دردسر کوچولوهای بی‌نظم

اما چرا بعضی کودکان نا‌منظم و شلخته هستند و همیشه علاوه بر این‌که وسایلشان پخش و پلا و به هم ریخته است، ظاهرشان هم آشفته و نامرتب است. اما چه چیز باعث می‌شود بعضی بچه‌ها آن‌قدر نامنظم باشند که باعث آزار خود و دیگران شوند و بعضی دیگر هم آرام، مرتب و منظم؟
شاید بتوان گفت نظم و ترتیب هم مثل بسیاری از صفات دیگر اکتسابی است.

یعنی والدین یا خودشان منظم نیستند یا نمی‌توانند الگوی مناسبی برای آموزش نظم و ترتیب به فرزندانشان باشند. ولی چگونه می‌توان کودکان را منظم بار آورد تا نه تنها در مهمانی‌ها و جمع دوستان، بلکه در بزرگسالی نیز از همه لحاظ فرد منظم و مرتبی باشند. در این خصوص با دکتر لیلا محمدزاده، روان‌شناس و مشاور گفت‌وگو کرده‌ایم.

یادگیری مطابق با سن کودک

هر آموزشی که بخواهیم به کودکان بدهیم باید مطابق با سن و مراحل رشدی آنها باشد. به این ترتیب کودکان کم‌کم یاد می‌گیرند بعضی ضوابط را حتما باید رعایت کنند. با توجه به این‌که در مراحل اولیه رشد کودک «من» او شکل می‌گیرد و کم‌کم متوجه می‌شود که مثلا با مادرش متفاوت است. بنابراین تا قبل از آن نمی‌توان نظمی را به کودک آموزش داد؛ مگر این‌که رعایت نظم در ساعت خواب و خورد و خوراک کودک باشد. به این ترتیب به‌طور اتوماتیک چون نظمی بر فیزیولوژی و خورد و خوراک و خواب او برقرار است بتدریج متوجه می‌شود که نظمی بر محیط بیرون هم برقرار است .

مرحله بعد زمانی است که کودک می‌تواند راه برود و بسیار کنجکاو است و می‌خواهد هر چیزی را بشناسد و به آن دست بزند. در این مرحله هم نمی‌توان از کودک توقع برقراری نظم و انضباط داشت. ولی می‌توان کم‌کم شستن دست و رعایت بهداشت را به او آموزش داد .

منظم یا لجباز

کودکان در سنین 18 ماهگی تا سه سالگی که بتدریج دلبستگی‌شان شکل می‌گیرد کم‌کم لجباز هم می‌شوند و این را بیش از هر چیزی می‌توان هنگام آموزش آداب دستشویی رفتن در آنها دید. د‌ر واقع می‌توان گفت مهم‌ترین مرحله برای این‌که کودکی منظم بار بیاید یا لجباز همین مرحله است. با توجه به این‌که در این سنین کودک تقریبا از استقلال بیشتری نسبت به قبل برخوردار است، قدرت این را هم دارد که لجبازی کند. این زمان مهم‌ترین مرحله‌ای است که کودک می‌تواند ذاتا منظم بار بیاید.

نقش والدین

والدین باید میزان نظمی را که به کودک آموزش می‌دهند نه آن‌قدر شدید باشد که او را دلزده کند و نه آن‌قدر ضعیف که در واقع او چیزی فرا نگیرد. اما وقتی والدین برای رعایت نظم و انضباط بیش از حد با بچه‌ها درگیر می‌شوند آنها هم لجباز می‌شوند و از پذیرش نظم و هر قانون دیگری بشدت سر باز می‌زنند و سعی می‌کنند به‌گونه‌های مختلف مخالفت خود را ابراز کنند. اغلب در نوجوانی هم این لجبازی‌ها پررنگ‌تر می‌شود. یعنی می‌بینیم هر چقدر والدین بیشتر چیزی را به کودک یا نوجوان تحمیل می‌کنند آنها بیشتر از انجام آن سر باز می‌زنند. اگر والدین نتوانند شیوه میانه و مناسبی را در آموزش نظم و قوانین به فرزندان خود آموزش دهند امکان دارد آنها سر رعایت هر قانون و اصل مودبانه‌ای آن‌قدر مقاومت و لجبازی کنند که هیچ‌گاه نتوانند آن را درست یاد بگیرند.یعنی در مراحلی که کودک می‌خواهد استقلال خودش را داشته باشد اگر نتوانیم به خوبی با او کنار بیاییم کم‌کم پذیرش او نیز برای رعایت قوانین و نظم و انضباط کمتر می‌شود و شاید به این ترتیب برای همیشه بچه لجبازی داشته باشیم که برقراری ارتباط دوستانه هم در نوجوانی با او سخت‌تر خواهد شد.

شکل‌گیری دلبستگی

با توجه به این‌که مرحله بعد مرحله شکل‌گیری دلبستگی کودک (تا سه سالگی) است، او نظم خاص و ساعت بیولوژیکی خاص خود را پیدا می‌کند. مثلا این‌که عادت می‌کند در زمان‌هایی خاص غذای کمکی بگیرد که این زمان‌ها به‌طور منظمی در ذهن او نیز شکل می‌گیرد.

وقتی تمام خدماتی که از والدین می‌گیرد در زمان‌های خاصی به او ارائه می‌شود، او هم خواه‌ناخواه و به‌طور غیرمستقیم نظم و ترتیب را آموزش می‌بیند. یعنی اگر پدر و مادر با توجه به نیاز و درخواست کودک خدماتی را به او می‌دهند به‌طور اتوماتیک خودش هم منظم و مرتب می‌شود. به عبارتی وقتی نظم خاصی را برای کودک رعایت کنیم او هم بتدریج آن را فرا می‌گیرد.

تشویق و توجه

کودکان معمولا از چهار سالگی به بعد نیاز به تشویق و توجه زیادی دارند. یعنی می‌توان با دادن جایزه و هدیه آنها را هرچه بیشتر برای رعایت قانون و نظم و ترتیب ترغیب کرد. ولی نوع این جایزه دادن‌ها هم بسیار مهم است.

اگر این جوایز و تشویق‌ها خیلی بیش از حد باشد کم‌کم تاثیر خود را از دست می‌دهد؛ ما باید برای پاداش‌دهی برای شکل‌گیری رفتارهای مثبت و ایجاد انگیزه برای رعایت نظم و انضباط تشویق خاصی برای فرزندمان در نظر بگیریم .

یعنی می‌توانیم به کودکی که قرار است اسباب‌بازی‌هایش را تا زمان خاصی مر‌تب کند بگوییم که بهتر است تا 20 بشماریم. یعنی فرصت مشخص و قابل فهمی را برای کودک در نظر بگیریم. بهترین کار هم این است که ابتدا او را کمک کنیم تا خسته و بی‌حوصله نشود. وقتی به بچه‌ها فرصت داده شود آنها راحت‌تر کارشان را انجام می‌دهند. موضوع مهم دیگر هم این که
هرگز نباید خارج از توان بچه‌ها از آنها چیزی بخواهیم.

جایزه هم می‌تواند از یک قصه خواندن برای بچه‌ها تا رفتن به پارک و سینما و مهم‌تر از همه وقت گذراندن با آنها باشد تا خریدن اسباب‌بازی مورد علاقه‌شان.

یکتا فراهانی