وقتی سرتان داغ می‌شود

کدام یک از ارگان‌های بدن انسان بیشتر در معرض اثرات امواج الکترومغناطیس هستند و چرا؟

اندام‌هایی که بیشتر در نزدیکی این امواج قرار می‌گیرند، آسیب‌پذیرتر هستند. مشخص است که هنگام استفاده از گوشی تلفن همراه، سر مستقیما در معرض این تشعشع قرار می‌گیرد و این اثرات روی سر از سایر اندام بیشتر است. علاوه بر آن مسائل دیگری هم برای سر مطرح است. همان‌طور که می‌دانید امواج الکترومغناطیسی با سرعت نور حرکت می‌کنند و فرکانسی که گوشی تلفن همراه در آن کار می‌کند بین 900 تا 1800 مگاهرتز است. این به آن معنی است که طول موج امواج مخابراتی تلفن‌همراه حدود 20 تا 30 سانتی‌متر است و این عدد به اندازه قطر کره سر ما انسان‌ها نزدیک است. من در این باره تحقیقی نکردم، ولی تحقیقاتی را مشاهده کرده‌ام که ادعا می‌کنند نزدیکی این دو مقدار به هم باعث می‌شود اثرات تخریبی امواج ساطع شده از تلفن‌همراه تقویت شود. علاوه بر همه این موضوعات، در مورد تلفن‌همراه ، منبع در کنار مغز قرار می‌گیرد و این مساله موضوع را حساس‌تر می‌کند.

آیا تغییرات دمای سر انسان تاکنون در میان این طیف اثرات منفی، مورد بررسی قرار گرفته است؟

بله، اثرات حرارتی نیز به عنوان یکی از اثرات امواج الکترومغناطیسی تلفن‌همراه تحت بررسی قرار گرفته است. ولی مراتب توجه بیشتر به مقدار انرژی جذب شده صورت گرفته است. در مورد تلفن‌همراه دو نظریه متفاوت وجود دارد. عده‌ای از پژوهشگران برای تحلیل میزان آسیب‌پذیر بودن سر انسان در مواجهه با امواج تلفن‌همراه میزان توان جذب شده در واحد جرم را مدنظر قرار می‌دهند و کمیتی به نام نرخ جذب ویژه را مبنای محاسبات و مقایسه‌ها برای تشخیص ایمنی قرار می‌دهند. عده‌ای دیگر از محققان بر این عقیده هستند که پارامتر تعیین‌کننده برای تشخیص، میزان افزایش دما در سر است. به عبارت دیگر باید یک مقدار بیشینه برای افزایش دما در سر تعیین شود، سپس برای هر مدل خاص گوشی مقدار بیشینه افزایش دما را به دست آورد و با مقدار حدی مقایسه کرد.

تغییرات دمای سر در چه شرایطی و چگونه تحت تاثیر این امواج ایجاد می‌شود؟ دامنه این تغییرات تا چه اندازه است و چه تبعاتی برای انسان خواهد داشت؟

تلفن‌همراه برای ایجاد ارتباط بین کاربر و مقصد، امواج الکترومغناطیسی ساطع می‌کند. میدان الکترومغناطیسی همان‌گونه که از نام آن پیداست، از دو میدان جداگانه الکتریکی و مغناطیسی تشکیل شده است که به صورت عمود بر هم در فضا پیش می‌روند. به علت پایین بودن خاصیت مغناطیس در بافت‌ها، میدان مغناطیسی چندان اثری روی اندام‌ها ندارد، ولی قسمت الکتریکی میدان باعث جذب توان شده و کمیت نرخ جذب ویژه تابعی از اندازه میدان الکتریکی است. در این مورد، جذب توان یا بهتر بگوییم جذب انرژی داریم و اولین و بارزترین اثر این انرژی افزایش دما در سر است.

به عبارت دیگر اولین عامل موثر بر تغییرات دمایی سر همین انرژی جذب شده است. اما علاوه بر این عامل، عوامل دیگری نیز بر توزیع دمایی سر اثر می‌گذارند. سر در هوای محیط قرار می‌گیرد و از طریق انتقال حرارت جابه‌جایی با محیط اطراف تبادل حرارتی انجام می‌دهد. همچنین گردش خون در اندام‌ها و بافت‌ها خود یک مکانیسم خنک‌کاری کننده برای سر است. همه این عوامل روی توزیع دمایی سر اثر می‌گذارند. کار ما نیز بررسی تمام این عوامل و به دست آوردن توزیع دمایی مناسب برای سر بود. البته برای این منظور ابتدا ‌باید نرخ جذب ویژه را روی سر محاسبه می‌کردیم و سپس با استفاده از معادلات انتقال حرارت زیستی و شرایط مرزی مناسب، توزیع دمایی را به دست می‌آوردیم.

آیا شما به روش موثری برای کنترل و کاهش مساله انتقال حرارت ناشی از تلفن‌همراه دست یافته‌اید؟

کاری که ما انجام داده‌ایم تحلیل و به دست آوردن توزیع نرخ جذب ویژه و توزیع دمایی با توجه به معیار‌های زیستی و حرارتی مساله بوده است. ما با توجه به آنچه امروزه شاهد آن هستیم، سعی کرده‌ایم معیاری را برای تشخیص ایمن بودن انواع مختلف تلفن‌همراه ارائه کنیم. کاری را که شما به آن اشاره کرده‌اید، نیازمند زمان و هزینه کافی است. ارائه راهکاری که اثرات مخرب این امواج را به حداقل برساند، نیازمند تحقیقات گسترده‌تر و جامع‌تری است. ما با توجه به بضاعت زمانی و مالی، شرایط کنونی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌ایم.

به نظر بنده برای کم کردن این اثرات مخرب باید در دو جبهه مختلف فعالیت کرد. جبهه اول مربوط به طراحی و ساخت گوشی‌هایی است که میزان نرخ جذب ویژه کمتری دارند و این کار با تخصیص هزینه و تجهیز آزمایشگاه‌های مخابراتی امکان‌پذیر خواهد بود. جبهه دوم مربوط به فرهنگسازی درخصوص استفاده از گوشی تلفن همراه است. بسته به نوع گوشی‌های مختلف فرکانس آنها، نوع آنتن و پارامتر‌های مربوط به آن زمان رسیدن به حالت پایا بین 20 تا 30 دقیقه است. حال این مساله مطرح است که باتوجه به آن‌که تلفن‌همراه یک وسیله مخابراتی برای انجام امور ضروری است، استفاده از آن به طور ممتد برای مدت 20 تا 30 دقیقه جز در موارد خاص، چندان معقول به نظر نمی‌رسد.

مطالعات مشابهی هم در این زمینه در کشور‌های دیگر صورت گرفته است؟در این صورت مزیت یا تفاوت مطالعات شما با آنها در چیست؟

بله، تحقیقات گوناگونی در دانشگاه‌های سراسر دنیا در این باره انجام شده و برای مثال تحقیقات خوبی در ژاپن، ایالات متحده و استرالیا در این خصوص به ثبت رسیده است. من نیز برای انجام این پروژه از کمک یکی از اساتید ایرانی مقیم استرالیا بهره‌مند شدم. کاری که ما انجام داده‌ایم حداقل از نظر تئوری کامل‌تر از کارهای گذشته بوده است. به عبارت دیگر اثر فرکانس‌های متفاوت گوشی، مدل‌های مختلف برای هندسه سر و بافت‌های متفاوت بررسی شده است. علاوه بر آن نحوه اعمال نرخ جذب ویژه و وارد کردن آن به عنوان یک منبع حرارتی در مساله نیز ویژگی‌های خاص خود را داشت که جدید و نوآورانه بود.

نتایج عملی حاصل از پروژه شما تحت چه شرایطی مورد استفاده شرکت‌های تولیدکننده تلفن‌همراه قرار خواهد گرفت؟

این مساله به روحیه شرکت‌های تولیدکننده تلفن‌همراه برمی‌گردد. آنها با استانداردهای خاص خود به تولید گوشی تلفن همراه می‌پردازند. من نمی‌دانم تا‌چه‌اندازه تخصیص هزینه‌های اضافی و تحقیق درباره گوشی ایمن‌تر برای آنها اهمیت دارد. به هر حال این پروژه می‌تواند به عنوان بخش کوچکی از یک کار بزرگ و جامع در خصوص تولید یک تلفن‌همراه بسیار ایمن مدنظر قرار گیرد. نباید این‌طور برداشت کرد که با این پروژه کارشناسی ارشد پرونده اثرات مخرب تلفن‌همراه بسته شده است و دیگر نیازی به تحقیق نیست و باید راهکار نهایی در اختیار سازنده قرار گیرد. آنها می‌توانند از این روش در کنار سایر روش‌ها برای تشخیص میزان آسیب‌رسانی تلفن‌همراه استفاده کنند.

پونه شیرازی