دنیای ذهن

آیا مغز واقعاً درد را احساس نمی‌کند؟

مغز گیرنده‌های درد ندارد؛ همان اعصابی که آسیب یا علائم تهدیدکننده بدن ما را تشخیص داده و آن را به طناب نخاعی و مغز سیگنال می‌کنند. این منجر به این باور شده است که مغز هیچ دردی را احساس نمی‌کند؛ باوری که وارد فرهنگ عامه هم شده است.

کد خبر: ۱۱۷۷۳۳۰

در فیلم هانیبال سال 2001، صحنه شگفت‌انگیزی وجود دارد که در آن هانیبال لکتر بخشی از مغز یک پلیس را که کاملاً بیدار و روی میز شام نشسته است قطع می‌کند. لکتر به کلاریس استارلینگ مبهوت شده می‌گوید: ببین، خود مغز هیچ دردی احساس نمی‌کند!

اما اگر مغز درد را احساس نمی‌کند، چه چیزی باعث سردرد می‌شود؟

با این‌که مغز گیرنده درد ندارد، بسیاری از ساختارهای دیگر موجود در سر ما مانند رگ‌های خونی، عضلات و اعصاب گردن، صورت و پوست سر آن را دارند. سردردها از مشکلات مربوط به این ساختارها ناشی می‌شود. انواع مختلف گیرنده‌های درد تحت فشار، آسیب، شدت دما و برخی مواد شیمیایی مانند کپسایسین (ماده فعال موجود در فلفل‌های چینی) فعال می‌شوند.

به نظر می‌رسد «یخ‌کردن مغز» یا همان سردردی که وقتی خوراکی سردی مثل بستنی می‌خوریم ناشی از تغییرات ناگهانی جریان خون در رگ‌های بین پشت گردن و مغز باشد. کم‌آبی (Dehydration) بدن از طریق تحریک عروق خونی در سر باعث سردرد می‌شود و این دلیلی برای کاهش جریان خون در سر است که بسیاری افراد پس از نوشیدن شبانه آن را تجربه می‌کنند. ممکن است دندانپزشک به شما بگوید شاید سردرد شما ناشی فعالیت بیش‌ از حد فک‌تان باشد؛ مثلاً با دندان‌قروچه کردن وقتی که خواب هستید. علت درد هنگام میگرن هنوز بخوبی شناخته‌شده نیست، اما به نظر می‌رسد ناشی از فعال‌شدن گیرنده‌های درد در مننژها (meninges) باشد که مانند بسته‌های کاغذ بافت مغز و طناب نخاعی را پوشش می‌دهند. با این حال، چیزی که ممکن است باعث فعال شدن گیرنده‌های درد در مننژها شود، هنوز معلوم نیست.

حتی اگر مغز گیرنده‌های درد نداشته باشد، خود سردرد هنوز هم می‌تواند مشکل مغز را نشان دهد. سردردهای طولانی که به داروها پاسخ نمی‌دهند یا سردردهایی که ناگهانی و فوق‌العاده شدید هستند، می‌توانند نشانه‌هایی از بروز مشکلی جدی در مغز مانند تومور، خونریزی یا عفونت باشد. گرچه این مشکلات باعث درد می‌شود، این به‌خاطر فعال شدن گیرنده‌های خود مغز نیست ـ چون مغز هیچ گیرنده دردی ندارد ـ بلکه به این علت است که مغز متورم شده و بر ساختارهای دیگر موجود در سر فشار وارد می‌کند.

از این لحاظ، ایده هانیبال لکتر در مورد مغز بدون درد اشتباه است. باوجودی که مغز هیچ گیرنده دردی ندارد، اما مغز تمام دردهای ما را احساس می‌کند. به این دلیل که مغز اندامی است که ما از طریق آن تمامی سیگنال‌های حسی بدنمان را تفسیر، ارزیابی و تجربه می‌کنیم. دانشمندان بین گیرنده‌های درد (سیگنال‌های عصبی ناشی از آسیب یا احتمال آسیب به بدن ما) و خود درد (یک تجربه عاطفی و شناختی ناخوشایند که معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که گیرنده‌های درد ما فعال می‌شود) تمایز قائل می‌شوند. این بدان معنی است که درد بیش از یک تجربه حسی صرف است و تحت تأثیر افکار، احساسات و روابط اجتماعی ما قرار می‌گیرد. مثلاً این‌که چگونه احساس درد تحت تأثیر افکار ما قرار می‌گیرد بستگی دارد که ما آن درد را چگونه معنا می‌کنیم و چه چیزهایی از تجارب دردناک گذشته به یاد می‌آوریم.