گزارش آمانو، اتهام براساس اسناد واهی

اگرچه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود درباره برنامه هسته‌ای ایران تاکید کرده است که نتایج عملیات بازرسی که توسط کارشناسان و بازرسان آژانس در ایران انجام می‌شود، بیانگر آن است که هیچ انحرافی در برنامه هسته‌ای ایران از مسیر مسالمت‌آمیز خود وجود ندارد و فعالیت‌های ایران در چارچوب معاهده منع گسترش تسلیحات اتمی (ان.پی.تی)‌ است، اما در عین حال ایران را متهم کرده که روی یک برنامه مخفیانه هسته‌ای نظامی کار می‌کند.

به نظر می‌رسد بعد از گزارش‌های دو پهلوی محمد البرادعی مدیر کل سابق این نهاد درباره برنامه‌های هسته‌ای ایران حالا مدیرکل ژاپنی‌الاصل آن همان رویکرد را ادامه داده و مواضع نزدیک به غرب را اتخاذ می‌کند. ادعاهای آمانو در حالی مطرح می‌شود که اساس آن مطالعات ادعایی است، اسنادی که بنا به گفته‌های پیشین خود آژانس اصالت ندارند. در فضایی که موضوع هسته‌ای ایران روال عادی و آرامی در عرصه بین‌الملل به خود گرفته است، گام تازه آژانس در جهتی است که مطالعات ادعایی به عنوان امری واقعی جلوه داده شده و فضا برای فشار بر ایران فراهم شود.

گزارش آمانو در 9 صفحه و 10 فصل و 43 ماده درباره برنامه اتمی ایران این بار یکسویه‌تر و در راستای تامین خواست و نظر غرب تنظیم شده و در اختیار ۳۵ کشور عضو شورای حکام آژانس و کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفته است.

پیش از این در گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام می‌شد که برای این نهاد راستی‌آزمایی آنچه که ایران می‌گوید فعالیت‌های صرفا صلح‌آمیز است مقدور نیست، اما این نخستین بار است که آژانس در گزارش‌های رسمی خود ایران را متهم کرده و از اطلاعات جدیدی خبر می‌دهد که بنا بر آن ایران روی تکنولوژی کلاهک هسته‌ای که در برنامه هسته‌ای نظامی کاربرد دارد، کار می‌کند.

با این حال بجز بخش‌های مشکوک به داشتن ابعاد نظامی، این گزارش در مقایسه با گزارش قبلی و همچنین گزارش می ۲۰۱۰ حاوی اطلاعات تازه‌ای نیست.

در گزارش جدید آژانس میزان ذخایر اورانیوم کم غنی شده ایران با گزارش فوریه (بهمن 1389) مقایسه شده که در آن زمان میزان این ذخایر بیش از 3600 کیلوعنوان شده بود، اما در این گزارش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران بیش از 4 هزار و 100 کیلو بیان و بهانه‌ای شده است تا این گزارش از افزایش میزان ذخایر اورانیوم ایران خبر دهد و این امر را مغایر با قطعنامه‌های شورای امنیت بداند. این در حالی است که ایران خود ادامه فعالیت مسالمت‌آمیز غنی‌سازی را اعلام و قطعنامه‌های سیاسی شورای امنیت را رد کرده است.

در این گزارش آمانو تاکید کرده که 6 می سال جاری میلادی با ارسال نامه‌ای به فریدون عباسی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نگرانی‌های خود را از شواهد جدید این سازمان درباره برنامه اتمی ایران بیان کرده و از این مقام ایرانی خواسته است برای رفع ابهام‌ها اجازه بازرسی کامل از اماکن مختلف و گفت‌وگوی بازرسان آژانس با افراد مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران داده شود، اما هنوز پاسخی از طرف ایران دریافت نکرده است. آژانس در گزارش جدید خود مدعی شده است که همچنان نگران وجود احتمالی فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده فعلی یا گذشته در ایران ازجمله فعالیت‌های مربوط به ساخت یک خرج هسته‌ای برای موشک است و نمی‌تواند نتیجه بگیرد که همه مواد هسته‌ای در ایران برای فعالیت‌های صلح‌آمیز است.

در گزارش آژانس آمده شواهدی در دست است که نشان می‌دهد احتمالا برخی جنبه‌های فعالیت‌های مخفیانه اتمی ایران در زمینه توسعه تسلیحات، پس از 2004 نیز ادامه داشته است، اما این گزارش به جزئیات بیشتری از شواهد ادعایی خود اشاره‌ای نکرده است.

باید در نظر داشت آن روزی که البرادعی مصری پس از 12 سال با ریاست مهم‌ترین نهاد هسته‌ای سازمان ملل متحد خداحافظی کرد تا آمانوی ژاپنی به عنوان مدیرکل جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برنامه‌های این نهاد را پیگیری کند. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باور بودند که در رقابت میان یوکیا آمانوی ژاپنی و عبدالصمد المینتی از آفریقای جنوبی، آمانو مورد قبول غرب و مینتی مورد قبول کشورهای در حال توسعه است.

این گروه اعتقاد داشتند که مدیرکل جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزینه مورد نظر آمریکا و چند قدرت غربی برای هدایت جریان کلی این نهاد بین‌المللی در چارچوب اهداف مورد نظرشان است. این اتهامی است که آمانو بشدت در معرض آن قرار دارد و تاکنون تلاشی برای رفع آن و حفظ و اثبات استقلال آژانس از او دیده نشده است.

در زمان روی کار آمدن آمانو با توجه به دیدگاه‌های مشخص ژاپن نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران و همسویی این کشور با مواضع کلان آمریکا در این خصوص، تردیدی نبود که این فرد، شخص مورد نظر آمریکا و برخی کشورهای اروپایی برای پیگیری اهداف آنها در این مجموعه بین‌المللی است.

به گفته رسانه‌های غربی آمانو از حمایت کشورهای غربی برخوردار بود و در انتقاد از رویکرد سیاسی البرادعی در سال‌های آخر ریاستش، تاکید کرده بود چنانچه سمت مدیرکلی این نهاد را به عهده بگیرد، سعی خواهد کرد آن را به سمت فعالیت‌های فنی مصوب در اساسنامه بازگرداند. آن موقع آمانو گفته بود که ایران باید از طریق گفت‌وگوهای مفید و سازنده با آژانس همکاری کند و از فعالیت‌های هسته‌ای امتناع ورزد. حال برخی منابع غربی می‌گویند آمانو قصد دارد تا آخر سال جاری میلادی ادعا کند مطالعات ایران درباره برنامه ساخت سلاح هسته‌ای که تا پیش از این «ادعایی» خوانده می‌شد، واقعیت دارد. این منابع تاکید دارند که آمانو هماهنگی‌هایی با امریکا به عمل آورده تا بتواند مجددا اتهامات بی‌پایه درباره پیگیری برنامه ساخت سلاح هسته‌ای در ایران را زنده کند.

به گفته دیپلمات‌ها این امر به سهم خود راه را برای تجدید ارجاع موضوع ایران به شورای امنیت باز می‌کند و به تشدید احتمالی تحریم‌های فعلی یا مجموعه جدیدی از مجازات‌ها علیه ایران منجر خواهد شد.

تلاش برای احیای مطالعات ادعایی احتمالا یکی از آخرین طراحی‌های امریکا برای ایجاد مشغولیت‌های امنیتی برای ایران و کند کردن روند تاثیر آن بر تحولات خاورمیانه است. آمریکا تلاش می‌کند با طراحی پروژه‌های موازی و احیای مباحث مرده از اعتماد به نفس فزاینده منطقه‌ای ایران کم کند یا با مشغول کردن آن به پروژه‌های موازی از تمرکز و الگوگیری کشورهای درگیر در تحولات منطقه بکاهد.

در این راستا جهان غرب از فضای رسانه‌ای خود بهره جسته و رسانه‌های غربی به رغم اذعان به نبودِ اطلاعات تازه در گزارش اخیر آمانو، باز با تمرکز بر بندهای تکراری گزارش و تهدیدسازی از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، درصدد انحراف توجه از واقعیت‌های اساسی موجود جامعه جهانی برآمده‌اند. در واقع پس از همکاری ایران و آژانس بر سر مدالیته همکاری‌ها 6 ابهام اساسی آژانس درباره فعالیت‌های ایران حل و فصل و به تایید گزارشات آژانس مختومه اعلام شد. از آن روز تاکنون آمریکا با موضوع مطالعات ادعایی وارد کارزار شده و این ادعاها تا انتشار گزارش آمانو از نظر آژانس قابل استناد تلقی نشده است.

گزارش جدید مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای درباره ایران بدون پاسخ نماند و مقامات کشورمان اتهامات ادعایی آمانو را بی‌اساس، خسته‌کننده و تکراری دانستند.

نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به گزارش اخیر مدیرکل آژانس تاکید کرد، این گزارش درباره اتهامات ادعایی شامل مطالب تکراری، بی‌اساس و خسته‌کننده و در بخش فعالیت‌های صلح‌آمیز نیز تکرار واقعیت‌های گذشته است.

علی‌اصغر سلطانیه درباره موارد اتهامی در این گزارش نیز خاطرنشان کرد: در این گزارش به مطالب و اتهامات بی‌اساس و حدس و گمان گرایش به اهداف نظامی اشاره شده است که بی‌تردید ارائه نکردن اسناد و شواهد متقن، بار دیگر به جایگاه علمی و تخصصی آژانس به دلیل پرداختن به این اتهامات با اهداف سیاسی لطمه وارد خواهد کرد.

رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در واکنش به اتهامات ادعایی آمانو، آنها را بحث‌های تکراری گزارشات آژانس دانست و افزود: آژانس و کشورهای مدعی آن هیچ‌گاه اسنادی در این رابطه به ایران تحویل نداده‌اند و این مطالعات ادعایی نیز در چارچوب مشخص و در مدت زمان معین که آژانس سوالات و ابهامات خود را ارائه کرد، مطرح نشد.سخنگوی وزارت خارجه گفت: هنگامی که جمهوری اسلامی ایران سوالات شش‌گانه آژانس را پاسخ داد و این پاسخ‌ها توسط آژانس مورد تایید قرار گرفت، مطالعات ادعایی توسط آمریکا مطرح شد، اما هیچ‌گاه اصل اسناد به مسوولان ایران تحویل داده نشد.

مطالعات ادعایی چیست؟

آنچه در این واکنش‌ها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت موضوع مطالعات ادعایی است. مطالعات ادعایی به مجموعه مباحثی گفته می‌شود که دربرگیرنده ادعاهای آمریکا مبنی بر در دست داشتن اسنادی است که نشان می‌دهد ایران زمانی یک برنامه ساخت کلاهک هسته‌ای داشته است. این مباحث ابتدا سال 2004 و به دنبال ادعای آمریکایی‌ها مبنی بر به دست آوردن یک لپ‏تاپ ایرانی آغاز شد. ایران از همان ابتدا تاکید کرد، این پروژه صرفا یک داستان سرایی تبلیغاتی از جانب آمریکاست و خواستار آن شد که اسناد مورد ادعای آمریکا در این مورد برای بررسی‌های کارشناسی در اختیار ایران و آژانس گذاشته شود. نهایتا در آگوست سال 2007 میان ایران و آژانس توافقی انجام شد که مقرر می‌کرد اولا مطالعات ادعایی یک موضوع باقیمانده میان ایران و آژانس نیست و ثانیا براساس این توافق که به مدالیته مشهور شد، آژانس وظیفه دارد اصل اسناد مطالعات ادعایی را از آمریکا دریافت کند و برای بررسی به ایران بدهد. تنها وظیفه ایران طبق این سند آن بود که ارزیابی خود را از این اسناد به آژانس ارائه بدهد. با وجود اعلام آمادگی کامل ایران برای مشارکت در این فرآیند، آمریکا هرگز حاضر نشد اسناد مورد ادعای خود را در اختیار آژانس قرار بدهد و لذا آژانس هم از عمل به تعهد خود در قبال ایران که ارائه اصل اسناد بود ناتوان ماند. با وجود این، ایران در اقدامی که به طور کامل نشان‌دهنده حسن‌نیت و اراده آن برای همکاری بود یک ارزیابی 130 صفحه‌ای از این مطالعات انجام داد و آن را به آژانس ارائه کرد. ایران در آن ارزیابی با ارائه استدلال‌هایی روشن ثابت کرد اسناد مورد ادعای آمریکا نه فقط جعلی است، بلکه از تناقضات درونی غیرقابل رفعی هم رنج می‌برد. با ارائه این ارزیابی به آژانس، ایران به طور کامل به تعهد خود طبق مدالیته عمل کرد و متقابلا آژانس نیز موظف بود به تعهد خود مبنی بر روتین و عادی‌سازی روند پرونده ایران در آژانس عمل کند. اما آژانس تا امروز نه فقط از عمل به این تعهد خود خودداری کرده بلکه تحت فشار آمریکا هر بار ادعاهای جدیدتری در این مورد مطرح ساخته است که نمونه آن در گزارش فوریه 2011 آمانو دیده شد. موضع رسما اعلام شده ایران درباره مطالعات ادعایی این است که تا زمانی که رسیدگی به پرونده ایران در آژانس عادی نشود، هیچ بحث جدیدی انجام نخواهد شد و ایران در صیانت و اعمال حقوق قانونی خود تحت نظارت بازرسان و دوربین‌های آژانس اتمی جدی است.

کارشناسان و صاحب‌نظران سیاسی نیز دلایل متعددی را درخصوص گزارش اخیر آمانو مطرح می‌کنند. حسین سبحانی‌نیا، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درخصوص گزارش اخیر آمانو و اتهامات وارده بر ایران به جام‌جم گفت: آنچه در گزارش جدید آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران و طراحی کلاهک هسته‌ای ادعا شده، فاقد مدرک و سند است که قطعا با فشارهای قدرت‌های ذی‌نفوذ در گزارش آمانو گنجانده شده است.وی با تکراری خواندن این اتهامات افزود: این گزارش چندپهلو است و اتهامات ادعایی نیز در ادامه همان ادعاهای سابق است. گزارش آمانو از سویی می‌گوید که سندی برای انحراف برنامه‌های هسته‌ای ایران دیده نشده و از طرف دیگر به موضوع اتهامات ادعایی پر و بال می‌دهد. تمام این تناقض‌گویی‌ها نشان می‌دهد که آنها سند و مدرکی برای انحراف برنامه‌های هسته‌ای ایران به دست نیاورده‌اند و موضوعی برای طرح مجدد ندارند.

سبحانی‌نیا با اشاره به این‌که وقوع تحولات اخیر خاورمیانه و تاثیری‌پذیری قیام‌های مردمی از انقلاب اسلامی و مقاومت مدبرانه ملت ایران یکی دیگر از عواملی است که آمریکا درصدد است تا با فشار بر ایران و تبلیغ ایران‌هراسی موجب انحراف افکار عمومی از آن شود، تصریح کرد: آمریکا از ابزار مختلف در این مدت استفاده کرده و فشار جدید خود را از طریق گزارش آمانو دنبال می‌کند.عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به این که این‌گونه گزارشات در روند موضوع و فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران تاثیری ندارد، خاطرنشان کرد: چنین رویکردی جایگاه سازمان بین‌المللی انرژی اتمی را به عنوان یک نهاد بین‌المللی زیر سوال می‌برد و نشان می‌دهد این سازمان به جای این که رسالت واقعی خود را دنبال کند به ابزاری برای قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است که هر جا بخواهد بتواند ادعاهایی علیه کشورهای دیگر داشته باشد و فشار خود را بر آنها اعمال کند.وی با یادآوری این‌ که ایران باید برنامه‌های هسته‌ای خود را به قوت ادامه دهد، تصریح کرد: این گونه اتهامات نباید در روند برنامه‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران تاثیری داشته باشد. ایران باید همکاری خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب معاهده NPT ادامه دهد و در عین حال با افشاگری ماهیت نظام سلطه، دخالت‌ها و استفاده ابزاری از نهادها و سازمان‌های بین‌المللی را آشکار کند و تحرک دیپلماتیک ایران برای تبیین مواضع اصولی نظام بیش از گذشته باشد.

مهدی سنایی، عضو دیگر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است گزارش اخیر آمانو را باید در چارچوب شرایط موجود و تحولات بین‌المللی ارزیابی کرد. وی با اشاره به این که گزارش آژانس بیشتر از آن که جنبه حقوقی داشته باشد جنبه سیاسی دارد، گفت: این گزارش‌ها معمولا پیش‌درآمدی برای اقدامات آمریکا و اروپا علیه ایران است. سنایی با یادآوری این که این گزارش‌ها در گذشته هم هیچ‌گونه مستند روشنی از جنبه‌های غیرصلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران ارائه نمی‌کرد و تلاش داشت تا در نهایت نوعی تردید علیه برنامه‌های هسته‌ای ایران ایجاد کند و زمینه را برای صدور قطعنامه‌ها علیه ایران فراهم کند، افزود: به دنبال قطعنامه‌هایی که علیه ایران صادر شده، این لحن در گزارش اخیر کمی شدیدتر شده در حالی که تجربه‌های پیشین نشان داده که تنها یک رویکرد حقوقی می‌تواند رویکردی سازنده باشد.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، تحولات اخیر خاورمیانه را در صدور این قطعنامه بی‌تاثیر ندانست و اظهار کرد: در شرایط فعلی خاورمیانه، آمریکا تلاش می‌کند تا نگاه‌ها از سیاست دوگانه این کشور در قبال کشورهای عربی معطوف به ایران شود و در چارچوب پروژه ایران‌هراسی این رویکرد قابل تحلیل است. در عین حال این تلقی وجود دارد که شرایط موجود، شرایط مناسبی برای ایجاد فشار بر جمهوری اسلامی در موضوع پرونده هسته‌ای است در حالی که این راهکار نتیجه‌بخشی برای غرب نبوده و نیست.سنایی در خصوص واکنش ایران به صدور این گزارش گفت: واکنش جمهوری اسلامی به این گزارش 2 جنبه دارد؛ یکی تکیه ایران بر حقوق هسته‌ای و تلاش برای پیشبرد فعالیت‌های هسته‌ای در قالب صلح‌آمیز و از طرف دیگر اقدامات متعدد در حوزه سیاست خارجی و تنوع در دیپلماسی کشور برای اعتمادسازی به شکل مبتکرانه است.