فاصله پرنشدنی!

مسافر زمان همین سریال است که دنباله‌سازی شده از چه مجموعه تلویزیونی و در چه زمانی؟ از سریال یا مجموعه‌ای تلویزیونی به همین نام! که البته 4 سال پیش رفت روی آنتن شبکه 2. این سریال، هم‌چنان‌که از اسمش برمی‌آید 2 نوع زمان دارد یکی گذشته قهرمانان داستان و دیگری هم‌اکنون آنان. کاری که اتفاقا مربوط به ساخت و سازهای گروه تاریخ شبکه 2 است و بسیار بامسما چرا که تاریخ چیزی جز ثبت زمان نیست و حالا ما به جای یک زمان با 2 نوع از آنها در این سریال سراسر طنز و شاد)!( طرف هستیم. یک مثالی بزنم: تصور بفرمایید در مراسم خواستگاری خواهرتان هستید، با کت و شلوار مرتب. حاضرین نیز همچون نمایندگان آخر فرهنگ و ادب،‌ مشغول رایزنی هستند و سرگرم گفتمان.

در این حین که مشغول استراق سمع از بزرگان هستید و مثلا فرض نمایید از شخص خواستگار هم خوشتان نیامده و در ذهنتان سرگرم ناکار کردن او هستید، یکهو می‌بینید ای دل غافل تمام لباستان عوض شده، آبجی محترمتان با نوایی عجیب به صحبت درگوشی می‌پردازد، قیافه‌ها تغییر کرده، میز و صندلی‌تان شوت شده و صدای شیهه ‌اسب لحظه‌ای قطع نمی‌شود و البته نباید تعجب کنید چرا که شما دیگر در روزگار ساسانیان قرار دارید یعنی قرار داده شده‌اید و اولین کارتان هم احتمالا این باید باشد که برای ناکار کردن داماد احتمالی آینده‌تان از روش‌های به روز (!) استفاده کنید...

این کل داستان مسافر زمان در چند خط و تمام حال و هوای ورسیون قبلی است، برای توجه کسانی که این سریال را 4 سال پیش ندیده‌اند یا اصلا یادشان رفته است.

حال و هوای مسافر زمان قرار است سراسر نشاط باشد و توجه دارید که بستر اصلی ماجرا متکی به تاریخ است. ژانر یا گونه‌ای که بیننده تلویزیون نه‌تنها با آن غریبه نیست، بلکه آماده است سرضرب مچ آثار تکراری یا ضعیف را بگیرد یا این‌که اگر اثری خوش ساخت دید فورا ساخته‌های قبلی را از نظر بگذراند و تفاوت‌ها را بررسی کند و دست برقضا این شناخت حاصل 3 دهه یا بیشتر از عمر چنین ساخت و سازهایی است که در تلویزیون خودمان از سرگذرانده شده است.

ضمن این که عمده آثار تاریخی در این ساخت و ساز کمتر در مایه‌های طنز ساخته شدند. کافی است آثاری مثل «سلطان و شبان» را به یاد بیاورید با حال و هوای افسانه‌ای‌اش و در مقابل مجموعه‌های «سربداران»، «میرزاکوچک خان جنگلی»، «ولایت عشق» و چندین مجموعه تلویزیونی دیگر که مضامین تاریخی، مذهبی و اجتماعی داشتند. به هر حال این می‌تواند یک امتیاز برای شبکه 2 باشد که سریالی تولید کرده که ضمن تاریخی بودن رگه‌های طنز هم دارد، اما این که مسافر زمان بتواند مخاطب خود را پیدا کرده یا این که چه سنی و چه قشری را به خود جلب کند، محل اما و اگر است. پرداختن به وقایعی تاریخی با موضوع طنز اگر متکی به نوشته‌های قدیمی باشد، نظیر همان لطایف و مزاح‌های خاص با همان زمان و دکور و غیره که در میان پرده‌های این چنینی بکرات دیده‌ایم، می‌تواند اثرگذار باشد، اما در یک سریال با داستانی واحد که هر قسمتش به هم ربط دارد، اثرگذاری محل تردید خواهد بود. از سویی مسافر زمان فارغ از آن نوشته‌های قدیمی است، در واقع رویدادهایی که در هر عصر و زمانی رخ می‌دهد مثل سرآغاز و سرفصل (و اصلا وجود و چرایی) مسافر زمان را براساس قول و قرارهای یک زوج جوان برای ازدواج شکل گرفته، به دلیل همین تمام بودن می‌تواند داستان را در نهایت سالم و شکیل به مقصد برساند.

و از منظر همین فراگیری مسافر زمان احتمالا بتواند هم مخاطب عام و هم مخاطب خاص را راضی نگه دارد. نکته دیگر این است که هم به گذشته برمی‌گردیم و هم از گذشتگان در عصر حاضر پذیرایی می‌کنیم. یعنی هم آن مراسم خواستگاری به زمان ساسانیان ترانسفر می‌شود و هم این که خلق‌الله زمان ساسانیان به عصر اتم تشریف می‌آورند. خب اینجا دیگر رفتارشناختی و مهم‌تر و بالاتر از آن جامعه‌شناختی زمان ساسانیان است که می‌تواند توسط کارگردان برای مخاطبش روایت شود و اگر این مهم (یا بخوانید ترجمه) مناسب و کاربردی به لحاظ تصویری و دیالوگ انجام شود، جابه‌جا باید لحظاتی شاد و مفرح برایمان خلق شود و اگر چنین نشد معلوم است که این ترانسفر احتمالا باید حذف می‌شد تا وقت دیگر و پروازی مناسب‌تر برای سفر به گذشته و سفر از گذشته به حال! شوخی نیست، فاصله تاریخی در مسافر زمان یک سال و 10 سال و یک قرن و حتی هزار سال نیست. این فاصله به قدری زیاد و صدالبته پراکنده است که چیزی جز غنای دراماتیک و پرداخت ناب و ذهنی خلاق و پویا از سوی سازنده‌ اثر آن را پر نخواهد کرد، اما به نظرم بهترین کار این است که نه مقایسه‌ای بین مسافر زمان با دیگر آثار تاریخی یا حتما همان اثر افسانه‌ای و شاید سمبلیک سلطان و شبان داشته باشیم نه این که به اما و اگر موفقیت نسبی این کار بپردازیم. فعلا آنچه قابل دریافت است این که نکته اساسی باز هم در متن است و احتمالا آنچه بیشتر از هر چیز طی ساخت مسافر زمان مصرف شده، نیرو برای جرح و تعدیل متن سریال است. کاری که باعث تحلیل رفتن نیروی خلاقه پدیدآورندگان مجموعه می‌شود که البته این یک کاستی فراگیر است در بیشتر ساخت و سازهای تلویزیونی. در کار تاریخی همراه شدن مخاطب در درجه اول با ارائه فضای رئال است که سبب این مهم می‌شود. فضای واقعی اما در مسافر زمان می‌بینیم؟ مثلا می‌توانیم برای لحظه‌ای عصر ساسانیان را در ذهنمان حین تماشای سریال تصویر کنیم؟ آیا مخاطب آن فضا را لمس می‌کند؟ فاصله واقعا زیاد است. اگر خلق‌الله در مسافر زمان مثلا به عصر صفویه تشریف می‌‌بردند، اوضاع چگونه می‌شد؟ و مثلا اگر اواسط قاجاریه زمان رجعت و رفت و آمد تاریخی می‌شد (اگرچه تکرار به حساب می‌آمد) آیا فاصله زمانی کمتر نمی‌شد و آن فضای خالی بهتر تصویر نمی‌گردید؟