جراحی بزرگ اقتصاد ایران؛‌ یارانه‌ها نقدی می‌شود

اگر رقم 50 هزار تومان که رسانه‌ها اعلام کردند صحیح باشد در ظاهر طرح مهدی کروبی کاندیدای رقیب احمدی‌نژاد در انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری را به یاد می‌آورد.

در همین حال یک مقام مطلع در گفتگو با فارس افزود: در اولین مرحله اجرای این طرح، یارانه حامل‌های انرژی از جمله بنزین به صورت نقدی در حساب همه افراد واریز خواهد شد و بتدریج افراد پردرآمد از مشمولین دریافت یارانه انرژی حذف می‌شوند. در مراحل بعدی یارانه کالاهای اساسی از قبیل گندم و نان مشمول طرح یارانه نقدی می‌شود.

وی گفت: یارانه نقدی به حساب هر فرد که براساس کد ملی هر فرد مثلا در بانک ملی افتتاح شده، واریز می‌شود.
وی گفت: با توجه به سابقه پرداخت یارانه نقدی مرغ و تخم‌مرغ که در دوره سازندگی با شکست روبه‌رو شد و پس از حذف یارانه فقط یکبار یارانه نقدی آن پرداخت شد، دست‌اندرکاران دولت نهم تلاش دارند این طرح برای اقشار مورد هدف (حقوق‌بگیران با درآمد ثابت و اقشار فقیر و کم‌درآمد) مستمر بوده و مردم قبل از حذف یارانه، مبلغ یارانه نقدی آن را دریافت کنند.

وی یادآور شد: کارشناسان هم اکنون در حال بررسی میزان پرداخت یارانه نقدی و نحوه آغاز آن هستند. این طرح دارای سابقه مطالعات در دولت‌های سازندگی و اصلاحات بود، ولی مسوولان ذی‌ربط به دلیل برخی آثار اولیه شجاعت لازم را در اجرای آن نداشتند.

با این وجود اشاره‌ها به احتمال پرداخت نقدی یارانه‌ها به عنوان طرح بزرگ تحول اقتصادی، تنها به اخبار رسانه‌ها محدود نشد بلکه در اشارات مقامات ارشد اقتصادی که اتفاقا برای شرکت در همایشی به همین نام  همایش شکوفایی اقتصادی  در ساری مازندران حضور داشتند، مشاهده شد. در مهمترین اظهار نظر داوود دانش‌جعفری،  وزیر امور اقتصادی و دارایی با اشاره به این که طرح جدید دولت برای شکوفایی اقتصادی تمامی جهتگیری‌های اقتصادی موجود در کشور را متحول می‌کند، به طور تلویحی اذعان کرد که هدفمند کردن یارانه‌ها که 90 هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود، رشد سرمایه‌گذاری جدید را رقم می‌زند.

وی بیشترین سهم استفاده یارانه را در بخش انرژی عنوان کرد و یادآور شد: با طرح جدید دولت در حوزه اقتصاد شاهد هدفمند شدن این یارانه خواهیم بود. 

دی‌ماه 83

خبرنگاران اقتصادی شاید به یاد داشته باشند که در اوایل دی‌ماه 83 بسیاری از مقامات ارشد اقتصادی دیروز و امروز در سلسله نشست‌های علمی با عنوان همایش اقتصاد یارانه با موضوع کاربردی «نقدی کردن یارانه‌ها» شرکت کردند تا ناخواسته و به نوعی مانیفست تحول اقتصادی رئیس‌جمهور آینده  احمدی‌نژاد  را تهیه کنند. از خیل آن مقامات ارشد اکنون داوود دانش‌جعفری که آن زمان رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس هفتم و محمدهادی زاهدی‌وفا که رئیس‌ دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع)‌ بودند و اتفاقا خود ترتیب‌دهندگان اصلی همایش و بانیان آن بودند، اولی وزیر امور اقتصادی و دارایی و دومی معاون اقتصادی وزارت اقتصاد است؛ یعنی وزارتخانه‌ای که به احتمال قریب به یقین می‌خواهد طرح تحول بزرگ اقتصادی احمدی‌نژاد را با تکیه بر پرداخت نقدی یارانه‌ها اجرا کند. پس حق داریم تا مانیفست جمع‌بندی شده همایش «نقدی کردن یارانه‌ها» را به عنوان زیربنای احتمالی طرح تحول بزرگ اقتصادی بنامیم. جالب اینجاست که مساله اصلی مورد توجه این همایش بزرگ همان مساله امروز است. این همایش چنان گسترده بود که مجموع نشست‌های آن حدود 5 ماه طول کشید یعنی از 10 دی ماه 83  تا  7 خرداد84 . در این فاصله بسیاری از مقامات ارشد آن زمان که اکنون دارای سمت‌های متفاوتی هستند در سخنرانی‌های خود به بررسی نقدی کردن پرداخت یارانه در حوزه تخصصی خود پرداختند.

شیبانی رئیس کل سابق بانک مرکزی، طهماسب مظاهری رئیس کل فعلی بانک مرکزی، احمد توکلی رئیس فعلی مرکز پژوهش‌های مجلس، نعمت‌زاده مدیرعامل قبلی پتروشیمی و مدیرعامل فعلی پخش و پالایش، اکبر کمیجانی معاون سابق اقتصادی بانک مرکزی، حسن یونسی سینکی معاون سابق بازرگانی داخلی وزیر بازرگانی، نژادحسینیان معاون سابق بین‌الملل وزیر نفت، مسعود کرباسیان رئیس کل سابق گمرک ایران و ... از جمله این مقامات هستند. مجموع سخنرانی‌ها و نگاه به مساله نقدی پرداخت کردن یارانه‌ها از زوایای گوناگون و بیان موانع، الزامات و حساسیت‌های بخشی و سازمانی اکنون مانیفست آماده‌ای را در اختیار دولت احمد‌ی‌نژاد قرار داده است. طبق اطلاعات دریافتی خبرنگار ما کتاب خلاصه سخنرانی‌های این همایش از اواسط اسفندماه به طور گسترده چاپ و برای اکثر مقامات ارشد و معاونین آنها ارسال شده است.

«طرح نقدی کردن یارانه‌ها» با این هدف تهیه می‌شود که ضمن تداوم یارانه‌های دارای توجیه، در عین حال مشکلات و آثار منفی تخصیص یارانه نظیر تخصیص ناکارآمد منابع و تشدید قاچاق و مفاسد اقتصادی از میان برداشته شود. البته قبل از همه لازم است باور عمومی نسبت به اجرای طرح به وجود آید و زمینه‌های لازم برای رفع نگرانی عمومی از مشکلات اجرایی آن مهیا شود و همین‌طور نگرانی موجود نسبت به تداوم یارانه‌ها نیز باید جدی گرفته شود.

نگاهی به نظرات‌

مانیفست پرداخت نقدی یارانه‌ها از زوایای گوناگونی قابل بررسی است که برخی از این زوایا در سخنرانی‌های مسوولان تاثیرگذار در تصمیم‌گیری‌های مربوط به این موضوع قابل مشاهده است. شاید سخنرانی مربوط به داوود دانش‌جعفری که اکنون احتمالا می‌خواهد طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها را اجرا کند و ابراهیم شیبانی، رئیس کل سابق بانک مرکزی در این راستا خواندنی باشد:

گزیده‌ای از دیدگاه‌های دانش‌جعفری‌

در سیاست نقدی کردن یارانه‌ها صد درصد آن یارانه‌ای که وجود دارد به شیوه‌ای دیگر باید به مصرف‌کننده یا تولیدکننده پرداخت شود؛ به عبارتی نگاه دولت درآمدزایی نیست بلکه هدفمند کردن مورد نظر است. در حال حاضر یارانه‌ها برای آن هدفی که نظام یا قانونگذار به دنبال آن بوده به کار نمی‌رود. شاید بهترین نوع یارانه‌ای که موجود است یارانه نان است که از 3000 میلیارد تومان یارانه کالاهای اساسی حدود 75 درصد آن را به خود اختصاص داده است. این یارانه به طور مستقیم در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد و در عین حال هیچ محدودیتی ندارد و هر کس می‌تواند از این نان با قیمت ارزان استفاده کند، اما در ارتباط با برخی موارد دیگر که با اغماض می‌توان گفت در محدوده کالاهای یارانه‌ای هستند نحوه استفاده فقرا و ثروتمندان متفاوت است. روشن است که دهک‌های بالای درآمدی بیشترین مصرف بنزین را دارند در حالی که دولت می‌تواند این بنزین را حداقل برای آن بخش که از خارج وارد می‌کند، به قیمت ارزان در اختیار خود محرومین قرار دهد و وضعیت زندگی و هزینه‌های آنها را ترمیم کند. این پرداخت‌های یارانه‌‌ای مشکلاتی را در زمینه مصرف انرژی ایجاد کرده است. البته چالش‌هایی نیز در این بین وجود دارد، از جمله این که میزان افزایش قیمت‌ها چقدر است؟ آیا با استفاده از جدول داده ستانده می‌توان این افزایش قیمت‌ها را در مورد کالاهای مختلف محاسبه کرد؟ آیا منابعی که در طرح نقدی کردن یارانه‌ها نقد می‌شود به اندازه‌ای است که بتواند افزایش سطح قیمت‌ها را برای دهک‌های حمایتی جبران کند؟ آیا با توجه به خاطراتی که مردم در ذهن دارند این اطمینان شکل خواهد گرفت که دولت قصد درآمدزایی ندارد؟

گزیده‌ای از مواضع شیبانی رئیس کل سابق بانک مرکزی‌

بدون تردید یارانه‌ها جزو بزرگ‌ترین نگرانی‌هاست؛ یعنی آنچه آسیب‌پذیری خاصی برای کشور دارد و ما را در آینده گرفتار خواهد کرد، همین بحث یارانه‌‌هاست. دلیلش این است که بودجه دولت هر سال در این بحث، دچار مشکل است و همه به بانک مرکزی ارجاع داده می‌شود و در نهایت به طرق مختلف (آشکار و پنهان)‌ از طریق شرکت‌های دولتی یا خود دولت حل می‌شود.

در برنامه سوم نیز تصویب شد که میزان یارانه نباید کمتر از یارانه برنامه دوم باشد، در حالی که جمعیت رو به افزایش است و این همانند بهمن است و همین‌طور می‌غلتد و بزرگ‌تر می‌شود و دولت‌ها از آن فرار می‌کنند و بالاخره بر سر یکی از این دولت‌ها فرود خواهد آمد. فعلا با حساب ذخیره نفتی مساله حل می‌‌شود ولی جایی می‌رسد که دیگر نفتی نیست و لذا تحمل این یارانه‌ها در سال‌هایی که درآمد نفت پایین است بسیار دشوار خواهد بود. یارانه، چیز شیرین و خوبی است، من مخالف یارانه نیستم؛ ولی در دنیای ما می‌گویند که [ضرب‌المثلی است در غرب] چیز مجانی وجود ندارد، در حالی که ما می‌خواهیم بگوییم که از همه چیز، مفت آن وجود دارد. نکته دوم این است که بدون شک باید عده‌ای از مردم، یارانه بگیرند؛ یعنی این که یارانه نباشد حرفی غیرمنطقی است. تجربه غنی‌ترین کشورهای دنیا نیز نشان می‌دهد که به گروه‌هایی یارانه می‌دهند.

یک عده قطعا به نظر من، نباید یارانه بگیرند. بنابراین اگر کسی بگوید که به همه جامعه باید یارانه داد، اشتباه است. بنابراین سه نکته روشن است: اول این که یارانه مطلب مهمی است و ما نمی‌توانیم این همه بار را در آینده بکشیم؛ دوم یک عده حتما باید یارانه بگیرند. سوم یک عده نباید یارانه بگیرند. انجام این کار یک حسن بزرگ خواهد داشت که اگر یک عده یارانه نگیرند و یک عده بگیرند، شما می‌توانید به آن عده که لازم است حسابی بدهید، نه این که یک عده را همیشه زخمی کنید و بعد بگویید یارانه و اصلا معلوم نباشد و نکته بعدی این که روی بعضی از کالاها، حتما باید شما قشری را حمایت کنید اما در بعضی از کالاها لازم نیست. ممکن است 50 درصد حمایت کنید یا 30 درصد حمایت کنید. اشکالی ندارد.