خوشبینی، روشی موثر در کاهش استرس

برخی از این تغییرات، کوچک و جزئی هستند و سازگاری چندانی را طلب نمی‌کنند، ولی برخی دیگر، تغییرات بزرگی را در زندگی به‌وجود می‌آورند و مستلزم تلاش زیادی برای سازگاری مجدد هستند.

در واقع استرس پاسخ درونی و دفاعی ما در قبال موقعیتی است که کنترل آن برایمان مشکل و سخت است. هروقت تنش‌ها، مشکلات و آسیب‌ها در مقطعی از زندگی زیاد شوند، مجموعه‌ای از تغییرات جسمی، رفتاری و فکری در ما ایجاد می‌شود که در اصطلاح به آنها استرس یا فشار یا تنش می‌گویند.

استرس‌ها یا فشارها می‌توانند مثبت یا منفی باشند. استرس منفی دارای پیامدهای منفی است و موجب پریشانی و ناراحتی ما می‌شود ولی استرس مثبت موجب رشد و شکوفایی و نیز عملکرد مناسب و موفق خواهد شد.

وقتی تحت تأثیر عوامل استرس یا در محیط یا موقعیتی استرس‌زا قرار می‌گیریم، بدن ما دچار تغییراتی می‌شود و خود را برای جنگ یا گریز آماده می‌کند که این تغییرات بدنی به مقابله موثر و کنترل مناسب عامل فشار کمک می‌کند. بخشی از این تغییرات بدنی مثل گشاد شدن مردمک چشم، افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، افزایش تعریق، انقباض و سفت شدن ماهیچه‌ها، سرد شدن دست و پا، کاهش حس درد و ترشح هورمون آدرنالین قابل مشاهده هستند.

این تغییرات به ما کمک می‌کنند تا به نحوی موثر از خطرات احتمالی جلوگیری کنیم و صدمات را به حداقل برسانیم. علاوه بر این تغییرات بدنی، استرس یا فشار روانی با مجموعه‌ای از تغییرات روانی، فکری، عاطفی و رفتاری نیز مانند تمرکز حواس، نومیدی، خشم، عصبانیت و بیقراری همراه است.

در این میان عوامل استرس‌زا یا ریشه درونی دارند یا بیرونی،‌ علل درونی به ویژگی‌های شخصیتی، تجارب قبلی و شیوه‌های فکری ما مربوط می‌شود ولی علل بیرونی به حوادث ناراحت کننده در محیط زندگیمان اشاره دارد مثل ورود به مدرسه، امتحان، ازدواج، تغییر محل سکونت،‌ سر و صدا، ازدحام، فوت عزیزان، ورشکستگی، طلاق، تنهایی و تغییر شغل.

افراد با ویژگی‌های شخصیتی متفاوت به شیوه‌های مختلفی در برابر استرس واکنش نشان می‌دهند که به این واکنش‌ها مقابله گفته می‌شود. مقابله یعنی فرد بتواند برای کنترل و اداره توقعات درونی و شخصی با مجموعه‌ای از امکانات، ارزش‌ها و توقعات از یک سو و توقعات محیطی و بیرونی یا تمام امکانات و محدودیت‌ها از سوی دیگر، پل ارتباطی سالم و تعاملات موفقی را برقرار سازد.

عامل مهمی که باعث می‌شود بتوانیم با استرس به شیوه‌ای موثر مقابله کنیم، خوش بین بودن است، خوش‌بینی و داشتن نگاه مثبت به حرف‌ها، نگاه‌ها، عکس‌العمل‌ها و خلاصه همه اتفاق‌هایی که پیرامون ما می‌افتد، باعث ایجاد نوعی آرامش درونی در ما خواهد شد که این آرامش درونی مسکنی قوی برای تسکین و کاهش پیامدهای استرس و پریشانی است.

افراد منفی‌نگر دیدشان نسبت به اتفاق‌های پیرامونشان منفی است و معمولا بیشتر از بقیه افراد دچار صدمات روحی و جسمی خواهند شد، این افراد معمولا در برابر طیف وسیعی از موقعیت‌ها، ناراحتی و نارضایتی زیادی را ابراز می‌کنند و به قول معروف همیشه از همه چیز شکایت دارند.

عاطفه‌مندی یک خلق منفی نافذ است که با اضطراب، افسردگی و خصومت مشخص می‌شود. این دسته از افراد معمولا علاوه بر بیماری‌های روحی که دچارشان هستند از بیماری‌های جسمی فراوانی نیز رنج می‌برند مانند گرفتگی و درد عضلات دست، پا، گردن و کمر، درد و سوزش معده، پرش عضلات صورت یا عدم تعادل در اجابت مزاج. پس برای پیشگیری یا مقابله با چنین پیامدهای منفی در خودمان‌،بهتر است با یک تغییر در نگاهمان و زیبایی بخشیدن به کارها، اتفاق‌ها و‌حوادث پیرامونمان به جنگ همه‌ بیماری‌ها و ناهنجاری‌های روحی و جسمی برویم.

از دیگر عوامل خوب شخصیتی تأثیرگذار در مقابله با استرس، سرسختی است. افراد سرسخت معمولا احساس تعهد، اعتقاد به کنترل داشتن و تلاشمندی بالایی دارند. این افراد به دلیل داشتن این خصوصیات، وقایع پراسترس زندگی را کمتر از دیگران نامطلوب ارزیابی می‌کنند. آنها از مقابله‌های متمرکز بر مشکل و کسب حمایت اجتماعی بیشتر استفاده و کمتر از اجتناب به عنوان راه حل مناسب استفاده می‌کنند.

احساس کنترل نیز یکی دیگر از عوامل مهم در مقابله با استرس است یعنی فرد معتقد است می‌تواند حالت درونی و رفتار خود را کنترل کرده و بر محیط تأثیر گذارده و پیامدهای مطلوبی را حاصل کند.

متغیرهای دیگری هم وجود دارند که می‌توانند در کاهش استرس موثر واقع شوند مثل داشتن اعتماد به نفس بالا، داشتن هدف یا معنی برای زندگی، داشتن حس طنزنگری و طنزگویی و مهمتر از همه مذهب که تأثیر بسزایی در کاهش استرس خواهند داشت.

علاوه براین عوامل، نکات ریز اما موثر دیگری نیز هستند که می‌توانیم با در نظر گرفتن آنها در زندگیمان از میزان استرس وارده بکاهیم مثلا محیط فیزیکی خانه و محل کارمان را از نظر نور، رنگ و سرو صدا تنظیم کنیم؛ در مواقعی که کار خوبی انجام دادیم خودمان را تشویق کنیم؛ خود باوری یا عزت نفسمان را بالا ببریم و وقتی مقصر نیستیم خود را گناهکار ندانسته و سرزنش نکنیم و خطاهای خود را بزرگ و فاجعه‌آمیز جلوه ندهیم.

همچنین از آنجا که روابط بین‌فردی محتاج سرمایه‌گذاری عاطفی فراوانی است با افرادی که در زندگی خود موفق هستند، ارتباط برقرار کنیم چرا که افراد منفی‌باف، انتقادگر یا منزوی بر استرس وارده بر افراد می‌افزایند و برعکس، افراد خوشبین که خودباوری بالاتری دارند، استرس زیادی به اطرافیان خویش وارد نمی‌آورند.

جایزه، ‌قدردانی و تشکر در قبال انجام کاری، یک بخش حیاتی مدیریت استرس است، پس بیاییم هر روز به خودمان جایزه بدهیم، منظور از جایزه هر چیزی است که برای ما لذتبخش است و باعث لبخند زدن ما می‌شود.

خیلی از این جوایز خرج زیادی هم ندارند مثل سینما رفتن،‌ تماشای تلویزیون، تلفن زدن به یک دوست خوب یا پارک رفتن. بهتر است در طول روز حداقل یک کار لذتبخش را برای خود برنامه‌ریزی کنیم.

سعی کنیم کارهایمان را با حوصله و بدون عجله انجام دهیم، کسانی که کارهایشان را به آهستگی و با آرامش بیشتری انجام می‌دهند، کمتر تحت‌تأثیر فشار عصبی یا استرس قرار می‌گیرند و بیشتر طعم آرامش و راحتی را در خود احساس می‌کنند. دفتر یادداشت روزانه داشته باشیم و همه احساسات منفی و ناخوشایندمان را در آن یادداشت کنیم، نوشتن احساسات منفی و ناخوشایند می‌تواند تا حد زیادی کمک کند تا هیجانات و استرس‌های ناشی از آن احساسات از ما دور شود مخصوصا برای افرادی که به سختی می‌توانند احساساتشان را بیان کنند یا فرد مورد اطمینانی را برای درد دل کردن ندارند.

در نهایت مهم‌ترین راه برای کاهش استرس، غنا بخشیدن به زندگی معنوی است، در همه ادیان عشق ورزیدن به خود و همه انسان‌ها سفارش شده است و هدف نهایی آنها رساندن انسان‌ها به درجه‌ای از آرامش است که دیگر هیچ عامل درونی یا بیرونی نتواند این آرامش را به هم زده و خدشه‌دار کند پس بیاییم به اعتقادات و سفارشات دینمان فکر و عمل کنیم، بروز احساسات منفی را در خود کنترل کنیم، توقعاتمان را از دیگران و محیط و جامعه کم کنیم و با توجه و تامل مذهبی شرایط روحی خود را بهتر کرده و به آن درجه از آرامش که آرمان همه انسان‌هاست دست یابیم.

الهام حسینی