«وضعیت بحران » در رسانه ها

نوار قرمز هراس

رسانه‌ها نقش عمده‌ای در بحران دارند و باید سه کار را انجام بدهند. یعنی قبل، حین و بعد از بحران برنامه‌ریزی گسترده‌ای داشته باشند. یعنی رسانه‌ها قبل از شکل گیری بحران، پیش بینی چنین اتفاقی را در هر حوزه‌ای داشته باشند و پیرامون موضوع با کارشناسان صحبت کنند تا ذهن مردم را نسبت به پیش آمدن خطرات بحران آگاه کنند تا در هنگام وقوع بحران کمتر شاهد خسران بوده و مردم را در برابر ضرر و لطمات بحران محافظت کنیم. در واقع رسانه‌ها هنگام بحران باید با ارائه تحلیل و تفسیر درست و به دور از سیاه نمایی و هراس به موضوع بپردازند تا مردم بحران را پشت سر بگذارند. در واقع رسانه در این مواقع باید مردم را به آرامش دعوت کند و در عین حال اطلاع‌رسانی صحیح هم داشته باشد تا رسانه‌های غیر رسمی به شایعات دامن نزنند. بعد از بحران هم باید سراغ مطالبات مردم و پاسخگویی مسئولان برود که برای جبران لطمات چه راهکاری دارند و چه اقداماتی انجام دادند. رسانه‌ها با انجام این سه اقدام می‌تواند هم به مردم امید بدهد و هم این‌که آنها درگیر یاس و ناامیدی نشوند.

نفت رسانه بر آتش دلار

در شرایط فعلی که از یک‌سو تحریم‌های اقتصادی تشدید شده‌اند و از سوی دیگر تدبیر و دانایی در سیاست‌های اقتصادی کمتر به چشم می‌خورد، فضا برای کارشکنی و ایجاد التهاب در افکار عمومی بیشتر ایجاد شده است. در چنین شرایطی، کنترل رسانه‌ها تنها یکی از راه‌حل‌های موجود است، اما رسانه‌ها در هدایت بازار به سوی بحران و در تحریک مسئولان برای اقدام سریع‌تر جهت بازگرداندن آرامش به بازار نقشی اساسی دارند. این در حالی است که رسانه در تیترهایشان که رنگ و بوی ارزی داشت حساسیت و توجه مردم عادی را بر انگیختند و همین باعث شد شایعات در مورد قیمت ارزی به نحوی ماهرانه صورت بگیرد که از ارز 7 هزار تومانی و... نام برده شود. بنابراین در این مواقع رسانه‌ها می‌توانند با دعوت از کارشناسان متخصص و متعهد که صداقت و حسن نظرشان به اثبات رسیده، جلوی شایعات را بگیرند.

صدور آب به کویت!

دنیای امروز، دنیای ارتباطات است و هر فردی به واسطه شبکه‌های اجتماعی خودش به نوعی یک رسانه محسوب می‌شود. حال کافی است یک بحران در هر حوزه‌ای اتفاق بیفتد، مسلماً زمانی که رسانه‌های رسمی غایب باشند به سرعت شاهد اخبار متناقض از طریق رسانه‌های غیر رسمی هستیم که در این مواقع هم غرض‌ورزی این رسانه‌ها منجر به اتفاقات تلخ و ناگوار می‌شود. یکی از این ماجراها مربوط به شایعه‌پراکنی است که در خرمشهر شکل گرفت. داستان از این قرار بود که در رسانه‌های غیر رسمی اعلام شد که آب خرمشهر به کویت و بصره صادر می‌شود و همین مردم ناآگاه را به سمتی گرایش داد که آنها لوله آب را خراب کنند تا به قول معروف آبی صادر نشود و همین باعث شد تا مردم آب شیرین را از دست بدهند. در واقع غرض‌ورزی رسانه‌های غیر‌رسمی در نبود رسانه‌های رسمی در مواقع بحران منجر به اتفاقات ناگوار می‌شود.

رسانه در میان آتش و خاک

در میان رسانه‌های رسمی، رادیو برخلاف عده‌ای که معتقدند عصر آن تمام شده، اما تمام قد ایستاده و نشان داده که در مواقع بحران همچنان در سپهر رسانه می‌درخشد و نقش پررنگی دارد. در این باره باید به زلزله سرپل ذهاب، تهران و... اشاره کرد که اطلاع رسانی به موقع داشت و در قالب گفت‌وگو با کارشناس ضمن اطلاع رسانی از بحران زلزله به مردم آموزش‌های عملی لازم داده شد که باید چگونه خودشان را برای زلزله بعدی آماده کنند. همچنین تلویزیون هم در این باره نقش عمده و گسترده‌ای داشت و با دعوت از کارشناسان خبره بدون آن‌که سیاه‌نمایی کند، ذهن مردم را نسبت به پیش آمدن زلزله بعدی آگاه کرد. از دیگر عملکردهای درست رادیو و تلویزیون در حادثه پلاسکو بود که شبکه خبر به واسطه خبرنگارش لحظه فرو ریختن ساختمان پلاسکو را به تصویر کشید و با اطلاع رسانی لحظه به لحظه مردم را در جریان این اتفاق تلخ قرار داد و باعث شد رسانه‌های غیر رسمی نتوانند قد علم کنند.

ایستادن در مقابل شایعات

غلامرضا علیزاده، مدرس دانشگاه و جامعه‌شناس: رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در گردش اطلاعات و اطلاع رسانی از واقعیت‌های موجود در جامعه دارند، ولی آنچه مسلم است این که رسانه باید یک تصویر واقعی از آنچه در فرآیندهای اجتماعی شکل می‌گیرد به جامعه بدهد. اگر ما رسانه‌ها را در سمت و سویی حرکت بدهیم تا خواست دولتمردان و حاکمیت را منتقل کند، باعث می‌شد بعد از مدتی اعتماد اجتماعی سست شود و سرمایه اجتماعی رسانه کاهش پیدا کند.

بنابراین میل و رغبت برای دریافت اطلاعات از رسانه‌های خودمان کم می‌شود و جریان دریافت اطلاعات از طریق رسانه‌های خارجی و... صورت می‌گیرد. بنابراین رسانه‌ها باید واقعیت‌ها را در بحران‌ها بگویند و در طرح مسائل، صادقانه عمل کنند. در واقع رسانه‌ها باید در بحران‌ها همچون دوربین عکاسی، تصویر واقعی ارائه بدهند. همان‌طور که دوربین عکاس در تصویر چین و چروک و ردپای گذر زمان را نشان می‌دهد، رسانه هم باید تصویربرداری واقعی از مسائل و بحران‌های مختلف اجتماعی داشته باشد، زیرا آگاه شدن جامعه منجر به خرد جمعی برای حل مشکل می‌شود. اگر این سازوکار نداشته باشد و چشمش را به واقعیت‌ها ببندد و صورت مساله را پاک کند، باعث شکل‌گیری بی‌اعتمادی در جامعه می‌شود. البته باید رسانه مراقبت کند که در زمینه انتقال واقعیت، افراطی هم عمل نکند، زیرا بزرگنمایی باعث هراس اجتماعی می‌شود و این هراس می‌تواند به نوبه خودش بحران‌زا شود. از سوی دیگر اگر واقعیت‌ها را به مردم نگوییم منجر به شکل‌گیری شایعه در هسته اجتماعی جامعه می‌شود و با عواقب زیادی روبه‌رو می‌شویم. بنابراین رسانه‌ها نقش مهمی دارند تا واقعیت‌ها را انعکاس بدهند.

فاطمه عودباشی

رسانه