شهرداری نسبتا شیشه‌ای!

زمزمه‌های این آشنایی اما به خیلی وقت پیشتر می‌رسد، به روزهایی که محمدعلی نجفی شهردار مستعفی تهران، در اولین روزهای حضورش در بهشت مدیریت شهری، به پایتخت‌نشینان وعده شفاف‌سازی داده بود؛ تهرانی‌هایی که همیشه اخبار شهرشان را از شبکه پنج سیما دنبال می‌کنند هنوز یادشان است که نجفی با حضور در یکی از برنامه‌های خبری این شبکه اعلام کرد:« «یکی از راهبرد‌های ما برای اداره شهرداری، مشارکت شهروندان در اداره شهر است، شهروندان باید نسبت به شهر احساس مسئولیت بکنند و مشارکت کنند و این مشارکت نیازمند اعتماد آنهاست و لازمه این اعتماد هم شفافیت شهرداری است.»

شهردار تهران همان روزها گفته بود:« ما به دنبال این هستیم که همه تصمیمات شهرداری شفاف باشد، این که چرا تصمیمی گرفته شد، را باید به اطلاع همه مردم برسانیم و شفاف باشیم. همه شهروندان، یک تا دو ماه دیگر می‌توانند اطلاعات قرارداد‌های بالای یک میلیارد شهرداری را در سایت شهرداری ببینند.»

شهرداری پشت شیشه می‌رود

60 روزی که آن موقع نجفی وعده داده بود، چندماه بیشتر طول کشید و بالاخره 21 فروردین امسال، وقتی سمیع‌ا... حسینی‌مکارم سرپرست شهرداری تهران شده بود، از سامانه شفافیت رونمایی شد؛ سامانه‌ای که تا لحظه نوشته شدن گزارش، اطلاعاتی از 322 قرارداد کلان شهرداری از عنوان پروژه و مبلغ قرارداد تا نام پیمانکار و تاریخ انعقاد آن، در دسترس شهروندان قرار داده است.

این اتفاقی است که اعضای شورای شهر تهران، از ماه‌ها قبل با یک اصطلاح خاص درباره‌اش صحبت می‌کردند: «شهرداری تمام شیشه‌ای». ما برای کسب جزئیات بیشتر درباره این موضوع با تعدادی از اعضای شورای شهر تماس گرفتیم، علی اعطا، سخنگوی شورا ما را به بهاره آروین حواله داد و تماس ما با بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای اسلامی شهر تهران هم به جایی نرسید، تماس با مرتضی الویری و مجیدفراهانی و محمود میرلوحی هم بی پاسخ ماند و در نهایت از ساختمان عریض و طویل شورای اسلامی شهر تهران در خیابان بهشت، کسی نبود که جزئیات بیشتری از این شفاف سازی را در اختیار ما بگذارد.

شفاف‌سازی یا انتشار مصلحتی اطلاعات

ابوالفضل قناعتی، عضو سابق هیأت‌رئیسه چهارمین دوره شورای شهر تهران هم با هاشم‌زایی موافق است. او هم به ما می‌گوید: نفس حرکت شفاف‌سازی، حرکت خوبی است و قطعا اگر شهرداری به این سمت برود که در همه امور شفافیت داشته باشد جلوی بسیاری از فسادها گرفته می‌شود. برای قناعتی اما سازوکاری که برای شفاف‌سازی در نظر گرفته شده هنوز جای سوال دارد و به همین دلیل می‌گوید: «الان باید ببینیم مردم آیا از ریز جزئیات تمام قراردادها مطلع می‌شوند یا فقط اطلاعاتی منتشر می‌شود که به مصلحت شهرداری است؟!»

پیشنهاد این عضو سابق شورای شهر، حضور و نظارت نهادی دیگر بر انتشار این اطلاعات است. او می‌گوید: «ما نیاز داریم که یک مقام و مسئول دیگر نظاره گر این انتشار اطلاعات باشد. البته اگر بگوییم که شورا نظاره گر این کار است، از آنجا که شورا درحال حاضر یک دست به یک جریان خاص وابسته است و همیشه دیده‌ایم در تصمیم‌هایش مصلحت‌اندیشانه کار کرده، نمی‌توانیم گزینه نظارتی شورا را جدی بگیریم.»

او پیشنهاد می‌دهد: «به عقیده من اگر هدف شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی است، شهرداری باید اطلاعات قبل از انعقاد قراردادها را هم منتشر کند. به این صورت که تمام قراردادهای کلانش قبل از اجرا، در روزنامه‌های کثیرالانتشار اعلام شود تا همه بتوانند به این پروژه‌ها ورود پیدا کنند و شک و شبهه‌ای درباره پیمانکاران و... باقی نماند. همین‌طور در مرحله بعدی، عملکرد پروژه‌ها ریز به ریز بیان شود، به این صورت که هم پیشرفت فیزیکی و هم پیشرفت ریالی در طول اجرا عمومی شود و پرداخت‌ها هم مشخص باشد. اینجاست که می‌توانیم بگوییم همسو با شعار شفاف‌سازی حرکتی انجام شده است.»

شفاف‌سازی؛ مد روز جامعه

ذی‌نفع بودن شهروندان یک شهر از تصمیمات اتخاذ شده درباره شهرشان، این حق را به آنها می‌دهد که در جریان نحوه عملکرد مدیریت شهری‌شان قرار بگیرند. این حق که حالا از آن با عنوان شفاف سازی نام برده می‌شود، ضرورتی است که باید خیلی پیشتر در شهرهای ما اجرا می‌شد.

عبدالرضا هاشم‌زایی نماینده مجلس شورای اسلامی با تاکید بر این موضوع به ما می‌گوید: مسأله شفاف سازی در حال حاضر مد روز جامعه ماست و حتی در مجلس هم یک فراکسیون شفاف‌سازی درست شده است و ما در نهادهای مختلف هم می‌بینیم که این روزها همه بحث‌ها به شفاف سازی می‌رسد و این درحالت کلی قدم مثبتی است.

هاشم‌زایی می‌گوید: هرجایی که مردم و رسانه‌ها دسترسی راحت‌تری به اطلاعات داشته باشند، از فساد جلوگیری می‌شود. ما می‌بینیم که در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا با انتشار اطلاعات در هر حوزه از سوی خود آن نهاد، به جلوگیری از به‌وجود آمدن فساد کمک شده است. او البته تاکید می‌کند: برای شفاف‌سازی همان طور که در بعضی از کشورهای دیگر این کار انجام می‌شود می‌توان اطلاعات تمام مناقصات و قراردادها را در رسانه‌ها و سایت‌ها منتشر کرد و به این ترتیب به شفافیت رسید.

عضو کمیسیون شوراها و امورداخلی کشور در مجلس، با تائید آغاز جریان شفاف‌سازی در نهاد گسترده‌ای مانند شهرداری تهران می‌گوید: این که الان این کمیته در شهرداری تشکیل شده و می‌بینیم اطلاعات بالای یک میلیارد تومان را منتشر می‌کنند در نفس عمل کار خوبی است و می‌تواند به کاهش تخلفات منجر شود اما در کل باید ببینیم نتایج این انتشار در نهایت چه چیزی است.

سامانه‌ای که تکمیل می‌شود

حجت‌ا... میرزایی معاون برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران اما مسئولی است که در توضیح این حرکت به ما می‌گوید: درحال حاضر اطلاعات قراردادهای بالای یک میلیارد تومان در سامانه شفافیت شهرداری تهران بارگذاری شده است و در مرحله بعد قراردادهای زیر یک میلیارد تومان نیز بارگذاری خواهد شد.

میرزایی که حالا نامش بین هفت نامزد نهایی شورای شهر برای مدیریت شهری تهران هم به چشم می‌خورد، تاکید می‌کند: برای مقابله با فساد، اولین قدم شفافیت همه تراکنش‌های رفتاری سازمان‌ها و شرکت‌های عمومی از جمله اطلاعات مالی، اطلاعات عملکردی و اطلاعات بازرگانی است که قابلیت مشاهده، نظارت و ارزیابی توسط همگان را داشته باشد و سامانه هوشمند شفافیت شهرداری هم با این هدف راه‌اندازی شده است.

او درباره دلایل این اتفاق می‌گوید: از آنجا که عوارضی که از شهروندان دریافت می‌شود منبع اصلی تأمین مالی شهرداری است؛ بنابراین شهروندان باید اطلاعات دقیقی از رفتار مالی مدیران شهرداری داشته باشند.

سامانه‌ای که میرزایی از آن صحبت می‌کند، در حال حاضر اطلاعات قراردادهای کلان شهرداری را در کنار جزئیاتی از چندوچون هزینه کرد لایحه پیشنهادی بودجه سال 97در اختیار شهروندان گذاشته است. این البته آغاز کار است و معاون شهردار تهران می‌گوید در مراحل بعدی، اطلاعات سفرهای خارجی مدیران شهرداری، مجوزهایی که منجر به ایجاد درآمد یا ثروت برای گروه‌های خاص و همه معاملاتی که در شهرداری انجام می‌شود هم روی این سامانه شفافیت بارگذاری
خواهد شد.

شهرداری پاسخگو هم باشد

علیرضا سرحدی، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی مهندسان صنعت ساختمان کارشناس دیگری است که معتقد است شفاف‌سازی در نهادی مانند شهرداری اگر به دور از رای و سلیقه شخصی و مصلحت‌اندیشی انجام شود، حرکتی مثبت است.

سرحدی به ما می‌گوید: قضیه شفاف‌سازی که ما می‌بینیم در نهاد‌های مختلف در موضوعات مختلف مطرح می‌شود بیشتر به این خاطر است که از گذشته، سنت پنهانکاری بین مدیران وجود داشته و همیشه اطلاعات به‌صورت یک رانت نگه داشته می‌شدند. در شهرداری هم ما می‌دیدیم که سنت بر این بوده که رقم قراردادها و جزئیات بیشتر از این موضوعات، مبهم باشد.

این کارشناس شهری با اشاره به رابطه نزدیک ابهام و شک می‌گوید: وقتی جایی مسأله‌ای مبهم باقی بماند و پر از علامت سوال باشد، بالطبع درباره آنها شک و شبهه هم به‌وجود می‌آید درحالی که از ابتدا می‌شد جلوی به‌وجود آمدن شک و شبهه‌ها را گرفت.

سرحدی در ادامه با اشاره به این که انتشار اطلاعاتی که در حال حاضر در راستای شفاف‌سازی در شهرداری انجام شده حرکت مثبتی است، می‌گوید: این که مردم در جریان امور باشند خوب است، اما مردم که کارشناس نیستند و واقعا نباید انتظار داشته باشیم که یک شهروند عادی از این عدد و رقم‌ها سردر بیاورد و مثلا برایش مهم باشد که اگر ایکس میلیارد تومان هزینه فضای سبز منطقه فلان شهرداری شده، این خوب است یا بد!

همین‌جاست که این کارشناس شهری، پای کارشناسان امور شهری را وسط می‌کشد و می‌گوید: اگر این اطلاعات با جزئیات بیشتر در اختیار نهادهای کارشناسی‌تر قرار بگیرد بهتر است، قطعا کارشناسان این نهادها راحت تر می‌توانند به این برسند که الان این قراردادها در چه وضعیتی بسته شده اند و به نفع عموم مردم شهر هستند یا این که فقط یک نفر از آنها نفع می‌برد.

پیگیری و پاسخگویی درباره انتشار اطلاعات قراردادهای منعقد شده، موضوع دیگری است که مورد توجه سرحدی قرار می‌گیرد و او می‌افزاید: این که ما فقط این اطلاعات را روی سایت تماشا کنیم، فایده‌ای ندارد. این تماشا کردن باید مستلزم این هم باشد که بتوانیم آنها را پیگیری کنیم، مثلا منِ کارشناس اگر می‌بینم قراردادی به قیمت بسته نشده و با اصل ماجرا تفاوت زیادی دارد بتوانم آن را پیگیری کنم و کسی هم در شهرداری باشد که به این پیگیری من جواب بدهد و به نظر من، صرف انتشار اطلاعات برای شفاف‌سازی کافی نیست.