وقتی مدیریت بحران، غافلگیر می‌شود

زلزله غرب کشور و عملکرد ضعیف ستاد مدیریت بحران در هماهنگ کردن جریان کمک‌رسانی، اتفاق هشداردهنده‌ای است که بیم تکرار آن وجود دارد.

گرچه کارنامه مردم و بسیاری از نهادهای امدادرسان در جریان زلزله استان کرمانشاه، کارنامه قابل قبولی است، اما مدیریت بحران نتوانست در زلزله اخیر، کارآمدی خود را اثبات کند.

به طور مثال در زلزله گذشته شاهد بودیم همچنان بسیاری از نهادهای مردمی، نهادهای نظامی، سازمان‌های امدادرسان و دیگر گروه‌های یاری‌دهنده، هر کدام به شکلی جداگانه به یاری زلزله‌زدگان شتافتند، بی‌آن‌که منتظر مدیریت بحران باشند.

اگر مدیریت بحران از آمادگی کامل برای مواجهه با زلزله برخوردار بود، می‌توانست در همان چند ساعت اول وقوع زلزله که به عنوان زمان طلایی برای امدادرسانی شناخته می‌شود، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد و از وقوع تلفات بیشتر جلوگیری کند، اما این سازمان به دلیل عملکرد ضعیف در بحران‌ و عدم اثبات کارآمدی خود، نتوانست رهبری مدیریت بحران را در دست بگیرد.

خلأ شایسته‌سالاری در مدیریت بحران

برخی مسئولان مدیریت بحران معتقدند چون نهادهای متعددی برای امدادرسانی در مناطق بحران‌زده حضور پیدا می‌کنند و هیچ کدام از این نهادها هم با ستاد مدیریت بحران به طور کامل هماهنگ نیستند، همین مساله موجب موازی کاری و اتلاف انرژی شده است، اما علیرضا سعیدی، کارشناس مدیریت بحران و دبیرکل جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران در گفت‌وگو با جام‌جم، این استدلال را کاملا غلط می‌داند و می‌گوید: این‌که نهادهای مختلف به میدان می‌آیند و هر کدام برای کمک به رفع بحران، پیش‌قدم می‌شوند، اتفاقا ظرفیت بسیار مطلوبی است که باید قدر آن را بدانیم، ولی مشکل اینجاست که ستاد مدیریت بحران نمی‌تواند از این ظرفیت عظیم بخوبی بهره ببرد و با متهم کردن دیگر سازمان‌ها، فرافکنی می‌کند.

سعیدی و تیم همراهش به عنوان اولین گروه آواربرداری در زلزله استان کرمانشاه حضور داشته‌اند و هم اکنون نیز در مناطق زلزله‌زده غرب کشور، مشغول خدمت‌رسانی هستند.

او معتقد است: بزرگ‌ترین مشکل مدیریت بحران کشور این است که شایسته‌سالاری وجود ندارد و بسیاری از مسئولان ستاد مدیریت بحران، دانش و تجربه کافی برای مدیریت بحران ندارند. حتی گاهی شاهدیم که بدون شایسته‌سالاری، مدیران و مشاورانی در ستاد مدیریت بحران منصوب می‌شوند که کوچک‌ترین دانش و تجربه‌ای در حوزه مدیریت بحران ندارند و صرفا به دلیل برخی روابط، حتی مسئولیت‌های کلان در مدیریت بحران کشور گرفته‌اند.

به گفته سعیدی، طبیعی است که وقتی سازمانی می‌خواهد به یک منطقه بحران‌زده کمک کند، ولی می‌بیند که ستاد مدیریت بحران در آن منطقه از علم کافی برای مدیریت بحران برخوردار نیست، ترجیح می‌دهد خودش راسا اقدام کند و با ستاد مدیریت بحران هماهنگ نباشد، چون می‌ترسد که زمان و انرژی‌اش هدر برود و خروجی کار هم مطلوب از آب درنیاید.

انتقاد دیگری که سعیدی به مدیریت بحران کشور وارد می‌داند، این است که مدیریت کلانی برای بحران وجود ندارد و نهادی بالادستی برای هماهنگی مطلوب بین فعالیت نهادهای امدادی وجود ندارد.

درد مدیریت بحران، تشکیل وزارتخانه جدید نیست

«سازمان مدیریت بحران عملکرد قابل دفاعی ندارد و برای مدیریت بحران باید وزارتخانه موقعیت‌های اضطراری تشکیل شود.»

اینها بخشی از گفته‌های روز گذشته رسول خضری، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس است که اعتقاد دارد: سازمان مدیریت بحران کشور، خود بحران‌زده است. مدیریت بحران کشور، مشکلات بسیاری دارد و این سازمان، باید مورد مواخذه و سوال قرار گیرد.

خضری پیشنهاد می‌دهد: باید وزارتخانه مدیریت بحران درکشور ایجاد شود؛ طوری که باید یک وزارتخانه نظام‌مند و توانمند برای برون رفت از مشکلات تشکیل شود، زیرا نمی‌توان با یک سازمان، بحران را در کشور مدیریت کرد. مثلا در تمام دنیا وزارتخانه مقتدر و قدرتمند برای موقعیت‌های اضطراری وجود دارد که توان هماهنگی و مدیریت فرابخشی و درون‌بخشی را دارد، اما سازمان مدیریت بحران ایران، فاقد این ویژگی‌هاست و هم اکنون عملکرد قابل دفاعی ندارد.

اما روح‌الله بابایی صالح، عضو دیگر کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم، این پیشنهاد را چندان منطقی نمی‌داند و می‌گوید: بزرگ کردن دولت و اضافه کردن وزارتخانه جدید، کاملا خلاف برنامه ششم توسعه است. وقتی مثلا کشور ژاپن، به اندازه یک‌چهارم جمعیت کارمندان کشور ما کارمند دارد، نباید با تشکیل وزارتخانه‌ای جدید، تعداد کارمندان را بیشتر کنیم.

این نماینده مجلس تصریح می‌کند: این‌که فکر کنیم با تشکیل وزارتخانه موقعیت‌های اضطراری، اوضاع مدیریت بحران بهتر می‌شود، تصور اشتباهی است. متولی مدیریت بحران باید در هر شرایطی آماده و مجهز باشد و قبل از آن‌که بحرانی اتفاق بیفتد، وظایف همه سازمان‌ها از قبل تعیین شده باشد، اما مدیریت بحران در کشور ما فاقد این ویژگی است و معمولا غافلگیر می‌شود؛ طوری که با وقوع بحران، به فکر هماهنگ کردن سازمان‌ها می‌افتد.

به اعتقاد بابایی صالح، در چنین شرایطی وزارتخانه درست کردن، فقط تغییر دادن تابلوی ادارات است و دردی از مدیریت بحران کشور حل نمی‌کند، بلکه باید بدون شعار دادن به میدان عمل آمد و با کارآمد کردن مدیریت بحران در کشور، استفاده از نیروهای تخصصی، ایجاد مدیریت کلان، واحد و پاسخگو، در مسیری گام گذاشت که ضعف مدیریت بحران در کشور حل شود.

در شرایطی که کشور ما در زمره ده کشور حادثه خیز جهان شناخته می‌شود، ارتقای عملکرد مدیریت بحران، اولویتی است که به اندازه امنیت، آموزش و بهداشت، اهمیت و حساسیت دارد.

امین جلالوند - جام‌جم