که برخی نرخ‌سازی‌ها در فضای مجازی اتفاق می‌افتد و بعد به دنیای واقعی تسری پیدا می‌کند. موضوعی که باید برعکس شاهد‌باشیم.

مقابله با دلالی

حمیدرضا جیهانی - کارشناس اقتصادی
یکی از راه‌های مدیریت تقاضا در کشور مربوط به عرضه ارز به افراد با ارائه کارت ملی است. دولت به منظور مدیریت تقاضا باید عرضه ارز با کارت ملی را محدود کند. کسانی که قصد سرمایه‌گذاری در بخش ارزی را دارند بانک مرکزی گواهی ارزی را در نظر گرفته و می‌توانند از آن بهره ببرند.
بانک مرکزی باید ارز در اختیار خود را با مدیریت بهتر عرضه کند و این ارزپاشی نه به مدیریت بازار کمک می‌کند و نه کاهش نرخ را به دنبال دارد، بلکه باعث حضور دلالان در این بازار شده‌است. بانک مرکزی باید با حذف مورد عرضه ارز با کارت ملی با دلالی ارز مقابله کند. همچنین دولت باید به تقاضای ارز برای نیاز کشور پاسخ دهد و از ارزپاشی خودداری کند.

روزنامه جام جم