طبیعت‌گردی گردشگری متمرکز یا گسترده

زیبایی گل‌ها، درختان، چمنزار و دیگر روییدنی‌ها از لطیف‌ترین انواع زیبایی‌هاست که خداوند برای بشر خلق کرده است؛ زیبایی‌هایی که دیدن‌شان، غم‌ها و اندوه‌ها و ملالت‌های زندگی یکنواخت و ماشینی را می‌زداید. طبیعت زیباست و تلالو روح زندگی در همه جنبه‌های آن انسان را به وجد می‌آورد. پس بیایید مسافر این راه شویم و زیبایی‌هایش را با خود به ارمغان ببریم. جاذبه‌های بکر طبیعت که سال‌ها دست نخورده باقی می‌مانند، باعث جلب توجه می‌شوند؛ این زیبایی‌ها نباید در دام انسان گرفتار شوند. به عنوان یک طبیعت‌گرد باید جنبه‌های مختلف طبیعت را بکاویم و تجربیات و زیبایی‌ها را به اطرافیان تقدیم کنیم.

طبیعت‌گردی و تعاریف آن سال‌هاست که رنگ عوض می‌کنند و قالب‌های مختلفی به خود می‌گیرند اما آنچه که در این تکامل ثابت مانده، حفظ محیط زیست و ساز و کار رونق متناسب با منطقه است. در این میان تحقیقات طبیعت‌گردی و رشته‌های وابسته، مسیر این هدف را نمایان می‌کنند.

«گردشگری شامل 3 عنصر اصلی است؛ عنصر فعال که شامل مسافرت به منطقه مورد نظر است، عنصر ایستا یا غیرفعال که شامل توقف در مقصد است و یک عنصر مهم که از 2 عامل بالا نتیجه می‌شود و به تاثیرات گردشگری و گردشگران بر سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با آنها در ارتباط هستند مربوط می‌شود.» (تعریف وال و ماتیسون 1982)‌

جاذبه‌های هر منطقه، مهم‌ترین دلیل مسافرت به آن منطقه است. این جاذبه‌ها یا ویژگی منحصربفردی را در خود دارند که آنها را به یک مکان خاص تبدیل می‌کند مانند یک رشته کوه، چشمه‌های طبیعی و... یا بر ماهیت مکانی، ظرفیتی و زمانی آنها تاکید می‌شود مانند منطقه زیبای نمک‌آبرود و تله‌کابین و مجموعه رفاهی اطراف آن و... یا شخص گردشگر یا طبیعت‌گرد با دیدن آن مکان از حس خوب و لطیف درونی و بیرونی بهره‌مند می‌شود مانند روستاهای بکر و... .

در گردشگری، جاذبه به عنوان یک اصل معرفی می‌شود. اگرچه حیات‌وحش و طبیعت بسیار مهم است و جاذبه حول آن معنی پیدا می‌کند، اما گونه‌‌هایی از گردشگری مانند تماشای پرندگان به عنوان یک جاذبه فصلی و زمانی، معنی پیدا می‌کنند. البته این‌گونه جاذبه‌ها ناپایدار هستند؛ به عنوان مثال کوچ پرندگان از یک منطقه به معنی توقف این فعالیت گردشگری و تفریحی است.

درخصوص صنعت گردشگری و طبیعت‌گردی دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. از یک نگاه این صنعت به عنوان راهکاری برای توسعه مطلوب و بلندمدت در مناطق مختلف دنیا تمجید شده است. در جهتی کاملا خلاف این باور، دیدگاه‌های دیگری معتقدند که ظهور این صنعت آشفتگی و اثرات نامناسب زیستی ـ اجتماعی متعددی در مناطق مربوط ایجاد می‌کند. از این منظر، جهت‌گیری‌های غیربومی و غیرمنطقه‌ای، چرخه اقتصادی غیربومی، ورود بیش از حد مسافر فصلی، مصرف محصولات غیرمحلی و... باعث جدا شدن این چرخه از منافع مردم بومی می‌شود. در این حالت منفعت‌طلبی اصل و انگیزه‌های مادی مبنای کار شده و دیدنی‌های تاریخی و فرهنگی هر منطقه به شکلی تغییر یافته و از قبل برنامه‌ریزی شده در معرض نمایش قرار می‌گیرند، چراکه صنعت گردشگری و گردشگری متمرکز همیشه در مسیر حفظ منافع مردم بومی و طبیعت نیست.

اما گردشگری گسترده متفاوت با گردشگری متمرکز بوده و با توجه به این آسیب‌ها به عنوان یک روش سازگار با طبیعت و محیط‌زیست مطرح می‌شود.

گردشگری مطلوب، ملایم، متعهد و سبز مفاهیمی است که به عنوان جانشین‌های گردشگری متمرکز ارائه می‌شوند.

گردشگری گسترده مزایای متعددی برای جامعه،‌افراد،‌خانواده‌ها و روابط مردم دارد؛ از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در این نوع گردشگری، پذیرایی در خانه‌های محلی صورت می‌گیرد. پس تبدیل خانه‌های قدیمی با جاذبه‌های خاص به مراکز اقامتی و بازسازی برخی اماکن مانند کاروانسراها از جمله مزیت‌ها هستند.

درآمدزایی برای جامعه محلی از راه خرید صنایع دستی، خرید غذاهای محلی، استفاده از راهنماهای بومی و خدمات آنها را می‌توان به عنوان مزایایی برای جامعه محلی نام برد.

این نوع از گردشگری باعث افزایش درآمدهای ارزی و گردش مالی بیشتر در کشور میزبان می‌شود. در همان حال، آداب، رسوم و سنت‌های محلی نیز در این بخش حفظ شده و اشاعه می‌یابند.

این نوع گردشگری ارتباط گردشگران و مردم محلی را نزدیک‌تر ساخته و به عنوان یک پدیده دلخواه و آرمانی محسوب می‌شود.

این نوع از گردشگری باعث افزایش تفاهم و نزدیکی ملت‌ها و فرهنگ‌ها می‌شود.

در مجموع گردشگری پایدار رابطه انسان و طبیعت را نزدیک‌تر و روابط متقابل را به نحو مناسبی شکل می‌دهد. براساس الگوهای توسعه پایدار، افزایش بازدیدهای مسوولانه از طبیعت و توجه به اصول اکولوژی، در برآیند توسعه اقتصادی، امری ضروری است.البته برای بهره بردن از مزایای گردشگری پایدار لازم است دستورالعمل‌هایی تدوین شود و صد البته این دستورالعمل‌ها نباید مانعی برای بازدیدهای گردشگران باشد. در ایران نیز برای توسعه این نوع گردشگری، باید نقش سازمان‌های مرتبط با گردش، محیط زیست، سمن‌ها (سازمان‌های مردم نهاد)، گروه‌های طبیعت‌گرد و کوهنورد، آژانس‌ها و انجمن‌های مرتبط با راهنمایان و سازمان‌های موثر بر اقتصاد گردشگری مشخص و تبیین شود. پس از آن تشکیل کمیته‌ها و بررسی شاخص‌های گردشگری پایدار در مناطق نمونه گردشگری و طبیعت‌گردی باید بررسی و به عنوان جزئی اساسی از این برنامه پیگیری شود.

در برنامه‌ریزی برای دستیابی به گردشگری پایدار، درجه و نوع حفاظت از محل، تعداد گردشگران بازدیدکننده، شدت و اوج بازدیدها، نسبت تعداد طبیعت‌گردان به بومیان، مدیریت خسارت و درصد خسارت ناشی از شیوه‌های پذیرایی در سایت، میزان رضایت بازدیدکنندگان و رضایت افراد محلی از بازدیدکنندگان، سهم کل فعالیت‌های اقتصادی ایجاد شده به‌ وسیله گردشگری، بخشی از شاخص‌های محوری هستند.

در نهایت باید بدانیم معرفی مکان‌های مناسب به گردشگران و طبیعت‌گردان و ثبت و ارائه مسیرهای طبیعت‌گردی، گام نخست این راه است.

حامد پیمان‌خواه