بایدها و نبایدهای تغذیه سالمندان

دکتر سهراب انتظاری، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به جام‌جم می‌گوید: واقعا لازم نیست غذای سالمندان با دیگر اعضای خانواده متفاوت باشد، چون این کار باعث افسردگی و گوشه‌گیری آنها خواهد شد. دکتر انتظاری با بیان این مطلب تاکید می‌کند: سالمندان می‌توانند از همان غذای خانواده استفاده کنند، ولی مثلا باید ماستشان کم‌چرب‌تر باشد و غذاهایی با گوشت‌های آسان‌هضم‌تر مصرف کنند.

غذای این گروه سنی باید کم‌نمک‌تر هم باشد که می‌توان غذای خانواده را کم‌نمک‌تر پخت و از جوان‌ترها خواست سرسفره در حد متعادل روی غذایشان نمک بزنند.

در واقع مواد غذایی مورد نیاز سالمندان مانند میانسالان باید شامل چربی، قندها، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد و نباید هیچ ‌کدام از این گروه‌ها را از رژیم غذایشان حذف کنند. البته تفاوت‌هایی در دریافت این منابع برای گروه سنی سالمندان وجود دارد، مثلا چون اسید معده‌شان زیادتر ترشح می‌شود باید از منابع پروتئینی قابل‌هضم‌تر مثل تخم‌مرغ و شیر کم‌چرب استفاده کنند، اما پروتئین‌های حبوبات سخت‌تر هضم می‌شوند، بنابراین باید کمتر حبوبات بخورند. دکتر انتظاری می‌افزاید: علاوه بر اینها، نیاز سالمندان به ویتامینD حدود 1.5 برابر میانسالان است و اگر این گروه سنی نتواند به مدت مورد نیاز در معرض نور خورشید قرار گیرد و بیرون برود، باید مکمل‌های ویتامینD برایشان تجویز شود. این متخصص تغذیه با اشاره به این‌که به دلایل مختلف مثل مشکلات جسمی، بازنشستگی یا... تحرک سالمندان کمتر می‌شود بنابراین بیشتر در معرض چاقی هستند و فشار خونشان بالا می‌رود، ادامه می‌دهد: با توجه به این مساله، این افراد باید بیشتر به رژیم غذایی‌شان توجه کنند، اما مواد قندی را در رژیم غذایی‌شان کاهش و مصرف انواع میوه‌ را افزایش دهند چون میوه‌ها چربی و فشار خون را پایین می‌آورد، حتی اگر در حجم کم و وعده‌های متعدد مصرف شود، قندخون را تنظیم می‌کند. همچنین باید حتما فرآورده‌های لبنی کم‌چرب مصرف کنند و چربی گوشت را کاملا بگیرند تا به چربی خون مبتلا نشوند.

به گفته او، رعایت کردن این نکته‌های تغذیه‌ای گفته شده برای این گروه بسیار لازم است، چون در غیر این صورت دچار چربی و فشار خون و افزایش قندخون خواهند شد که ابتلا به این بیماری‌ها، امکان دچار شدن به بیماری‌های قلبی‌ ـ عروقی و کلیوی را افزایش می‌دهد، اما با تغذیه سالم و داشتن تحرک کافی، حتی در سنین بالا هم سلامت خواهند بود.

تغذیه و پوکی ‌استخوان

با تغذیه صحیح می‌توان ابتلا به پوکی استخوان را به تاخیر انداخت یا احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. دکتر انتظاری می‌گوید: البته برای این هدف باید از سنین پایین‌تر اقدام کرد چون تقریبا هر انسانی تا بیست سالگی قد می‌کشد و از این سن تا سی و پنج سالگی استخوان‌ها متراکم می‌شوند. هر چقدر این استخوان متراکم‌تر ‌شود، فرد در سنین بالا دیرتر به پوکی استخوان مبتلا خواهد شد ولی هر زمان برای به تاخیر انداختن روند پوک شدن استخوان‌ها اقدام کنیم، مفید است.

او توضیح می‌دهد: پوکی استخوان‌ یکروزه ایجاد نمی‌شود و شدت و درجه‌های مختلف دارد و هر چه شدیدتر باشد، شکنندگی‌ استخوان‌ها بیشتر می‌شود بنابراین اگر کلسیم و ویتامین D کافی دریافت کنیم، ممکن است نتوانیم تراکم استخوان‌ها را خیلی بیشتر کنیم، اما حداقل پوکی‌استخوان شدیدتر نخواهد شد، به همین دلیل است که برنامه‌هایی برای رایگان قرار گرفتن مکمل ویتامینD در اختیار سالمندان قرار است در کشور اجرا شود.

این متخصص تغذیه توصیه می‌کند: تمام سالمندان حتما باید روزی 20 دقیقه با لباس آستین کوتاه در حیاط، بالکن یا اتاق آفتاب‌گیر قرار بگیرند تا نور آفتاب به بدنشان بتابد. علاوه بر این، فرآورده‌های لبنی کم‌چرب را هرگز از رژیم ‌غذایی‌شان حذف نکنند و در حد متعادل مصرف کنند. دکتر انتظاری با اشاره به این‌ که معمولا یکی دیگر از مشکلات افراد در سنین بالا، ابتلا به آرتروز است، می‌افزاید: یکی از عواملی که آرتروز و دردهای آن را تشدید می‌کند، چاقی است.

چاقی، هم در ایجاد آرتروز و هم در تشدید درد آن تاثیر دارد بنابراین اگر وزن یک سالمند کنترل شود، تغذیه سالم و کمی پیاده‌روی داشته باشد، مشکل او کمتر خواهد شد. این استاد دانشگاه در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند: برخی روغن‌های گیاهی مثل کانولا، روغن زیتون و حتی گردو ضدآرتروز هستند و اگر به میزان متناسب مصرف شوند، می‌توانند در کاهش دردهای مفصلی‌ موثر باشند و حتی در پیشگیری و به تاخیر انداختن ابتلا به آرتروز هم تاثیر دارند.

رژیم غذایی سخت ممنوع

دکتر انتظاری در پاسخ به این پرسش می‌گوید: در سنین بالا هم می‌توان رژیم گرفت، اما باید حتما نکته‌هایی رعایت شود؛ اول این‌ که گرفتن رژیم‌های سخت و افراطی و تک‌قطبی برای سالمندان ممنوع است. از طرفی، نان، چربی، مواد پروتئینی، میوه و سبزی هرگز نباید از رژیم غذایی آنها حذف شود.

این استاد دانشگاه معتقد است: اگر سالمندی خیلی چاق باشد، می‌توان دریافت مواد غذایی لازم را برای او تا حدی تعدیل کرد ولی به هیچ‌وجه نباید بیش از چهار کیلوگرم در ماه کاهش وزن داشته باشد. اگر کاهش وزن آنها تدریجی باشد، اتفاقا باعث می‌شود شدت بیماری‌های مفصلی، قندخون، بیماری‌های قلبی و... هم کاهش یابد، اما باز هم تاکید می‌کنم این اتفاق به شرطی می‌افتد که رژیم غذایی و روند کاهش وزن منطقی باشد و حتما این کار زیر نظر متخصص انجام شود. کاهش وزن شدید و با رژیم غیرعلمی به بدن آسیب می‌رساند.

او معتقد است مراجعه سالمندان به متخصص تغذیه فواید دیگری هم دارد. احتمال ابتلای افراد سالمند به برخی بیماری‌‌ها مثل فشار، قندخون و... بیشتر است و وقتی به آنها رژیم غذایی می‌دهیم، بار را از روی ارگان‌های درگیر بیماری برمی‌داریم. مثلا اگر فرد نارسایی کلیوی یا قلبی داشته باشد، متخصص تغذیه سعی می‌کند بار را از روی قلب و کلیه‌اش بردارد تا این عضوها بتوانند خود را بازسازی کنند.

از طرفی با این شیوه این اعضا عمر بیشتری خواهند داشت؛ یعنی رژیم همیشه به معنی کم خوردن نیست. مثلا اگر فردی بیماری کلیه دارد، برخی پروتئین‌ها برایش مضر است و متخصص تغذیه سعی می‌کند آنها را در رژیم غذایی کاهش دهد تا فشار بیشتری به کلیه نیاید.

مصرف روغن‌های سالم

دکتر انتظاری معتقد است: درست است که روغن کانولا و زیتون با این ‌که دارای چربی هستند، چربی‌خون را کاهش می‌دهند، اما باید بدانیم همه روغن‌ها بدون استثنا چاق‌کننده هستند و منظورمان از این‌که می‌گوییم روغن خوب، این است که آن را جایگزین روغن‌های دیگر کنیم نه این‌که می‌توانیم بیشتر مصرفشان کنیم، اما برخی افراد فکر می‌کنند از این روغن‌ها چون مفیدند، می‌توان به هر اندازه استفاده کرد. علاوه بر این، بهتر است تمام سالمندانی که می‌توانند، در روز پیاده‌روی ملایم داشته باشند و به شنا و دوچرخه‌سواری بروند. دکتر انتظاری با این توصیه ادامه می‌دهد: این ورزش‌ها باعث می‌شود چربی، قند و فشارخون کنترل شود و واقعا، هم طول عمر با این فعالیت‌ها افزایش می‌یابد و هم سلامت‌تر زندگی خواهند کرد. به گفته او، سالمندان هرگز نباید شیوه زندگی کم‌تحرک را انتخاب کنند و باید در محیط سالم مثل پارک و حتی در حیاط منزل به فعالیت بپردازند. البته اگر بیماری خاصی دارند، بهتر است در این ‌باره و میزان و نوع ورزش با پزشک خود مشورت کنند.

کله و پاچه، درد است نه درمان

برخی افراد سالمند معتقدند غذاهای خاصی مثل کله و پاچه به آنها انرژی می‌رساند و خوردن پاچه به رفع پادرد آنها و تقویت این اندامشان کمک می‌کند، اما دکتر انتظاری تاکید می‌کند این باور غلط است و ادامه می‌دهد: البته حذف کلی این غذا را از رژیم غذایی توصیه نمی‌کنم، ولی مصرف آن باید به سالی یکی‌ دوبار محدود شود، چون کله‌ و پاچه در عین این‌ که شاید منبع پروتئین و کلسیم باشد، منبع بسیار بد چربی‌های مضر است، بنابراین اگر هم سالمندان خیلی تمایل به خوردن این غذا دارند، اولا باید بدانند فایده‌ای که تصور می‌کنند، از خوردن آن نخواهند برد و دوم این ‌که بهتر است قسمت‌هایی مثل زبان و بناگوش که تقریبا شبیه گوشت است، بخورند و از مصرف پاچه و مغز و چشم و... صرف‌نظر کنند! (زهرا سادات صفوی سهی/ جام‌جم)