علل رفتاری کودکان بیقرار

متخصصان می‌گویند: بیقراری کودکان علل و ریشه‌هایی دارد که یکی مربوط به خود کودک و دیگری عوامل مربوط به دیگران است.

وجود نقص جسمی یا ناامنی روحی
گاهی بیقراری کودکان ناشی از یک بیماری یا عارضه دردناک است مثل بیماری انگلی، و خارشهای ممتد که کودک به دلیل ترس از پزشک آن را به پدر و مادر بیان نمی‌کند و موجب بیقراری او می‌شود. این مسئله گاه تا آنجا پیش می‌رود که سبب اضطراب و ناامنی کودک شده و احساس می‌کند ممکن است به دلیل وجود آن از سوی والدین یا مربیان تنبیه شود و در نتیجه چنین کودکی شب‌ها بد می‌خوابد یا خوابهای آشفته می‌بیند.
گاهی نیز این بیقراری ریشه مادرزادی دارد و طفل از یک بیماری عصبی رنج می‌برد که در اثر کسالتی ممتد پدید آمده و تا آن کسالت درمان نشود، امکان اصلاح وجود نخواهد داشت.
در صورتی که خانواده‌ای به لحاظ اقتصادی ضعیف باشد یا کودک در رسیدن به امتیازهایی که می‌خواهد احساس ناکامی کند، از آنجا که ظرفیت روحی او هم به حدی نیست که به هر چه می‌خواهد برسد در نتیجه احساس شکست می‌کند و بیقرار می‌شود. در مواردی نیز کودک بیقرار به علت معلوم یا نامعلوم، محبت والدین یا معلم خود را از دست داده است. هر قدر سن کودک پایین‌تر باشد ترس ناشی از احساس ناامنی او بیشتر است. تولد کودکی جدید یا تغییر معلم و مدرسه‌ای که به آن انس گرفته  نیز می‌تواند از این موارد باشد.
البته برخی نیز، ناآرامیها و بیقراریهای کودکان را ناشی از آن می‌دانند که می‌خواهند توجه والدین، مربیان و دیگر بستگان را در محیط به خود جلب کنند.

عدم تحمل وضع موجود
برخی از روانشناسان معتقدند: گاه کودک نمی‌تواند وضع موجود را تحمل و خود را با آن هماهنگ کند، به این معنی که دائم در جست‌وخیز بوده و سروصدا به راه انداخته و والدین هم به این رفتار او توجه یا اعتراض نداشته و آزادش گذاشته‌اند و در نتیجه اکنون که باید در کلاس درس یا میهمانی یا در محیطی که نوزاد کوچک‌تر خوابیده آرام بگیرد، تحمل وضع موجود برایش غیرممکن است. این مسئله موجب می‌شود که اطرافیان او را دردانه و بی‌ادب به حساب آورند و سرزنش یا تنبیه کنند.

کودکان بیقرار و هوش بالا
برخی از متخصصان هم علت بیقراری بعضی از کودکان را ناشی از آن می‌دانند که هوش آنها از دیگر همسن‌وسالان بیشتر است. بنابراین نمی‌توانند اشتباههای والدین یا معلمان خود را تحمل کنند. گاهی مطلبی در کلاس گفته می‌شود و شاگردی با هوش بالا آن را درمی‌یابد ولی معلم ناچار است برای تفهیم دیگران چند بار آن را توضیح دهد و در نتیجه حوصله چنین کودکی سرمی‌رود و این خود منشأ بیقراری می‌شود.

الگوها و معاشرتهای نادرست
بعضی از بیقراریهای کودکان ناشی از معاشرت با کودکان جنجالی و شلوغ است و در مواردی نیز وجود تضاد و کشمکش بین خواهران و برادران زمینه را برای ناآرامی کودک فراهم می‌کند. چون هر کدام در پی کسب موقعیت و جلب حمایت بیشتر والدین یا اطرافیان هستند. در این میان کودکی که توان همراهی با آنها را ندارد، احساس عدم توفیق می‌کند. متأسفانه برخی از الگوهایی که در فیلمهای تلویزیونی و سینمایی به کودکان ارائه می‌شود نیز خود زمینه‌ساز بیقراری و ناآرامی آنهاست. برخی تشویقها یا خط و نشان کشیدنهای نادرست توسط مادر و پدر نیز می‌تواند در رفتارهای کودکان اثرگذار باشد. به عنوان مثال وقتی کودک خردسال را وامی‌دارند تا در هر مجلس و محفل خانوادگی با جنب‌وجوش‌ها، سروصداها یا شعرخوانی موجب سرگرمی دیگران شود، او که مزه تشویق را چشیده سعی می‌کند در حضور دیگران و در جایی دیگر، همان رفتار را تکرار کند چون فرق محیط‌های خانوادگی و رسمی را درک نمی‌کند.
از طرف دیگر، مادری که مرتب به کودکش می‌گوید: وقتی پدرت آمد شکایت بدرفتاریهای تو را به او خواهم کرد، او را به اضطرابی دائمی، حتی هنگام خواب دچار می‌کند.

اختلافهای خانوادگی، تضادهای انضباطی
به یاد داشته باشیم که کودکان خانه را پناهگاه و محیط امنی برای خود می‌شناسند، بنابراین درگیریها و مشاجره‌های خانوادگی در حضور آنها سبب می‌شود که آرامش روانی کودکان برهم خورده و آنها را وادار به حرکتهایی کند که به گمانشان وضعیت را از آن شرایط خارج می‌کند.
گاه نیز تضادهای انضباطی زمینه‌ساز بیقراری کودک می‌شود. پدر و مادر در خانه دستوری به او می‌دهند که با دستور معلم و مدرسه در تضاد است و کودک نمی‌داند که به کدام دستور عمل کند و کدام را نادیده بگیرد و در نتیجه دچار مشکل روحی می‌شود. همین کشمکش درونی می‌تواند او را به فردی بیقرار، ناآرام و مضطرب در خانه و مدرسه مبدل کند.
بررسیها نشان می‌دهد که همه کودکان بیقرار و پر جنب‌وجوش، افرادی کم‌هوش نیستند، بلکه اغلب آنها از لحاظ هوش در سطح بالاتر قرار دارند.
فراموش نکنیم که برخی از این رفتارها ناشی از شرایط رشد کودک است.

اصلاح رفتاری کودکان بیقرار
نخستین گامی که باید در اصلاح رفتاری این گونه کودکان برداشته شود شناخت و کشف علت این بیقراری است تا راههای درمان آن اعم از رفع ریشه‌های اضطراب و ناامنی، واگذاری مسئولیت، ایجاد سرگرمی، پذیرش و حمایت از سوی والدین و مربیان، جست‌وجوی نقاط مثبت و در صورت لزوم درمان پزشکی انجام شود.

>> نسرین سرچمی