ساترا تنظیمگر است نه سانسورچی

او بیان کرد که در ممیزی، یک نهاد محتوای تولیدشده را بررسی و مشکلات آن را اعلام می‌کند؛ در حالی‌که تنظیم‌گری فرآیندی است که به ایجاد سازو‌کارهایی برای حرکت در مسیر مشخص قوانین و مقررات می‌پردازد، به‌گونه‌ای‌که هم رسانه‌ها و هم ذی‌نفعان صنعت، مخاطبان و حاکمیت از آن بهره‌مند شوند. رئیس ساترا همچنین بر ابعاد مختلف تنظیم‌گری تأکید کرد و گفت که این تنظیم‌گری شامل ابعاد اقتصادی، حقوقی، بین‌المللی، اجتماعی و‌... می‌شود. 

در ادامه مقیسه به تاریخچه تأسیس ساترا نیز اشاره کرد و گفت: این سازمان براساس اصل 44 قانون اساسی و با توجه به نظریه تفسیری شورای نگهبان تشکیل شد. طبق ابلاغیه مورخ 22 شهریور 94 به رئیس‌جمهور و تأیید بخشنامه رئیس قوه قضاییه در سال 98، ساترا مسئولیت تنظیم‌گری رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر را بر‌عهده دارد. وی افزود که این سازمان علاوه بر صدور مجوز تولید و انتشار محتوا، نظارت پسینی و رصد محتوای منتشر شده را نیز انجام می‌دهد. در این فرآیند پس از رصد محتوا، تذکرات لازم برای اصلاح آن به تولیدکنندگان ارسال می‌شود.

از انتشار محتوای خشونت‌بار جلوگیری می‌کنیم 

رئیس ساترا در برنامه زمانه تأکید کرد: این سازمان در راستای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، وظیفه دارد از انتشار محتوای نامناسب، خشونت‌آمیز یا مروج بی‌اخلاقی جلوگیری کند. وی توضیح داد که پیش از تشکیل ساترا، محتوای غیر از تلویزیون از طریق وسایلی همچون سی‌دی و دی‌وی‌دی در دسترس مردم قرار می‌گرفت اما با گسترش فضای مجازی و تبدیل آن به رسانه‌ای فراگیر، نیاز به تنظیم‌گری در این حوزه احساس شد. مقیسه به دستور مقام معظم رهبری در سال 94 اشاره کرد که براساس آن، صوت و تصویر فراگیر باید در انحصار صداوسیما باشد. بر همین اساس، ساترا در سال 98 به‌عنوان یک سازمان مستقل در درون صداوسیما شکل گرفت و وظیفه نظارت و تنظیم‌گری رسانه‌های فراگیر را بر‌عهده گرفت.

در ادامه این گفت‌وگو، سؤالاتی پیرامون مبنای قانونی و حقوقی تشکیل سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر‌(ساترا) مطرح شد. سعید مقیسه، رئیس ساترا، به این سؤالات پاسخ داد و اظهار کرد‌: مبنای قانونی تشکیل این سازمان براساس قوانین مصوب مجلس و قانون اساسی است. وی اشاره کرد که قانون اساسی و تفسیر شورای نگهبان در تعیین حدود اختیارات سازمان صداوسیما نقش اساسی داشته‌اند.

مقیسه اضافه کرد: وقتی ماموریتی به سازمان صداوسیما محول می‌شود، این سازمان ساختار و شرح وظایف خاص خود را ایجاد می‌کند؛ مانند معاونت‌ها و بخش‌های مختلف که به سازمان اضافه می‌شود و در این میان بخش‌های جدیدی برای فعالان حوزه صوت و تصویر در فضای مجازی نیز در‌نظر گرفته شد. این تغییرات به‌ویژه به‌دلیل رشد فضای مجازی و ضرورت استفاده حداکثری از فرصت‌های آن برای کشور ایجاد شد.

الزامات فعالیت یک تنظیم‌گر

وی در ادامه گفت: تنظیم‌گری در این زمینه باید به‌گونه‌ای باشد که نظارت کافی بر این بخش انجام گیرد. برای این کار، ابتدا باید مقررات خاصی تدوین می‌شد. این مقررات براساس شناخت دقیق از فضای مجازی و فعالان آن به‌ویژه از طریق رصدخانه‌های ساترا تنظیم شده است. مقیسه تصریح کرد که ساترا به‌طور مرتب با فعالان این حوزه در تعامل است و از طریق بررسی چالش‌ها و مسائل موجود، مقررات مورد نیاز را طراحی می‌کند. رئیس ساترا افزود: در فرآیند تنظیم‌گری حقوقی و قانونی ساترا، ابتدا پیش‌نویس‌هایی آماده و سپس این پیش‌نویس‌ها با مشارکت تمامی سکوها و فعالان صنعت رسانه‌ای که از ساترا مجوز دارند، بررسی می‌شود. اعضای این مجموعه به‌طور خودکار عضو مجمع ساترا شده و از طریق انتخابات سالانه شورای راهبری، تصمیم‌گیری‌های کلیدی انجام می‌شود.

مقیسه توضیح داد: این شوراها و کمیسیون‌ها وظیفه دارند که با بررسی مستمر و رصد محتوای رسانه‌ها، اجرای صحیح قوانین و مقررات را تضمین کنند. برای آموزش و اطلاع‌رسانی در این زمینه، دوره‌های آموزشی در دانشگاه صداوسیما برای مدیران و مالکان رسانه‌ها برگزار می‌شود تا مقررات جدید به‌طور کامل تبیین و تفهیم شود.

تعارض یا همراهی؟ 

در جریان این گفت‌وگو، سؤالاتی در مورد ماهیت و روند تنظیم‌گری در حوزه رسانه‌های صوت و تصویر و نقش صداوسیما در نظارت و تولید محتوا مطرح شد. در این راستا، سعید مقیسه، رئیس ساترا به مسائل مختلفی از‌جمله تعارض منافع احتمالی ساترا و صداوسیما پاسخ داد.

وی توضیح داد: صداوسیما برای استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در فضای مجازی، بخشی از وظایف خود را به این بخش واگذار کرده و به این ترتیب نظارت و تنظیم‌گری را به‌طور همزمان برعهده دارد.

رئیس ساترا در ادامه تأکید کرد: تنظیم‌گر باید با شناخت دقیق از مسائل و چالش‌های مربوط به فضای مجازی و رسانه‌ها، فرآیند تنظیم‌گری را پیش ببرد. وی افزود که هیچ نهاد تنظیم‌گری نمی‌تواند بدون درک صحیح از بازار و مشکلات آن اقدام به تنظیم‌گری کند. مقیسه به نقش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تنظیم‌گری سینما اشاره و خاطرنشان کرد که این وزارتخانه، با وجود فعالیت‌های خود در این حوزه، وظیفه تنظیم‌گری را در اختیار دارد، همان‌طور که نهادهای مختلف در کشور تنظیم‌گری را انجام می‌دهند.

ساترا باید مستقل فعالیت کند

وی در پاسخ به احتمال تعارض منافع میان سازمان‌ها، توضیح داد که به‌طور کلی، در صورتی‌که یک رگولاتور در فرآیند تنظیم‌گری خود تصمیمات متناقض بگیرد، تعارض منافع ایجاد خواهد شد. به گفته مقیسه، ساترا به‌عنوان نهاد تنظیم‌گری در فضای مجازی، باید بتواند به‌طور مستقل و با اجتناب از هرگونه تعارض منافع، نظارت خود را بر محتوای تولیدی در فضای مجازی اعمال کند. 

وی افزود: به‌منظور جلوگیری از چنین تعارضاتی، صداوسیما بخشی را جدا کرده و مسئولیت تنظیم‌گری را به معاونت خاصی محول کرده که هیچ ارتباط مستقیمی با شبکه‌ها ندارد.

در ادامه، مقیسه به گسترش چشمگیر سکوهای تولید محتوا در فضای مجازی اشاره کرد و گفت تا امروز تعداد سکوهای دارای مجوز از ساترا به بیشتر از ۵۰۰ سکو رسیده است. این نشان‌دهنده حجم بالای تولیدات در پلتفرم‌های مختلف است. مقیسه افزود که با گسترش این پلتفرم‌ها، لزوم نظارت بر محتوای تولیدی و جلوگیری از انتشار محتوای غیراخلاقی و خشونت‌آمیز به‌ویژه در شبکه‌های خانگی ضروری به نظر می‌رسد تا ساترا بتواند از حفظ حقوق مردم و مصرف‌کنندگان حمایت کند.

وی همچنین به اهمیت تنظیم‌گری در سطح جهانی اشاره کرد و گفت که این فرآیند تنها مختص ایران نیست. مقیسه به نهادهایی چون آفکام در بریتانیا و FCC در آمریکا اشاره کرد که وظیفه تنظیم‌گری رسانه‌ها را در کشورهای خود برعهده دارند و به نوعی مشابه با وظایف ساترا در ایران عمل می‌کنند.

مقایسه پلتفرم با رسانه‌ ملی 

وی در ادامه درخصوص تفاوت‌های نظارتی میان شبکه‌های نمایش خانگی و صداوسیما توضیحاتی ارائه کرد. مقیسه گفت: در شبکه نمایش خانگی، آزادی‌هایی در زمینه پوشش، دکور، محتوا و دیالوگ‌نویسی وجود دارد که در مقایسه با صداوسیما متفاوت است. این تفاوت‌ها به‌دلیل تفاوت در آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به هر رسانه است. برای مثال در شبکه‌های مختلف صداوسیما، بسته به نوع مخاطب، ممکن است محتوای علمی یا دینی با زبان متفاوتی ارائه شود تا با فرهنگ و سن مخاطب متناسب باشد.

رئیس ساترا در ادامه تأکید کرد: نظارت بر محتوا در فضای مجازی پیچیدگی‌هایی دارد. وی اظهار کرد: پلتفرم‌ها در اختیار بخش خصوصی است و پس از بارگذاری محتوا، ساترا نمی‌تواند به طور مستقیم از انتشار آن جلوگیری کند. اما برای نظارت، تیم‌های مانیتورینگ ۲۴ ساعته در حال بررسی محتوا هستند و در صورت شناسایی تخلف، به‌سرعت اقدام می‌شود. مقیسه همچنین اشاره کرد که در مواردی، ممکن است محتوای منتشر شده از سوی سکوها تغییر یابد و این موضوع می‌تواند منجر به تخلفاتی شود.
وی تصریح کرد: ساترا خود را متعهد به رعایت قوانین کشور و حمایت از حقوق خانواده‌ها می‌داند و در تلاش است تا به هر نحوی از انتشار محتوای نامناسب جلوگیری کند.

تخلف تنها نقض اخلاقی نیست 

مقیسه تأکید کرد: اگرچه تفاوت‌هایی در مقررات میان شبکه‌های مختلف وجود دارد اما چارچوب کلی نظارت بر محتوا یکسان است و ساترا و سایر نهادهای تنظیم‌کننده در تمامی سکوها و پلتفرم‌ها، این قوانین را پیگیری می‌کنند. وی در ادامه افزود: تخلف فقط به معنای نقض اخلاقی نیست، بلکه ممکن است عدم‌تطابق محتوا با مخاطب به‌عنوان تخلف در‌نظر گرفته شود.

وی به تفاوت‌های نظارتی میان صداوسیما و فضای مجازی اشاره کرد و توضیح داد که در صداوسیما، نظارت دقیق‌تری بر محتواها وجود دارد. هر محتوایی که پخش می‌شود، ابتدا توسط کارشناسان و ممیزان آموزش‌دیده و متعهد بررسی و تایید می‌شود، بنابراین مخاطبان می‌توانند با اطمینان بیشتری از این محتواها استفاده کنند. 

وی با اشاره به این‌که نظارت در فضای مجازی دشوارتر است، بیان کرد: در دنیای مجازی، تغییرات لحظه‌ای و بارگذاری‌های مختلف باعث می‌شود که امکان نظارت دقیق و لحظه‌ای بر تمامی محتواها وجود نداشته باشد. در این شرایط، خانواده‌ها و آموزش‌های رسانه‌ای باید نقش مهمی در حفاظت از مخاطبان، به‌ویژه کودکان ایفا کنند.

مقیسه همچنین اظهار کرد که در حال حاضر بیش از 500 پلتفرم دارای مجوز فعالیت در کشور وجود دارد که هرکدام با بخش‌های مختلف در حال کار هستند. او به مشکلات و چالش‌های نظارت بر این سکوها اشاره کرد و گفت که گاهی محتوای خارجی پس از دوبله یا تغییر، به‌طوری‌که مخاطب از حقوق مالکیت آگاه نباشد، منتشر می‌شود.

توجه به انواع تخلفات پنهان و آشکار 

وی در ادامه به اهمیت ممیزی و نظارت بر محتوای فضای مجازی اشاره کرد و افزود: در دنیای امروز، نیاز به نظارت بیشتری بر محتواهایی که به کودکان و نوجوانان ارائه شده، احساس می‌شود، چرا که بسیاری از این محتواها مناسب سنین پایین نیستند. این مسأله باید در همه کشورها جدی گرفته شود و براساس رده سنی، محتواها تهیه و عرضه شود.

مقیسه تأکید کرد که این چالش‌ها در راستای افزایش مصرف محتوا در فضای مجازی و نمایش خانگی و نیاز به اطمینان از تناسب محتوا با مخاطب روز‌به‌روز پیچیده‌تر می‌شود.

مقیسه به نقش مهم نظارت دقیق و آموزش عوامل تولید اشاره کرد و گفت: ما نه فقط تخلفات آشکار، بلکه تخلفات پنهان را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم. برای مثال اخیرا در یک پروژه که برمبنای ضد‌قهرمان ساخته شده بود، تذکراتی به کارگردان داده شد تا اثرات منفی شخصیت‌ها بر مخاطب را در‌نظر بگیرد و اصلاحات لازم انجام شود.

وی همچنین افزود که جلسات متعددی برای بررسی جزئیات هر پروژه برگزار می‌شود تا همه اعضای تیم تولید به‌طور کامل از مصوبات آگاه شوند و آنها را اجرا کنند.

رئیس ساترا در ادامه به مسأله تغییرات در مراحل تولید اشاره کرد و گفت: گاهی اوقات ممکن است یک قسمت از سریال مجوز بگیرد اما قسمت‌های بعدی به‌دلیل تغییراتی که در محتوا ایجاد شده، مجوز نداشته باشد. این تغییرات می‌تواند شامل اضافه شدن صحنه‌های خشونت‌آمیز یا محتوای غیرمجاز باشد. 

مقیسه همچنین درخصوص تخلفات و نحوه برخورد با آنها توضیح داد: اگر محتوایی بدون مجوز منتشر شود، به‌عنوان تخلف شناسایی می‌شود و به مراجع قضایی ارجاع می‌گردد. در این موارد، کارشناسان ساترا بررسی می‌کنند که آیا محتوا با استانداردهای تعیین‌شده مغایرت دارد یا خیر. 

وی افزود: در نهایت اگر تخلفی اثبات شود، مراجع قضایی میزان مجازات آن را تعیین می‌کنند. مقیسه همچنین به مسأله پیچیدگی‌های نظارت و اجرای مقررات اشاره کرد و گفت که در مواردی ممکن است مشکلاتی در فرآیند نظارت و تطابق محتوا با ضوابط پیش آید اما ساترا تمام تلاش خود را برای حفظ انضباط در تولیدات رسانه‌ای و رعایت حقوق مخاطبان به‌کار می‌برد.

وی درخصوص چالش‌های تنظیم مقررات در حوزه رسانه‌ها و فضای مجازی گفت: در حوزه تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر، به‌ویژه با توجه به‌سرعت تحولات در رسانه‌ها و فضای مجازی، لازم است که قوانین همگام با این تغییرات پیش بروند. در حال حاضر، اگر یک سرویس جدید در فضای مجازی راه‌اندازی شود، ممکن است ما برای تدوین قوانین و جرم‌انگاری آن دو سال زمان نیاز داشته باشیم. این تأخیر در تصویب قوانین و اجرایی شدن آنها، باعث می‌شود که بین وقوع یک اتفاق جدید در فضای مجازی و تدوین مقررات برای آن فاصله بیفتد.

رونمایی از فهرست جامعه محتوای ساترا 

رئیس ساترا ادامه داد: در تنظیم مقررات، با مشکلاتی مواجه‌ایم که یکی از آنها سرعت پایین در تصویب قوانین و اجرایی شدن آنهاست. این امر باعث می‌شود که گاهی قوانین نتوانند به‌موقع با تحولات رسانه‌ای و فرهنگی همگام شوند، به‌ویژه در فضای مجازی که تحولات به‌صورت لحظه‌ای رخ می‌دهد، سرعت حکمرانی فرهنگی باید بیشتر از آنچه که در حال حاضر هست، باشد.

مقیسه افزود: این چالش‌ها به‌ویژه زمانی جدی‌تر می‌شود که مسائل فرهنگی و اجتماعی به‌طور مستقیم با زندگی مردم ارتباط پیدا می‌کند؛ از این‌رو، تنظیم مقررات باید به‌طور مؤثر و سریع‌تر صورت گیرد تا تأثیرات منفی ناشی از تغییرات ناگهانی در فضای مجازی کاهش یابد.

رئیس ساترا در ادامه توضیح داد که به‌منظور نظارت بیشتر، سامانه‌ای به نام «فهرست جامع محتوا» طراحی شده که به‌زودی رونمایی خواهد شد. وی این سامانه را ابزاری مفید برای فهرست کردن محتواهای مختلف از سکوی‌های گوناگون دانست تا کاربران بتوانند انتخاب‌های بهتری داشته باشند.

مقیسه با اشاره به اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با تخلفات در فضای مجازی گفت: مردم در صورت مشاهده تخلف در فضای مجازی باید ابتدا از طریق سکوی مربوط اقدام کنند و اگر به نتیجه نرسیدند، می‌توانند شکایت خود را در سامانه پایش مردمی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ایران که به اختصار ساپرا نامیده می‌شود، ثبت کنند. این سامانه‌ برای پیگیری تخلفات و اعلام گزارش‌ها طراحی شده‌ است.

وی در پایان از مردم خواست که در انتخاب محتوا، به‌ویژه برای فرزندان خود، دقت بیشتری داشته باشند و از امکانات سامانه‌های تحلیل محتوا نظیر «کدومو» و «چی‌خوبه» استفاده کنند.