خشکی به یخبندان همدان رسید

همدان حالا با تصورات من و شما خیلی فرق می‌کند. دیگر خبری از چشمه‌های جوشان و جاری در آن نیست، از برودت هوا در زمستان همدان کاسته شده، صدای چهچهه پرندگان از باغ‌ها و مزارعش دیگر مثل گذشته به گوش نمی‌رسد، درختان با برگ‌های زرد خیلی زود به استقبال پاییز رفته و کشاورزان محصولات خود را زودتر از موعد برداشت کرده‌اند و آب شرب هم جیره‌بندی شده است، و همه اینها یعنی اقلیم همدان تغییر یافته و خشکسالی این استان را در بر گرفته است.

استان همدان تقریبا در نیمه غربی کشورمان قرار گرفته؛ درست میان استان‌های سردسیر و مرزی کردستان و کرمانشاه و استان‌های معتدل اراک و قزوین و لرستان، با این حال تا همین یکی دو سال پیش از سردسیرترین استان‌های کشورمان به‌شمار می‌رفت که زمستان‌های یخبندان و پربرفش مثال‌زدنی بود.

در سال‌جاری و طبق آمارها اما میانگین بارش‌ها تا همین حالا در این استان نسبت به سال ۹۹ چیزی حدود ۴۲درصد کاهش داشته و باعث شده همدان جزو هفت استان خشکسال کشور قرار گیرد.

سردسیر و کوهستانی بودن و قرار گرفتن در دامنه‌های الوند هم باعث نشد که این استان و مردمش امسال از گرمای تابستان در امان بمانند.

همدان به دلیل چشمه‌های زیاد از دیرباز به شهر هزارچشمه‌ها هم شهرت داشته اما درحال‌حاضر نه‌تنها این چشمه‌ها به نابودی کشانده شده، بلکه بسیاری از رودخانه‌های جاری در شهر توسط شهرداری پوشانده شده است، زیرا این ارگان نتوانسته معضل ورود فاضلاب به بستر رودخانه‌ها را حل کند و رودخانه‌ها را به‌عنوان یکی از منابع تامین آب زیرزمینی همدان به ورطه نابودی کشانده است.

شرایط آبی نگران‌کننده است

سد اکباتان درحال‌حاضر یکی از مهم‌ترین منابع تامین‌کننده آب شرب شهر همدان است، درحالی‌که دیگر توان تامین آب این شهر را ندارد و بر اساس اخبار منتشرشده از شرکت آب منطقه‌ای استان همدان حجم آبی‌اش ۵۹‌درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است، به همین دلیل کشت در روستاهای پایین‌دست سد اکباتان و روستاهایی مانند روستای ینگیجه، امزاجرد، یکن‌آباد و گنج‌تپه ممنوع شده و ناراحتی کشاورزان را به دنبال داشته است.

در همین حال مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان معتقد است آب سد همدان نهایتا تا دو هفته آینده جوابگوی آب شرب این شهر خواهد بود. اگرچه پیش از این هم در مردادماه فرماندار همدان از اتمام ذخیره آبی این سد در مهرماه خبر داده بود اما برای مدیریت تامین آبی از این سد برنامه‌ای توسط مسؤولان جز طرح اضطراری آبرسانی از تالوار که خود با حواشی مختلفی همراه بود ارائه نشد.

از سویی منصور ستوده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان میزان ذخایر آبی سایر سدهای استان را هم ناامیدانه تشریح و اعلام کرد که درحال‌حاضر سد آبشینه کمتر از ۴۲درصد، شنجور رزن ۱۷درصد، سرابی تویسرکان ۴۵درصد، نعمت‌آباد ۲۳درصد و شیرین‌سو حدود ۴۳درصد ذخیره آبی دارد که بسیاری از این سدها قابلیت آبگیری ندارند.

غارت منابع آبی با کشاورزی

استان همدان یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی خود را همواره در صنعت کشاورزی دیده است. به همین دلیل حجم آب مصرفی این بخش در سالیان متمادی بیش از ۹۲درصد از منابع آبی استان بوده که این اتفاق متاسفانه در تعارض با سیاست‌های پایدار کشاورزی و توسعه آن در مناطق کم‌آب استان است.

حالا در این شرایط بی‌آبی، زندگی روستایی هم دستخوش تغییرات عدیده‌ای شده، چراکه اگر آب نباشد در نتیجه کشاورزی هم نخواهد بود و بیکاری گریبان روستاییان که حرفه و پیشه اصلی آنان کشاورزی است را خواهد گرفت.

کمااین‌که در دهه ۸۰ و۹۰ هم شاهد افزایش مهاجرت و کوچ ۶۴درصد روستاییان به شهرهای همدان و رشد پدیده حاشیه‌نشینی بودیم.

نیروگاهی که منابع آبی را بلعید

نیروگاه برق شهید مفتح که ۲۷سال پیش برای تأمین برق استان همدان ساخته شده هم به دلیل مصرف بالای آب، اکنون به یکی دیگر از منابع آب‌بر در همدان تبدیل شده و با استفاده از آب‌های زیرزمینی دیگر رمقی برای این منابع باقی نگذاشته است. در حال حاضر ۶۰درصد برق تولیدی این نیروگاه در استان همدان مصرف می‌شود و ۴۰درصد باقی‌مانده نیز به استان‌های همجوار همچون مرکزی، کردستان و زنجان صادر می‌شود.

البته مسؤولان اجرایی نیروگاه شهید مفتح با اعلام این‌که از مجموع ۲۸چاه این واحد ۲۵چاه به منظور حفظ و تأمین آب منطقه مسدود شده، اعلام کرده‌اند که نیروگاه آب‌بر نیست و صرفا با تصفیه فاضلاب و سه‌چاه، آب مورد نیاز را تأمین می‌کند، در حالی که کارشناسان حوزه آب معتقدند این نیروگاه طی ۲۷سال فعالیت و استفاده از چاه‌هایی که گاهی تا عمق ۴۰۰متری زیرزمین هم رفته‌اند، باعث فرونشست دشت کبودرآهنگ شده است. این شرایط در حالی است که تمام دشت‌های همدان در منطقه ممنوعه یا ممنوعه بحرانی قرار دارد، به عبارتی هرگونه فعالیت آبی در این مناطق خطرناک و به ضرر مردم منطقه است تا جایی که می‌توان روزی را تصور کرد که یکباره دشت کبودرآهنگ ـــ که اکنون آب‌های زیرزمینی آن حتی آب‌هایی که زیر سنگ بستر این دشت قرار داشته با چاه‌های بالای ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر عمق خشک شده ـــ بلیعده شود و زمین، سازه‌ها و جاده‌ها را به زیر بکشد.

ضربه نهایی به کبودرآهنگ

دشت کبودرآهنگ اکنون یکی از بحرانی‌ترین دشت‌های کشور به لحاظ آبی است و شهرستان کبودرآهنگ هم با کمبود شدید آب مواجه است، شرایطی که باعث شده فروچاله‌هایی به عمق ۶۰متر در آن ایجاد شود. با این حال ظاهرا قرار است برای جبران کسری آب شرب همدان از سد تالوار در روستای کیتو در شهرستان کبودرآهنگ، در ۷۵کیلومتری شهر همدان، طی یک طرح اضطراری آب منتقل شود. بر این اساس مقرر شده ۲۰۰میلیون مترمکعب آب در هر ثانیه برای همدان از این مسیر تأمین شود. تأمین آب شرب شهر همدان از دشتی که خود اکنون با کمبود شدید و فرونشست آب مواجه است، اعتراضات زیادی به همراه داشته و در همین ارتباط نماینده کبودرآهنگ نسبت به این خط انتقالی معترض شده که هم اکنون به ۲۲روستای این شهرستان با تانکر آبرسانی می‌شود و برخی روستاها هم در طول شبانه‌روز فقط یک ساعت آب دارند. پاسخ مسؤولان استان به اعتراض نمایندگان و مردم کبودرآهنگ البته این است که از پنج حلقه چاه حفر شده در این شهرستان در حال‌حاضر دو حلقه آن فعال است. گرچه شکی نیست که این امر موقتی است و دیر یا زود سه حلقه چاه دیگر هم فعال شده و خسارتی جبران‌ناپذیری را برای این شهرستان به دنبال خواهد داشت.

گرازها در دره مرادبیگ و رزن

کمبود منابع آبی در همدان این روزها نه تنها سکونت در روستاها و آبادی و سرسبزی همدان را به‌شدت تهدید کرده و دشت‌هایش را دچار پدیده جبران ناپذیر فروچاله کرده است که گونه‌های جانوری همدان را هم به‌شدت تهدید می‌کند.

کمبود منابع آبی، موجب نابودی پوشش گیاهی در مراتع و باغات همدان و عاملی شده تا حیوانات و گونه‌های جانوری مختلف برای تأمین غذا و بقای خود به سکونتگاه‌های شهری حمله کنند.

متأسفانه در حمله گونه‌های وحشی به‌خصوص گرازها، از یک سو حجم زیادی از کشت‌های گندم و جو کشاورزان رزنی نابود شده و خسارات زیادی هم به باغات و درختان استان وارد شده و از دیگرسو جان این گونه‌های جانوری هم در خطر است، اتفاقی که معاون فنی محیط زیست همدان هم با اشاره به آن می‌گوید: بی‌آبی و خشکسالی از مهم‌ترین دلایل تعارض حیوان و انسان است و عامل اصلی شکل‌گیری حمله‌های گله‌ای گونه‌های وحشی به مزارع و سکونتگاه‌های همدان و درگیری مردم با این گونه‌ها.

مهدی صفی خانی می‌افزاید: افزایش تعارض بین انسان و حیوان این روزها با توجه به تغییر اقلیمی همدان بیش از گذشته شده و شاهد حمله گرازها در دره مرادبیگ و رزن به مزارع و باغات و درگیری کشاورزان و باغداران با آنها هستیم.این شرایط در حالی رقم می‌خورد که متأسفانه همچنان بحران آب و تأمین منابع آبی به‌خصوص در مصرف شربی استان همدان از دغدغه‌های مهم این روزها به شمار می‌رود و خشکسالی حادث شده برای همدان هر روز بیشتر از قبل خود را نشان می‌دهد.

شکوفه رنجبر - ایران / روزنامه جام جم