بی‌تابی پاییزی سدها برای آب

با این اوصاف، هر چند اعلام می‌شود وضعیت آب سدها در کل ایران به‌طور میانگین بد نیست، اما با نگاهی به سدهای مهم کشور مشخص می‌شود در ۱۲ سد بزرگ، ‌درصد پرشدگی کمتر از ۲۰‌درصد است. این یعنی سال آبی آینده را خوب شروع نخواهیم کرد.
ایران در حال حاضر با کمبود آب شدید روبه‌روست. مفهوم ترسالی و خشکسالی گسترده‌ است و این‌که از چه زاویه‌ای آن‌ را در نظر بگیرید فرق می‌کند. آبی که در حال حاضر در دسترس ماست، مجموعه‌ای از برف و یخ ذخیره شده در کوهستان‌ها، آب رودخانه‌ها، آب پشت سدها و آب‌های زیرزمینی است. هر چند در زمستان سال گذشته و بهار امسال بارندگی‌های چشمگیری در مناطق مختلف کشور رخ داد، اما خوب بودن این ریزش‌های آسمانی نمی‌تواند کمبودهای گذشته را جبران کند. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور می‌گوید: «این چهارمین سال پیاپی خشک است که در کشور شاهد هستیم و اثرات خشکسالی در سال چهارم معمولا بیشتر از سال سوم است و این موارد ادامه دارد.»  احد وظیفه ادامه می‌دهد: «با این‌که در اوایل سال بارندگی قابل قبول و جریان رودخانه‌ها خوب بود‌ و ذخیره‌سازی آب در برخی سدهای خوزستان و جنوب غرب کشور مناسب بود، اما باید بدانیم آب‌های زیرزمینی‌مان طی دهه‌های گذشته به‌شدت افت کرده و ما باید از همین فرصت‌ها استفاده کنیم، تا آب‌های زیرزمینی را تاحد امکان جبران و بتوانیم از فرونشست زمین جلوگیری کنیم. به ازای مناطق غربی و جنوب غربی کشور که بارندگی‌ها خوب بوده، در استان‌هایی مثل تهران، قزوین، سمنان، خراسان‌رضوی، البرز و تاحدی زنجان و استان مرکزی بارش‌ها زیر نرمال بود؛ یعنی بین ۲۰ تا ۴۰درصد زیر میانگین بلند‌مدت.»
 
آب هست، اما حال سدها خوب نیست
با این‌که تابستان سختی را پشت‌سر گذاشتیم و اعلام می‌شود وضعیت بارش‌ها خوب نیست، اما نزولات آسمانی اواخر سال گذشته و بهار امسال رقم قابل‌قبولی را به ثبت رسانده است. در سال‌جاری آبی که از ابتدای مهرماه ۱۴۰۲ تا اواسط شهریورماه ۱۴۰۳ را شامل می‌شود، ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۲۵۰ میلی‌متر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه بلندمدت ۲‌درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۲۰‌درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین آب موجود در مخازن سدها از ابتدای سال آبی تا اواسط شهریور ۲۵ میلیارد و ۹۵۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته افزایش ۱۲‌درصدی را نشان می‌دهد. این آمار ثابت می‌کنند نیمی از سدها پر است، اما خالی بودن ۵۰‌درصد ظرفیت مخازن سدها اتفاق خوبی نیست و می‌تواند مشکلات زیادی برای کشاورزان و شهروندان به وجود آورد. حجم آب موجود مخازن حدود ۲۷ میلیارد مترمکعب ثبت‌شده که این عدد نسبت به سال قبل ۱۲‌درصد افزایش یافته است؛ همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور نیز نزدیک به ۵۲‌درصد است. در حال حاضر ورودی سدها به ۴۰ میلیارد و ۴۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته افزایش ۶‌درصدی را نشان می‌دهد. البته باید در نظر داشت با توجه به گرمای بی‌سابقه امسال، خروجی سدها روند افزایشی داشته است به‌طوری که این شاخص در سال جاری ۳۷میلیارد و ۵۳۰ میلیون مترمکعب بود که نسبت به سال گذشته رشد ۶‌درصدی خروجی سدها را نشان می‌دهد. بررسی وضعیت برخی از سدهای مهم کشور بیانگر این است که در ۱۲ سد ‌درصد پرشدگی کمتر از ۲۰‌درصد است، به‌طوری‌ که سد دوستی و طرق استان خراسان رضوی، سد ۱۵خرداد حوضه قمرود، سد استقلال آذربایجان غربی، سد تهم و تالوار استان زنجان، سد رودبال داراب استان فارس، سد تنگوییه سیرجان استان کرمان و سد ساوه استان مرکزی کمتر از ۲۰‌درصد آب دارند.

بارش‌های پاییز کمتر از حد نرمال
چندی پیش سامانه جهانی هواشناسی پیش‌بینی کرده بود: «ایران در پاییز پیش‌رو خشکسالی وسیع و شدیدی تجربه خواهد کرد. گستره ایران به احتمال ۵۰ تا ۷۰‌درصد در پاییز سال ۱۴۰۳ خشکسالی و کاهش چشمگیر بارندگی را تجربه می‌کنند.»
در ادامه این خبر نگران‌کننده آمده بود: «یک‌سوم از بارندگی سالانه ایران در فصل پاییز رقم می‌خورد و خشکسالی در این فصل به معنای کاهش ۱۰۰ میلیارد متر‌مکعبی آب ورودی کشور است. با این آب می‌توان یک آکواریوم فرضی به مساحت تهران و ارتفاع سه‌برابر برج آزادی را پر از آب کرد.»بعد از انتشار این خبر، بازتاب آن بسیار زیاد بود به‌طوری که سازمان هواشناسی نیز نسبت به آن واکنش نشان داد.بنابر توضیحات رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی، براساس پیش‌بینی‌ها، پاییز امسال دیرتر از حد معمول آغاز خواهد شد.
صادق ضیاییان با اشاره به این‌که طی روزهای اخیر دوباره با افزایش دما مواجه بودیم، می‌گوید: «وزش باد در نقاط مختلف کشور عادی است و در این روزها بارش خاصی صورت نمی‌گیرد.»وی با عنوان کردن این موضوع که بارندگی‌های سال‌جاری کمتر از میانگین بارش بلند‌مدت ۳۰‌ساله خواهد بود، ادامه می‌دهد: «می‌دانیم در اکثر استان‌های ایران، بارش‌های کمتر از نرمال را در ماه‌های آینده خواهیم داشت. با این حال آنچه در روزهای گذشته در برخی رسانه‌ها و فضای مجازی به‌عنوان پیش‌بینی پاییز سخت با خشکسالی شدید و وسیع عنوان شده، بیشتر یک مطلب ژورنالیستی بود که با آب‌و‌تاب فراوان به آن پرداخته شد.»
به‌گفته این کارشناس، دقت این پیش‌بینی‌ها بالا نیست و در بهترین حالت احتمال وقوع آنها حدود ۶۰‌درصد است. مطابق آنچه نقشه‌های هواشناسی نشان می‌دهد، بارش‌ها در پاییز امسال گرایش به کمتر از نرمال دارد و کمتر از میانگین بارش بلندمدت در سه دهه اخیر است، اما باید توجه کنیم این اتفاق در مناطق مختلف کشور متفاوت خواهد بود.ضیاییان همچنین درباره پیش‌بینی بارش‌ها در پاییز پیش رو می‌گوید: «مطابق نقشه‌های موجود، در بازه زمانی نیمه شهریور تا نیمه مهرماه میانگین بارش در سواحل غربی دریای خزر، شمال غرب کشور و سایر مناطق نرمال خواهد بود. از نیمه مهر تا نیمه آبان‌ماه بارش‌ها در دو سوی رشته‌کوه‌های البرز، شمال غرب و شمال شرق کشور، نرمال تا کمتر از نرمال، در امتداد کوه‌های البرز کمتر از نرمال و در سایر مناطق کشور نیز کمتر از نرمال پیش‌بینی شده است و بارش‌های موثری در این مناطق دریافت نمی‌شود، به‌طوری که احتمال بارش‌های فراتر از نرمال در اغلب مناطق کشور ۳۵‌درصد پیش‌بینی می‌شود.»