همه پیامبران در قاب دوربین

درواقع امروز نوعی گونه به نام «کتاب مقدس» نیز در هالیوود وجود دارد، اما مثلا فیلم نوح ساخته ریدلی اسکات و محصول سال 2014 در گونه فیلم‌های علمی ـ تخیلی جای گرفته است. این نگاه تکنیکی صرف از همان ابتدا در ساختار فیلمسازی هالیوود وجود داشته است، هرچند افکار و تمایلات مذهبی تولید‌کنندگان یا اتاق‌های فکر تولید محرک اصلی ساخت این‌گونه فیلم‌ها بوده‌، اما در نهایت جلب مشتری ـ در اینجا تماشاگر ـ همواره در راس تمایلات تجاری هالیوودی‌ها و کمپانی‌های بزرگ تولید فیلم بوده است. همین نوع نگاه باعث شد سینمای غرب از همان ابتدا روایات و داستان‌های مذهبی را به دلیل جذابیت‌های روایی و بصری در دستورکار خود قرار دهد. این نوع داستان‌ها از آنجا که تم حماسی داشته و به شرح معجزات الهی ـ که فراتر از معادلات روزمره زندگی انسان است ـ می‌پردازد، هالیوود و سینمای غرب را به سوی تولید فیلم‌های پرهزینه و با جذابیت‌های بی‌شمار بصری کشاند، چرا که در زیر این ساختار باشکوه و جلوه‌های ویژه عظیم می‌توانستند افکار و تمایلات مذهبی یا حتی ضد مذهبی خود را به مخاطبان القا کنند.

کتاب مقدس: درآغاز

ساخته جان هیوستون با بازی مایکل پارک، ریچارد هریس و استفان بوید. این فیلم محصول سال 1966 است و با بودجه‌ای نزدیک به 18میلیون دلار ساخته شد و در گیشه به فروشی نزدیک به 35 میلیون دلار رسید. این فیلم 22 فصل ابتدایی از کتاب مقدس را از آغاز خلقت، آدم و حوا تا اسحاق پیامبر دربر‌می‌گیرد. این فیلم را فوکس قرن بیستم با فرمت 70 میلی متری ساخت. در این فیلم مایکل پارک در نقش حضرت آدم، ریچارد هریس در نقش قابیل، جان هیوستون کارگردان فیلم در نقش حضرت نوح، استفان بوید در نقش نمرود، جورج سی اسکات در نقش حضرت ابراهیم و اوا گاردنر در نقش سارا ایفای نقش کرده‌اند. درمراسم اسکار سال 1967 این فیلم نامزد دریافت بهترین موسیقی متن شد و سپس توسط انجمن منتقدان سینمایی دوجایزه بهترین فیلم و کارگردانی را به دست آورد.

مصائب مسیح

فیلمی محصول سال 2004 به کارگردانی مل گیبسون و با بازی مل گیبسون و بندیکت فیتزجرالد که با بودجه‌ای 30 میلیونی ساخته شد، اما در گیشه به فروشی 600 میلیون دلاری رسید. این فیلم یک درام حماسی براساس زندگی عیسی مسیح(ع) است که براساس کتب مقدس انجیل متی، مرقس، لوقا و یوحنا ساخته شده است. این فیلم 12 ساعت از زندگی عیسی مسیح(ع) را به تصویر می‌کشد. این فیلم در ایتالیا فیلمبرداری شد و تمام زبان فیلم آرامی و لاتین بوده و نمایش اصلی آن هم با زیرنویس انجام شد. بسیاری از منتقدان فیلم را فیلمی خشن‌تر از حد معمول دانسته و کلیساهای کاتولیک داستان را غیرواقعی دانستند. با وجود این، این فیلم با استقبال ویژه مخاطبان روبه‌رو شد و پرفروش‌ترین فیلم مذهبی غیرانگلیسی زبان لقب گرفت.

ده فرمان

محصول سال 1965 ساخته سسیل ب دمیل با بازی چارلتون هستون، یول براینر، آن باکستر و ادگار جی رابینسون که با بودجه 13 میلیون دلاری ساخته شد، اما در گیشه به فروشی بالاتر از 120 میلیون دلار رسید. این فیلم در فرمت رنگی تکنی کالر یا همان ویستا ویژن و توسط کمپانی پارامونت تولید شد. داستان فیلم براساس زندگی حضرت موسی(ع) در کتاب مقدس با نام شاهزاده مصری ساخته شد. چارلتون هستون در این فیلم در نقش حضرت موسی(ع) و یول براینر در نقش رامسس، فرعون مصر ایفای نقش کرده‌اند. فیلمبرداری این فیلم در مصر،کوه و شبه‌جزیره سینا انجام شد و البته آخرین و موفق‌ترین فیلم سسیل ب دمیل کارگردان آن به شمار می‌رود‌. این فیلم درواقع یک نوع بازسازی از فیلمی صامت است که در سال 1923 توسط سسیل ب دمیل ساخته شده بود. با وجود این، ده فرمان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های تاریخ سینما به شمار می‌رود و در سال 1956 به‌عنوان گران‌ترین فیلم ساخته شده مطرح شد. این فیلم در مراسم اسکار نامزد دریافت هفت جایزه شد و در نهایت اسکار بهترین جلوه‌های ویژه را به دست آورد. همچنین چارلتون هستون، بازیگر نقش اول فیلم، جایزه بهترین بازیگر مرد گلدن گلوب را گرفت. از مهم‌ترین ویژگی‌های این فیلم باید به فروش خیره‌کننده اشاره کرد که باعث شد این فیلم در یک دهه به‌عنوان یکی از دوفیلم پرفروش در بالاترین رتبه قرار بگیرد. نکته دیگر این که در کتاب رکوردهای گینس نام این فیلم به‌عنوان موفق‌ترین اثر هنرهفتم با محاسبه نرخ تورم مالی ثبت شده است.

ابراهیم

فیلمی محصول 1994 ساخته جوزف سارجنت با بازی ریچارد هریس و ماکسیمیلیان شل است. این یک فیلم تلویزیونی براساس داستان زندگی حضرت ابراهیم در کتاب مقدس است. فیلمبرداری این فیلم در کشور مراکش انجام شد. حضرت ابراهیم در دوران میانسالی است و همسرش سارا فرزندی ندارد. روزی از طرف خداوند به ابراهیم دستور می‌رسد که باید به سرزمینی ناشناخته برود و هدایت ملتی بزرگ را به‌عهده بگیرد.

یعقوب

فیلمی محصول 1994ساخته پیترهال و با بازی متیو مودین و شان بین است. یعقوب یک فیلم تلویزیونی محصول سه کشور ایتالیا، آلمان و آمریکاست که داستان آن براساس زندگی حضرت یعقوب از کتابی ایتالیایی است که آن نیز براساس داستان زندگی یعقوب در کتاب مقدس به نگارش درآمده است.

سلیمان و ملکه سبا

فیلمی محصول 1959 ساخته کینگ ویدور و با بازی یول براینر و جینالولو بریجیداست. این فیلم نیز در فرمت تکنی کالر وتوسط کمپانی یونایتد آرتیست تولید شد. در این فیلم یول براینر در نقش حضرت سلیمان و جینالولو بریجیدا در نقش ملکه سبا نقش‌آفرینی کرده‌اند. این فیلم براساس فصل‌های نهم و دهم کتاب مقدس ساخته شده است. سلیمان و سبا که با بودجه‌ای پنج میلیون دلاری ساخته شد؛ در گیشه بیش از 12 میلیون دلار فروش کرد.

داوود و بتسابه

محصول سال 1951 به کارگردانی هنری کینگ و با بازی گریگوری‌پک و سوزان هیوارد است. این فیلم با 2.5 میلیون دلاری ساخته شد و بیش از هفت میلیون دلار در گیشه فروخت. این فیلم براساس زندگی داوود نبی و توسط کمپانی فوکس قرن بیستم ساخته شده است. داوود دومین پادشاه بنی‌اسرائیل و این فیلم براساس کتاب عهدعتیق ساموئل ساخته شده است. در این فیلم گریگوری‌پک در نقش داوود نبی و سوزان هیوارد در نقش بشتباع همسر داوود ایفای نقش کرده‌اند. تمام صحنه‌های فیلم داوود در آریزونا فیلمبرداری شد.

شاهزاده مصری

یک انیمیشن محصول سال 1998 که براساس کتاب اکسیداس توسط سیمون ولس ساخته شده است. در این انیمیشن تعدادی از ستاره‌های هالیوود چون وال کیلمر، رالف فاینس، میشل فایفر و سیدنی پولاک صداپیشگی کرده‌اند. این فیلم کارتونی که به 17 زبان دنیا دوبله شد، برگردان فیلم حماسی ده فرمان براساس زندگی حضرت موسی است. این فیلم با فروش نزدیک به 220 میلیون دلار یکی از موفق‌ترین کارتون‌ها در گیشه فروش به حساب می‌آید. موسیقی با کلام این فیلم توسط دو خواننده معروف ماریا کری و ویتنی هیوستون خوانده شده است.

شاه شاهان

محصول 1961 به کارگردانی نیکلاس ری و با بازی سبحان مک کنا و جفری هانتر است. فیلم داستان زندگی عیسی مسیح(ع) از تولد تا تصلیب و رستاخیز است. این فیلم با بودجه پنج میلیون دلاری ساخته شد و در گیشه نزدیک به 18 میلیون دلار فروخت.

داوود پادشاه

محصول 1985 ساخته بروس برفورد و با بازی ریچارد گیر است. این فیلم با بودجه 21 میلیون دلاری توسط کمپانی پارامونت ساخته شد، اما در گیشه یک شکست تجاری کامل بود و تنها توانست به مرز پنج میلیون دلار برسد. این فیلم براساس زندگی داوود نبی در کتاب مقدس و مزامیر داوود ساخته شده است.

نوح

محصول سال 2014 به کارگردانی ریدلی اسکات و با بازی راسل کرو است. این فیلم پرهزینه با هزینه‌ای نزدیک به 125 میلیون دلار ساخته شد و در گیشه بیش از 615 میلیون دلار فروش داشت. داستان فیلم نوح براساس زندگی حضرت نوح(ع) در کتاب مقدس و البته با سبکی کاملا هالیوودی ساخته شده است. در این فیلم به غیر از راسل کرو که در نقش حضرت نوح ظاهر شده، بازیگران مطرح دیگری چون جنیفرکانلی و آنتونی هاپکینز نیز ایفای نقش کرده‌اند.

فیلم‌های ایرانی

سینمای ایران اما در زمینه تولید آثار مذهبی براساس زندگی پیامبران تا پیش از ساخت فیلم‌های مریم مقدس، ملک سلیمان و محمد رسول‌الله(ص) خالی از چنین آثاری بود. هرچند از چند سال قبل ساخت مجموعه‌های کارتونی درباره زندگی پیامبران و براساس قصص قرآنی آغاز شد، اما نسبت به آنچه فرهنگ ایرانی و اسلامی به عنوان پتانسیل روایی و داستانی در اختیار دارد، اینها فعالیت‌های محدود و معدودی به‌شمار می‌آید. اما از طرفی این موضوع هم هست که شاید سخت‌ترین کار دنیا ساخت فیلم مذهبی براساس داستان‌های قرآنی در ایران و دیگر کشورهای مسلمان باشد. این اتفاق از چند نظر در کشور ما یک کار بسیار دشوار به حساب می‌آید؛ چرا که در وهله اول اعتقادات، نگرش و آگاهی مذهبی جامعه ایران به حدی بالا بوده که ممکن است حتی مهم‌ترین فیلمسازان و بهترین و کامل‌ترین پروژه‌ها نیز با سوالات اساسی از جانب مخاطب ایرانی روبه‌رو شود. از طرف دیگر علایق و حساسیت‌های موجود و وجود جمع کثیری از علمای بزرگ جهان اسلام در ایران موجب شده ساخت چنین آثاری سازنده را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو کند. در کنار همه اینها، اما امکانات و تجهیزاتی که جوابگوی تولید چنین آثاری باشد به طور عام در اختیار سینماگران قرار ندارد. با این وصف با فیلم محمد(ص) ساخته مجید مجیدی می‌توان گفت این کار دشوار عاقبت به آن شکلی که باید در ایران اتفاق افتاد و این امیدواری را به‌وجود آورد که با فیلمی درباره پیامبر اسلام تولید فیلم‌های واقعا فاخر مذهبی آغاز شده و مخاطب ایرانی و خارجی از این پس با گونه تازه‌ای از سینمای مذهبی روبه‌رو خواهد بود. هرچند فیلم محمد(ص) با یک عزم جدی و همگانی و یک اتحاد خارق‌العاده میان تمام طیف‌های فکری در ایران میسر شد و این همان چیزی است که انگار سینمای فاخر ایران برای دستیابی به آنچه لیاقتش را دارد به آن نیازمند است.

مریم مقدس

محصول سال 1379 به کارگردانی شهریار بحرانی و با بازی شبنم قلی‌خانی و پرویز پورحسینی است. این فیلم را می‌توان اولین پروژه رسمی سینمای ایران در تولید آثاری براساس زندگی پیامبران الهی به حساب آورد؛ فیلمی که چه در سینما و چه در فرمت سریال که از تلویزیون پخش شد مورد توجه و استقبال ویژه مخاطبان قرار گرفت.

ملک سلیمان

ملک سلیمان، محصول سال 1389 و به کارگردانی شهریار بحرانی و با بازی امین زندگانی در نقش سلیمان نبی است. این فیلم یکی از پرهزینه‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران به‌شمار می‌آید و داستان زندگی حضرت سلیمان را براساس روایات و قصص قرآنی روایت می‌کند. این فیلم قرار است مجموعه‌ای سه قسمتی باشد که تا امروز تنها یک فیلم از این مجموعه روی پرده رفته است. گفته می‌شود بودجه ساخت این فیلم 6.5 میلیارد تومان بوده است. هرچند ملک سلیمان در گیشه تنها توانست 1.5 میلیارد تومان فروش داشته باشد. با وجود این، ملک سلیمان یکی از جدی‌ترین تجربه‌های سینمای ایران در راه ساخت پروژه‌های مذهبی به شمار می‌رود.

محمد رسول‌الله(ص)

محصول سال 1394 به کارگردانی مجید مجیدی با بازی مهدی پاکدل، محسن تنابنده، ساره بیات و مجموعه‌ای از بهترین بازیگران ایرانی است. این فیلم داستان زندگی حضرت محمد(ص) را از تولد تا کودکی روایت می‌کند. این فیلم قرار است سه‌گانه باشد و مقاطع مختلف زندگی پیامبر اسلام(ص) را به تصویر بکشد. فیلمبرداری این اثر به‌عهده ویتوریو استورارو و موسیقی متن آن ساخته ای. آر. رحمان است که هر دو از برندگان اسکار و از سرشناس‌ترین هنرمندان دنیای سینما هستند. این فیلم در شهرک سینمایی پیامبر اعظم ساخته شده است. داستان فیلم از سال 10 بعثت پیامبر شروع می‌شود و در یک فلاش‌بک که اکثر فیلم را شامل شده به سال عام‌الفیل و تولد پیامبر و دوران کودکی وی می‌رود. در سال عام‌الفیل، ابرهه یکی از سرداران لشکر حبشه به دستور پادشاه این سرزمین به مکه لشکرکشی می‌کند تا کعبه را از بین ببرد. ابرهه به وسیله چندین هزار نفر با فیل، اسب و تجهیزات جنگی فراوان به سوی شهر مکه یورش می‌آورند، ولی در نزدیکی مکه که حریم مکه به شمار می‌رود، فیل‌ها به جلو پیش نمی‌روند و تعداد بسیار زیادی پرنده به نام ابابیل در حالی که سنگ‌هایی در نوک خود دارند، بر سر ارتش ابرهه فرو می‌ریزند و همه را از بین می‌برند. جلوه‌های ویژه اثر به‌عهده اسکات ای. اندرسون برنده اسکار برای طراحی جلوه ویژه «باب» در 1996 است که جلوه‌های ویژه قسمت حمله سپاه ابرهه به مکه را طراحی و اجرا کرده است. وی پیش از این در فیلم‌هایی همچون «ماجراهای تن تن»، «ترمیناتور2» «دروازه نهم»، «کینگ کنگ» و «استخوان‌های دوست‌داشتنی» کار جلوه‌های ویژه را به‌عهده داشته و با کارگردانانی همچون استیون اسپیلبرگ، جیمز کامرون و پیتر جکسون سابقه همکاری داشته است.

الرساله

محصول 1976 ساخته مصطفی عقاد و با بازی آنتونی کوئین و ایرنه پاپاس است. این فیلم با بودجه 10 میلیون دلاری ساخته شد و در گیشه به فروشی نزدیک به 15 میلیون دلار رسید. فیلم داستان زندگی حضرت محمد(ص) را از 40 سالگی و زمان مبعوث شدن به تصویر می‌کشد. با این که موضوع اصلی فیلم زندگی محمد پیامبر است سازندگان فیلم با ادعای «احترام به باورهای مسلمانان» محمدبن عبدالله و همچنین علی‌بن ابیطالب و خلفای راشدین را در فیلم نشان نداده‌اند. در مورد پیامبر بازیگران به جای او با دوربین صحبت می‌کنند و در مورد علی‌بن ابیطالب در تنها سکانسی که او حضور دارد تنها شمشیر ذوالفقار وی نشان داده می‌شود. در واقع شخصیت اصلی این فیلم حمزه‌بن عبدالمطلب، عموی پیامبر است.

انیمیشن پیامبران

انیمیشن پیامبران یک کارتون ایرانی در چهارفصل است که به روایت زندگی پیامبران براساس روایات و آیه‌های قرآنی ساخته شده است. سریال انیمیشن پیامبران، بازآفرینی داستان پیامبران بر اساس آیات قرآن است. این انیمیشن را وحید هماتاش کارگردانی کرده است.

امید ذاکری‌نیا