تمدید داماتو پاس گل کنگره به ترامپ

در هفته‌های اخیر با توجه به تمدید قانون داماتو دوباره این طرح مباحثی چون پیمان‌شکنی سیاسیون آمریکا مطرح شد. با دکتر محمدجواد حق‌شناس استاد علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی درباره تاثیر تمدید قانون داماتو بر نحوه اجرایی شدن برجام گفت‌وگو کردیم.

مصوبه نمایندگان مجلس سنا و تمدید تحریم ها چه اثری روی برجام دارد؟

مصوبه اخیر نتیجه عملکرد سنای آمریکاست و در اوایل دهه 90 میلادی شکل گرفت و بیش از 20 سال است که این قانون در آمریکا اجرایی شده و در پایان هر موعد هم از سوی نمایندگان مجلس آمریکا و سنا و پس از آن از سوی رئیس‌جمهوری تائید و اجرایی می شود. هدف اصلی این قانون شرکت های آمریکایی هستند که در صورتی که بخواهند با طرف ایرانی وارد کار تجاری و توافق اقتصادی بشوند مشمول تحریم دولت آمریکا می‌شوند. در فضای جدید این مصوبه از سوی نمایندگان با اکثریت مطلق آرا تائید شد و بعد که به سنا رفت در آنجا هم با رای بالایی با تصویب رسید. در حال حاضر این قانون منتظر تصویب رئیس‌جمهوری آمریکاست که از مرحله پیش‌نویس قانون به قانون تبدیل شود و اجرایی شود.

آیا تصور می‌کنید این مصوبه از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا مورد تائید قرار بگیرد؟

این از اختیارات رئیس‌جمهوری آمریکاست و فرقی نمی‌کند که آقای اوباما باشد یا آقای ترامپ. اگر اوباما این مصوبه را امضا کند اجرایی می‌شود و اگر متوقف ماند با امضای ترامپ این مصوبه اجرایی می شود. در عین حال در آمریکا این قاعده وجود دارد که رئیس‌جمهور این توان را دارد که قانونی که به تصویب مجلسین نمایندگان و سنا برسد با نظر مخالف رئیس‌جمهور همراه باشد، رئیس‌جمهور می تواند آن را وتو کند و اگر وتو کرد، دوباره به سنا برمی‌گردد و در صورتی که نمایندگان مجلس سنا با دو سوم آرا آن قانون را تایید کنند، عملا وتو رئیس جمهور هم لغو خواهد شد و قانون وضعیت اجرایی پیدا می‌کند.

به نظر شما چه عواملی باعث شد که این مصوبه با این رای بالا به تصویب برسد؟

به نظر می‌رسد که رای مطلقی که به دست آمد نتیجه یک توافق جمعی میان اعضای حزب جمهوریخواه و دموکرات بوده است. حزب دموکرات با توجه به این‌که در انتخابات گذشته نه‌تنها به کاخ سفید راه پیدا نکرد بلکه اکثریتی که حزب جمهوریخواه هم در مجلس نمایندگان و مجلس سنا داشت، به همان حالت باقی ماند و عملا در طول هشت دهه اخیر این وضعیت برای اولین بار رخ داده است که سه حوزه قدرت در آمریکا در اختیار یک حزب قرار گرفته است و بنابراین حزب دموکرات شرایط سخت و شکننده‌ای دارد و حداقل در دو سال آینده که انتخابات میان‌دوره‌ای سنا و و مجلس نمایندگان برگزار می‌شد این حزب دوباره باید شانس خود را برای جلب آرای مخاطبان بیازماید. به نظر می‌رسد مصوبه اخیر حاوی این پیام به
کاخ سفید است که در صورت وتو مصوبات از سوی رئیس‌جمهور، تائید نکردن مصوبات کاری عبث از سوی کاخ سفید خواهد بود و عملا وتو در چنین شرایطی ابزار ناکارآمد است. از سویی دیگر وقتی که قانون را مشخصا برای ده سال تمدید کردند به نظر می‌رسد که احتمال دو دوره‌ای بودن ریاست جمهوری آقای ترامپ را مدنظر داشتند. بنابراین تمدید این قانون که یک قانون حداقلی است و عمدتا شرکت‌های آمریکایی را مورد توجه قرار می‌دهد ممکن است با تندروی‌های آقای ترامپ دایره وسیع‌تری را پیدا کند. بنابراین عملا این تصویب، حداقلی را تامین می‌کند و اجازه تخریب گسترده‌تر یا تشدید روند تحریم را از جریان تندرویی که تا دو ماه دیگر در کاخ سفید مستقر می‌شود، بگیرد و ابتکار عمل را در دست جریان محافظه‌کارتر حزب جمهوریخواه و حزب دموکرات قرار بدهد. با این فرض، به نظر می‌رسد توافقی میان این دو حزب بوجود آمده که دموکرات‌ها در این مرحله این امتیار را به جمهوریخواهان بدهد و در جلوی روندی که شاید به تشدید فضای تحریم منجر شود و زمینه ایجاد شکاف میان آمریکا و متحدانش در اروپا را فراهم آورد، بگیرند و آقای ترامپ را در مسیر مناسب‌تری هدایت کنند و اجازه تندروی‌های بیشتری را به او و تیمش بویژه در شش ماهه اول استقرار او و همکارانش در کاخ سفید ندهند.

آیا این قانون با مفاد برجام در تعارض و به‌منزله نقض آن است؟

به این سوال نمی‌توان پاسخ آری یا خیر داد. این قانون محصول دهه 1990 است و برجام نتیجه مذاکرات ایران با پنج قدرت اصلی سازمان ملل و آلمان بسته است. در برجام ما ساز وکارهایی را داریم که اگر طرفین نسبت به عملکرد همدیگر اعتراض و شکایتی داشته باشند آن سازوکار حقوقی می‌تواند ورود و اظهارنظر کند. از نظر ظاهر توافق به نظر نمی‌رسد که این تمدید اگر در حوزه‌های غیرهسته‌ای طرف ایرانی را مورد خطاب قرار دهد خیلی با توافق برجام منافاتی داشته باشد و بخواهد با آن آسیبی برساند. به نظر نمی‌رسد که طرف آمریکایی و اروپایی و حتی اعضای شورای امنیت در این مرحله راضی به شکست برجام باشند و بخواهند آن معاهده ای که ساعت‌ها و روزها برای انعقاد آن زحمات زیادی از سوی نظام بین‌الملل کشیده شد، ناکام بماند. کسانی که خواهان شکست برجام هستند چند دسته‌اند. در میان کشورها تنها اسرائیل است که بشدت مخالف اجرایی شدن برجام بود و هست و از ابتدای آن مخالف بوده و آن را به ضرر خود ارزیابی می‌کرده و همچنان در پی ایجاد فشار برای شکستن برجام است. بعد از اسرائیل، جریان تندرو در آمریکاست که علاقه‌مند به بستن پیمان نیست و به‌نظر می‌رسد که خوشحال خواهند شد که این پیمان شکسته شود و آنها بتوانند نیات خودشان را دنبال کنند، اما اگر بخواهیم از زوایه دیگر به این سوال پاسخ بدهیم، باید بگوییم که قطعا تصویب این قانون با روح برجام در تعارض است. برجام در ظاهر از مفاد و بندها و موادی تشکیل شده است. در کنار این برجام، روحی هم دارد که شاید نتوانسته است در قالب کلمات و جملات خود را نشان بدهد. آن روح برجام قطعا با تصویب قانون داماتو همخوانی ندارد. روح برجام به طرفین حکم می‌کند که باید به این روند وفادار بماند و تمدید تحریم‌ها آسیب‌رسان است. شاهد بودیم که کاخ سفید قبل از تصویب قانون به نمایندگان توصیه می‌کند که از تصویب آن خودداری کنند و بعد از تصویب قانون هم عنوان کرد که در پی آن خواهد بود که بخش‌هایی از قانونی که به برجام آسیب می‌رساند بویژه بندهای مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای را با آن مخالفت خواهد کرد.

به نظر شما سیاست خارجی آقای ترامپ در دوران ریاست جمهوری درباره ایران از چه مشخصه‌هایی برخوردار است؟

برای ارزیابی رفتار آقای ترامپ باید اظهارات وی را به قبل از پیروزی و بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری و بعد از استقرار در کاخ سفید تفکیک کرد. به نظر من این سه ترامپ با هم متفاوتند. به نظر نمی‌رسد که ساختار سنگین بروکراسی آمریکا و حزب جمهوریخواه این اجازه را بدهد که ترامپی که مقید به سازوکارها نیست آن نظم را بهم بزند. به نظر من باید با آرامش و دقت و مطالعه و نظر کارشناسی و مواظب از فضایی که در کشور وجود دارد باید با این پدیده برخورد کنیم.

گفت‌وگو: فتاح غلامی