بررسی نگاه مولانا به شریعت و طریقت با نظر به آرای موافقان و مخالفان او

هر کسی از ظن خود شد یار من

از همان روزی که رسانه‌ها پیش‌خبر تولید فیلم و سریالی را با عنوان «مست عشق» در رابطه با مولانا و شمس مخابره کردند، می‌شد حدس زد که با پروژه‌ای بسیار پرسروصدا روبه‌رو خواهیم بود. برای این‌که چنین گمانی می‌کردیم، دلایل متعددی می‌شد ردیف کرد. برخی از این دلایل مربوط به عوامل و تولیدکنندگان این اثر بود. بالاخره حسن فتحی قرار است «مست عشق» را کارگردانی کند و او هنوز نتوانسته به تمام و کمال از حاشیه‌هایی که تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار مجموعه پیشین‌اش یعنی «شهرزاد» برایش ساختند برکنار بماند و دلایل بعدی نیز ذاتا به حساسیت‌زا بودن ماجراهای مرید و مراد معروف ایرانی مربوط می‌شد. درباره ارتباط مولانا و شمس کتاب‌های تحقیقی و داستانی متعددی نوشته شده و هر یک از این آثار نیز تحلیل‌های مختلفی را برساخته‌اند. پس از چند روز با اعلام این‌که قرار است نقش شمس را در مست عشق، بازیگری از ترکیه ایفا کند، حاشیه‌ها آغاز شد. پروژه با مشارکت ترکیه قرار بود آغاز به کار کند و بدیهی بود که آنها هم انتظار داشته باشند نقشی در حد یکی از دو قهرمان اصلی «مست عشق» به آنها سپرده شود. حساسیت منتقدان سپردن نقش شمس به بازیگر ترک، بی‌آن‌که بگویند از آن رو بود که به هر حال ما با ترکیه بر سر تصاحب مولانا به عنوان میراث فرهنگی‌مان نزاع‌ها داشته‌ایم و اغلب هم بازی را به آنها باخته‌ایم. با این حال و پس از یکی دو روز سر و صدا و جنجال بر سر این انتخاب، تیم تولید با معرفی پارسا پیروزفر برای ایفای نقش شمس روبه‌روی شهاب حسینی که قرار بود مولانای مست عشق باشد، ظاهرا قیل و قال‌ها را خواباندند، اما آسایش و آرامش خبری حول مست عشق دو سه روزی بیشتر نپایید. فتحی و دوستانش شاید فکر اینجا را نکرده بودند که اساسا تولید چنین اثری با مخالفت برخی مراجع تقلید شیعه مواجه شود . گزارش امروز ما، درباره این مخالفت و درباره موافقان مولانا و شمس است و نیز گفت‌وگویی هم ترتیب داده‌ایم با محمدجواد زمانی که هم روحانی است و هم شاعر است و می‌تواند در این باره از دو زاویه شریعت و شعر به ماجرا نگاه کند.

کد خبر: ۱۲۳۰۰۱۳

ماجرا چه بود؟
ابتدا آیت‌ا... مکارم شیرازی و سپس آیت‌ا... نوری همدانی در پاسخ به نامه‌هایی از طلاب حوزه علمیه قم، نوشتند که تولید چنین اثری، یعنی مست عشق حسن فتحی درباره شمس و مولانا به دلیل «ترویج فرقه ضاله صوفیه» جایز نیست و حرام است. در نامه‌ای که طلاب برای آیت‌ا... نوری همدانی نوشته‌اند از او خواسته‌اند درباره ساخت چنین فیلمی نظر بدهد، اما در نامه طلاب به آیت‌ا... مکارم شیرازی، ماجرا صرفا در حد پرسش باقی نمانده و آنها از ایشان خواسته‌اند از این «مساله خطرناک» جلوگیری کند. در نهایت هر دو روحانی مخالفت خود را با تولید چنین اثری اعلام کرده‌اند. آیت‌ا...مکارم با این جمله که «شرعا جایز نیست و باید از آن خودداری شود» و نوری همدانی نیز با این جمله که «ترویج آنها به هر شکلی که باشد جایز نیست و حرام است» برای مقلدانشان در این رابطه فتوا صادر کرده‌اند.
این اما پایان ماجرا نبود...

مدافعان مولوی چه می‌گویند؟

پس از انتشار تصاویری از نوشته‌های مراجع تقلید مکارم شیرازی و نوری همدانی، حالا عده‌ای در شبکه‌های اجتماعی در حال دست‌به‌دست‌کردن فایل تصویری کوتاهی هستند که در آن، آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر انقلاب، در خلال دیدار با شاعران در سال 87، به تایید مولانا و به‌خصوص «مثنوی معنوی» او می‌پردازند.
در این ویدئوی کوتاه ایشان می‌فرمایند: «شعر مولوی را شما ببینید. اگر فرض کنید کسی به دیوان شمس به خاطر زبان مخصوص و حالت مخصوصش دسترسی نداشته باشد که خیلی از ماها دسترسی نداریم و اگر آن را کسی یک قدری دوردست بداند، مثنوی، مثنوی؛ که خودش می‌گوید: و هو اصول اصول اصول الدین. واقعا اعتقاد من هم همین است.»
در ادامه ایشان به نظر مشابه آیت‌ا... مطهری اشاره می‌کنند و می‌افزایند: «یک وقتی مرحوم آقای مطهری از من پرسیدند نظر شما راجع به مثنوی چیست، همین را گفتم. گفتم به نظر من مثنوی همین است که خودش گفته: و هو اصول ... ایشان گفت کاملاً درست است، من هم عقیده‌ام همین است.»
علاوه بر آیت‌ا... خامنه‌ای و شهید مطهری، علمای دیگری نیز در دفاع از مولوی سخن گفته‌اند. از جمله آیت‌ا... جوادی آملی.
ایشان در سه فراز از بخش دوم کتاب «شریعت در آیینه معرفت» که طی آن به ثبات و تغییر معرفت دینی، معرفت عرفانی و کلام اشعری می‌پردازند، می‌فرمایند: «ممکن است فردی درباره معرفت دینی و یا عرفانی برخی از مشاهیر این علوم، اظهار نظر کرده و با مشاهده اشعار و آثار فردی، همچون ملای رومی این گونه حکم کند که معرفت او معرفتی اشعری ـ افلاطونی است ... علت این قضا و داوری ناصواب، ناآگاهی نسبت به مفاهیم و معانی بلندی است که ملای رومی در مثنوی و دیگر آثار خود، اظهارنظر می‌کند. عارف بزرگواری چون ملای رومی از شاگردان بنام شمس تبریزی است و شمس تبریزی از معاصران شارح فصوص، مرحوم محقق ملا عبدالرزاق کاشانی است و آنها هر دو از بزرگانی هستند که از طریق صدر الدین قونوی از تعلیمات ابن عربی بهره برده‌اند [...] روایت شده است که إن من الشعر محکمه و آن شعری است که در توحید، مدح و منقبت انبیا و اولیا و اهل بیت عصمت و طهارت - علیهم‌السلام‌-، زهد و اندرز باشد. مانند اشعار حکیم غزنوی و حکیم رومی و حکیم عطار [...] همچنین از عارف واصل، خاتم العرفا و المتألهین نقل شده است که ایشان در حالت احتضار فرموده‌اند من می‌روم، اما ما و شما هیچ وقت از مثنوی بی‌نیاز نمی‌شویم. [...] مولوی از خواص شیعیان حضرت امیر ـ علیه السلام ـ است.»
علامه حسن حسن‌زاده آملی نیز علاوه بر این‌که بارها در کتب و رسالات منتشر شده‌شان، از مولوی با عنوان «عارف رومی» یاد می‌کنند، وقتی در کتاب «گفت‌وگو با علامه حسن‌زاده» که به اهتمام محمد بدیهی منتشر شده، با پرسش «لطفا بفرمایید نظرتان در مورد مشاهیر شعر و ادب، مثل مولانا، حافظ، سنائی، و دیگران چیست؟» می‌فرمایند: «این آقایان همه از مفاخر عالم علم و ادبیات و فرهنگ و شعر و شاعری هستند و آنها بزرگانی هستند که نوعا معارف قرآنی و مضامین عرفانی و نکات و مدارج انسانی را در سیر و سلوک، اعتلا و ارتقای انسان به نظم درآورده‌اند. امثال حافظ و مولوی، عالم به تمام علوم از قبیل فقه، اصول، حدیث، فلسفه بودند ولی بعدها بیشتر در جنبه شعر شهرت پیدا کردند.»
استاد سیدجلال الدین آشتیانی هم بارها مولانا را با عنوان «عارف و کاشف و محقق متبحر» و نیز «شیخ عارف کامل» معرفی کرده‌اند و یک بار هم در شرحی که بر مقدمه قیصری بر فصوص‌الحکم ابن عربی نوشته‌اند، وقتی به توضیح معنایی عرفانی رسیده‌اند، نوشته‌اند: «شیخ عارف، مولانا جلال‌الدین رومی، به همین معنا (مساله‌ای عرفانی) در کتاب خود تصریح کرده است و الحق در بیان این حقیقت، قیامت کرده است.»
و به این فهرست بسیاری دیگر را می‌شود افزود؛ از امام خمینی و علامه طباطبایی گرفته تا علامه جعفری را که بارها پای درس‌گفتارهای مولانایش نشسته‌ایم.