خط‌کشی سیاه و سفید

برای نوجوانان و جوانانی که هنوز شناخت درستی از اطرافشان ندارند، قدم گذاشتن در یک راه ممنوعه، وسوسه‌برانگیز است و با توجه به این که این روزها انواع مواد مخدر می‌تواند براحتی در دسترس همه قرار بگیرد، برای این که روند رو به رشد اعتیاد بخصوص در جوانان کم شود، باید آنها را با خطرات و عواقب قدم گذاشتن در این راه آشنا کرد تا خودشان بتوانند غلط و درست را تشخیص دهند.

تا به حال برای تحقق این هدف، تلویزیون گام‌های موثری برداشته و برنامه‌های مستند، فیلم‌ها و سریال‌های زیادی درباره اعتیاد در این رسانه ساخته شده است. معمولا در برنامه‌های مستند، با به تصویر کشیدن صحنه‌هایی کوتاه از زندگی آدم‌های معتاد در کنار صحبت‌های کارشناسان و مسوولان و گاهی خانواده‌های معتادان، تلاش می‌شود زنگ خطری در ذهن مخاطب به صدا درآید.

گاهی وقت‌ها، بعضی از این برنامه‌ها آنقدر تاثیرگذار هستند که تا مدت‌ها وصف آنها را می‌شنویم. مثل مستندهایی که با صداقت و به صورتی واقع‌نمایانه، وضعیت ناگوار و زندگی سیاه آدم‌هایی را تصویر می‌کنند که برای بیننده دچار شدن به موقعیت آنها مثل یک کابوس است.

در واقع این ترس از دچار شدن به حال و روز آنهاست که عامل بازدارنده محسوب می‌شود، اما بسیاری از مخاطبان به خاطر این که شباهتی بین گذشته خودشان و فرد مورد نظر نمی‌بینند، آینده‌ای شبیه به او را هم برای خودشان متصور نیستند و در واقع فکر می‌کنند موضوع در مورد خودشان متفاوت است.

از طرفی در این مستندها بیننده شخصیت مورد مطالعه را نمی‌شناسد بجز این که بخشی از کلیت زندگی او را به خاطر آن چیزی که از زبان خودش شنیده، می‌داند.

به همین خاطر به نظر می‌رسد اگر مخاطب با حوادثی که فرد معتاد را به این سرنوشت دچار کرده همراه شود، بیشتر می‌تواند با او همذات‌پنداری کند. اینجاست که قالب «سریال» به میان می‌آید.

سریال‌هایی که با موضوع اعتیاد، ساخته می‌شوند از این جهت که ساعت‌ها وقت دارند تا روند تغییر یک فرد از یک آدم سالم تا یک معتاد را با جزئیات نشان دهند، نسبت به آثار مستند که این روند را گذرا نشان می‌دهند، برتری دارند.

گرچه بیشتر آنها، تاثیرگذاری و آثار مستندها را ندارند، اما می‌توانند به بیننده نشان دهند که چطور همه چیز با یک اشتباه کوچک شروع می‌شود و با اشتباهات کوچک و بزرگ دیگر ادامه پیدا می‌کند و به نتیجه‌ای دردناک منجر می‌شود. ضمناً امتیاز بزرگی که سریال‌های تلویزیونی در اختیار دارند، قابلیت داستان‌پردازی است.

یک سریال می‌تواند بسیار فراتر از حوزة نفوذ فیلمی مستند برود و با استفاده از ابزارهای دراماتیک، موقعیت‌های چندوجهی و عمیقی را بپروراند و به شخصیت‌هایش عمق بیشتری بدهد. «ستاره‌های سربی» سریالی است که با هدف نشان دادن تدریجی آلوده‌شدن جوانان ساخته شده است.

سریال، داستان چند شخصیت متفاوت را روایت می‌کند که در جایگاه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مختلفی قرار دارند.

پسری نوجوان که در خانواده‌ای در معرض از هم پاشیدگی زندگی می‌کند، دختر جوان فقیری که سودای زندگی در خارج از کشور را در سر دارد، مرد جوانی که از لحاظ مالی نسبتا ثروتمند است ولی شخصیت متزلزلی دارد و چند شخصیت دیگر، نمونه‌هایی از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند که هرکدام به نحوی آلوده مواد مخدر شده‌اند.

کسی که این گروه را به هم ربط می‌دهد، تهمینه (با بازی نسرین مقانلو) پخش‌کننده مواد مخدر است. از همان سکانس اولی که تهمینه وارد سریال می‌شود، باید بفهمیم که با یک شخصیت بدطینت مواجهیم.

در قسمت‌های بعدی وقتی می‌بینیم که تهمینه بد، چطور خودش را فرشته‌خو نشان می‌دهد، می‌فهمیم که او یک شخصیت شیطانی است. درست است که در توصیف دوگانگی رفتار تهمینه کمی اغراق وجود دارد، اما به نظر نمی‌‌رسد نمونه‌های واقعی تهمینه، آدم‌های بهتری باشند.

در مقابل این شخصیت، مهرداد کلامی (با بازی رضا توکلی) قرار دارد و با این که تازه از زندان آزاده شده، رفتار با نزاکت و پدرانه او با فرزند نوجوان سرکشش و همسرش که به خاطر خطای نادانسته او درگذشته از او دلخور است، از او یک شخصیت مثبت تک‌بعدی ساخته است.

در میان شخصیت‌هایی که ستاره‌های سربی معرفی می‌کند، پسر نوجوان (حامد کلامی با بازی محسن افشانی) نسبت به بقیه از شخصیت‌پردازی منطقی‌تری برخوردار است و از افراط و تفریط‌هایی که در پردازش شخصیت‌های دیگر وجود دارد، دور است.

بازی افسارگسیخته و عصبی محسن افشانی، هم زنده بودن را به این نقش تزریق کرده و هم در نزدیکی حامد بر نمونه‌های بیرونی تاثیر مثبت گذاشته است.

استفاده از فرمول‌های آسان فهم سیاه و سفید در شخصیت‌پردازی و معرفی آدم‌های قصه، این خوبی را دارد که تمرکز بیننده را روی داستان و شخصیت‌ها بیشتر می‌کند و یک سریال سرراست و بدون پیچیدگی تحویل می‌دهد که ذهن مخاطب درگیر پیچ‌وخم‌هایش نمی‌شود.