سند جدید حماس؛ تغییر در تاکتیک یا استراتژی؟

سند 42 ماده‌ای حماس، شامگاه دوشنبه در دوحه پایتخت قطر منتشر شد که بر رویکردهای جدید این گروه در قبال تحولات فلسطین تاکید دارد. خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس طی مراسمی با حضور خبرنگاران از این سند رونمایی کرد. وی در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران گفت: این سند به معنای به رسمیت شناختن اسرائیل نیست، ما از هیچ بخشی از اراضی فلسطینی صرف نظر نخواهیم کرد و مقاومت با هر ابزاری را یک حق مشروع می‌دانیم.

خالد مشعل افزود: تصمیم به تنظیم سند سیاسی جدید از چهار سال پیش اتخاذ شده بود و تدوین پیش نویس این سند دو سال به طول انجامید.

وی تاکید کرد حماس در سند جدید خود بر مقاومت تا تحقق آزادی و حاکمیت فلسطین بر مرزهای سال 1967 تاکید دارد. در سند جدید سیاسی حماس، مسجدالاقصی حق مسلم ملت فلسطین و امت اسلامی عنوان شده و اشغالگران هیچ حقی در آن ندارند و اقدامات رژیم صهیونیستی برای یهودی سازی مسجدالاقصی و تقسیم آن غیرقانونی است. حماس در سند جدید خود تاکید دارد که مبارزه با طرح صهیونیستی، مبارزه با یهود به دلیل دیانت آنها نیست. حماس همچنین توافق‌های اسلو را مغایر اصول قوانین بین‌المللی و مخالف با حقوق ملت فلسطین می‌داند و این توافق‌ها را به‌رسمیت نمی‌شناسد.

روزگذشته، اسماعیل هنیه،‌ نایب رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس در پاسخ به سوال خبرگزاری فرانسه درباره رایزنی‌ها با مصر، کشورهای عربی و غربی جهت شرح سند حماس گفت‌: حماس در جهت حمایت از سیاست و استراتژی عدم‌تعصب و پذیرش آرای دیگران استقبال می‌کند. هنیه گفت:‌ این سند نشان‌دهنده پایبندی این جنبش به استراتژی‌ها و اصول است.

واکنش‌ها

رژیم صهیونیستی در واکنش به بیانیه حماس تاکید کرد تا زمانی که این گروه سلاح خود را زمین نگذاشته و از مقاومت خشونت‌بار دست نکشد، تغییر شکل حماس را نمی‌پذیرد. کابینه رژیم صهیونیستی اعلام کرد که اتخاذ موضع نرم‌تر علیه اسرائیل توسط حماس فقط زمانی قابل اعتماد خواهد بود که این سازمان اقدامات نظامی‌اش علیه تل‌آویو را پایان دهد. در این بیانیه ذکر شده بود: روزی که حماس حفر تونل‌ها را متوقف و منابعش را به ایجاد زیرساخت‌های شهروندی معطوف کند و همچنین زمانی که آموزش کشتن اسرائیلی‌ها را پایان دهد، آنگاه می‌شود پذیرفت که حماس یک تغییر واقعی کرده است.

انتشار سند حماس با استقبال دولت مصر مواجه شد. به نوشته روزنامه الحیات، منابع آگاه در این کشور از این‌که حماس به نحوی از اخوان‌المسلمین برائت جسته استقبال کرده و آن را «گامی مفید برای حماس و منطقه» دانستند.

به گزارش الحیات، منابع آگاه معتقدند حماس قبل از اعلام سند جدید سیاسی‌اش با جهت‌های مختلفی مشورت کرده و قاهره یکی از آنها بوده است.

در برابر این واکنش‌ها، شبکه تلویزیونی فرانس24 نوشت: حماس با انتشار این سند نشان داد تغییر لحن داده و خود را هم‌جهت با رقیب سیاسی خود یعنی جنبش فتح قرار داده است. روزنامه‌های انگلیسی نیز در تحلیل سند جدید حماس نوشتند که هرچند این گروه لحن خود را نسبت به اسرائیل تغییر داده، اما هنوز آن را به رسمیت نشناخته است. روزنامه گاردین، سند جدید حماس را «بزرگ‌ترین عقب‌نشینی» این گروه توصیف کرد و گفت: هرچند حماس از اسرائیل اسم نمی‌برد، اما کسی را که در پشت مرزهای 1967 حاکمیت دارد به‌رسمیت می‌شناسد.

در این میان، برخی کارشناسان معتقدند سند جدید حماس تلاشی درجهت کسب مشروعیت و هم‌گام شدن با تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی است.

به گفته آنان، حماس با انتشار این سند، «عملگرایی سیاسی» خود را منعکس کرد و نشان داد که تلاش دارد به مشروعیت بین‌المللی و عربی برسد و وارد باشگاه احزاب بزرگ و موثر شود.

از سوی دیگر، برخی کارشناسان حرکت جدید حماس را نوعی عقب‌نشینی در آرمان‌های این گروه توصیف کردند.

عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه فرامنطقه‌ای رای الیوم و تحلیلگر مسائل عرب در واکنش به انتشار این سند نوشت: حماس تحت فشار همپیمانان غربی و منطقه‌ای خود این سند را فراهم کرده که جز مصیبت‌های جدید همانند گذشته چیزی برای مردم فلسطین در برندارد. اتفاقی نیست که جنبش حماس، سند جدید سیاسی خود را دو روز پیش از سفر محمود عباس به آمریکا اعلام می‌کند.

چند نکته در سند حماس

در نمای کلی می‌توان دلیل صدور سند جدید حماس را تلاش برای ایجاد تغییراتی متناسب با شرایط جدید منطقه و فلسطین دانست. در این سند نکات مثبت و مهمی وجود دارد که نباید از آنها غفلت کرد. از جمله این نکات، به رسمیت شناختن مرزهای 1967 است که در بند 20 سند جدید به آن اشاره شده، اما بند 19 بر این نکته تاکید می‌کند که حماس هرگز رژیم صهیونیستی را به رسمیت نخواهد شناخت. به عبارتی حماس با مرزهای 1967 موافقت کرده، اما لزوما این مساله را به معنای عقب‌نشینی از کل اراضی تاریخی فلسطین نمی‌داند. در بند 2 این سند، همچنان به فلسطین به عنوان فلسطینِ «از نهر تا بحر» اشاره می‌شود که از رود اردن در شرق تا دریای مدیترانه در غرب است. در بند 10 سند بر این نکته تاکید شده که «شهر قدس، پایتخت کشور فلسطین است». در سند جدید اشاره‌ای به جریان «اخوان‌المسلمین» نشده است.

در بند 16 سند جدید حماس، تلاش شده تا بین «یهودیت» و «صهیونیسم» تفاوت قائل شود. در این بند آمده که «مبارزه با پروژه صهیونیسم، جنگ با یهودیان به علت دین آنها نیست و حماس هرگز با یهودیان صرفا به‌دلیل یهودی‌بودن وارد نبرد نشده است، بلکه علیه صهیونیست‌های اشغالگر و غاصب وارد مبارزه شده است.»

در مجموع می‌توان گفت حماس در سند جدید خود تقریبا راهبرد اصلی‌اش یعنی «مقاومت» را حفظ کرده، اما در تاکتیک خود تغییراتی را به وجود آورده است. حماس باید مراقب باشد درادامه مسیر از طرف‌های عربی و غربی، بازی نخورده و بلای دهه 1990 ساف و جنبش فتح بر سر این جنبش نازل نشود.