عید قربان تجلی «وحدت» و «معنویت»

آیات قرآن و روایات گویای آن است که حداقل دو عنصر «وحدت» و «معنویت» از مهم‌ترین دلایل تشریع عبادات جمعی در اسلام محسوب می‌شوند.
در این بین، اعیاد اسلامی به‌ویژه عید قربان به جهت حضور میلیونی مسلمانان در سرزمین وحی و نماز وحدت‌بخش آن در سراسر جهان، نقش بسزایی در تزریق روحیه «وحدت» و «معنویت» به جوامع اسلامی ایفا می‌کند.
عید قربان؛ تجلی معنویت اسلامی
عید قربان در وهله اول عید بندگی و دلدادگی و گذشتن از خویشتن خویش برای رسیدن به حق است. روز ذبح تمایلات دنیوی برای تعالی معنوی است. به همین دلیل تمامی اعمال و اذکار این روز درصدد تزریق روحیه معنویت و تعبد است؛ چونان که ترک خانه و کاشانه، تحمل مشقت سفر، صرف هزینه فراوان، حضور در سرزمین گرم حجاز، سعی و طواف، وقوف در عرفات و مشعر و حرکت به سمت مزدلفه و رمی جمرات در صحرای منا و تراشیدن سر، و از سوی دیگر، اجتناب از روزه به جهت حرمت، شرکت در نماز جماعت عید به جهت بندگی، سردادن تکبیر بعد از نماز عید، خوردن از گوشت قربانی به جهت استحباب و سهیم کردن دیگران در گوشت قربانی به جهت امتثال فرمان الهی، نماد و تجلی کامل عبودیت و بندگی در پیشگاه پروردگار یکتاست.
البته معنویت بدون ولایت تمام نیست. همان‌گونه که مرحوم سید بن طاوس در اقبال می‌فرماید: یکی از اعمال روز عید قربان خواندن دعای ندبه است؛ چراکه «ولایت» روح اعمال و معنابخش و جهت‌دهنده مناسک و مشاعر حج است، و به عصر یا نسلی خاص اختصاص ندارد، بلکه اصلی جاری در همه عصرها و برای همه نسل‌ها است. چنان که پیامبر خدا (ص) فرمود: «هر کس اعمال حج را انجام دهد و مرا زیارت نکند به من جفا کرده است». و امام باقر (ع) نیز می‌فرماید: «از مکه آغاز کنید و به ما ختم نمایید».
عید قربان؛ نماد وحدت اسلامی
یکی از تهدیدات بزرگ امروز جهان اسلام خطر تفرقه و فروپاشی کشورهای اسلامی با عناوین مذهبی، طایفه‌ای و قومی است که بلای بزرگی برای امت اسلامی است؛ در حالی که قرآن کریم، ما را به وحدت و یکپارچگی دعوت می‌کند.
دعای قنوت‌های نماز عید قربان، منادی وحدت است.

در قنوت‌های نه‌گانه نماز عید قربان، خداوند را 9 بار به این روز که عید رسمی جهان اسلام است قسم می‌دهیم که خدایا در این روز که روز ذُخر و شرافت و کرامت برای رسول گرامی اسلام و اهل‌بیت (ع) است، هر خوبی که به آنها دادی به ما نیز عطا کن و هر بدی را که از آنها دور کردی از ما نیز دور بگردان.
به همین منظور، فقهای عظام شیعه نه‌تنها اقتدای به اهل سنت را جایز می‌دانند؛ بلکه برای تقویت وحدت و اخوت اسلامی به همگان بویژه زائران بیت‌ا... الحرام توصیه می‌کنند که در نماز جماعت برادران اهل سنت شرکت کنند؛ همان‌گونه که مقام معظم رهبری (مدّظلّه) به حجاج ایرانی سفارش کردند که علاوه بر مسجدالحرام، در نمازهای جماعات محلات مکه و مدینه نیز شرکت کنند.
از این رو، علمای شیعه، عمل حجاج بر طبق تقویم اسلامی برادران اهل سنت در عربستان را مجزی می‌دانند و فرموده‌اند که براساس اعیاد رسمی اهل سنت در حجاز اعمال شرعی ذبح و بیتوته و دیگر اعمال را انجام دهند؛ تا جایی که هر گونه عمل برخلاف وحدت مسلمانان را مخل به عبادت دانسته‌اند.
امیدواریم همان‌گونه که برادران اهل سنت عراق در این روز کدورت‌ها را کنار می‌گذارند و به دیدار هم می‌روند و از یکدیگر حلالیت می‌طلبند؛ امت اسلام نیز با پیشه نمودن رأفت و عطوفت اسلامی، نقش‌های دشمنان برای رخنه در بدنه اسلام را ناکام بگذارد و این عید را به فرصتی برای تألیف قلوب مسلمین تبدیل کند.

آیت‌ا... دکتر محمدحسین مختاری

رئیس پژوهشکده بین‌المللی عروه‌الوثقی