دومینوی بی‌آبرویی ریاض

این بخشی از دیدگاه دکتر میرهادی قره‌سید‌رومیانی، کارشناس حقوق بین‌الملل و عضو کمیسیون قضایی حقوقی مجلس نهم درباره تصویب طرح جاستا در کنگره آمریکاست. او در گفت‌وگو با جام سیاست به بررسی ابعاد حقوقی قانون جاستا و امکان رد آن در دادگاه عالی آمریکا پرداخته که می‌خوانیم.

با توجه به تصویب قانون جاستا از سوی کنگره آمریکا علیه عربستان، این سوال مطرح می‌شود که آیا دادگاه کشوری می‌تواند علیه کشور دیگری حکم صادر کند؟ آیا چنین احکامی نقض حقوق بین‌الملل محسوب نمی‌شود؟

تا سال 2008 یک اصل کلی بین‌المللی به‌عنوان اصل مصونیت قضایی دولت‌ها در حوزه حقوق بین‌الملل وجود داشت و عنوان می‌کرد که هیچ دولتی نمی‌تواند دولت دیگر را در محاکم خودش مورد محاکمه قرار بدهد. این اصل مصونیت قضایی دولت‌ها مطلق بود، اما از سال 2008 به بعد با توجه به صدور رای آمریکا علیه ایران یعنی دولت آمریکا به‌عنوان خواهان و دولت ایران به عنوان خوانده؛ در حقوق بین‌الملل این‌گونه تفسیر شد که مصونیت قضایی دولت‌ها از حالت اطلاق و مطلق بودن یک حالت نسبی به خودش گرفته و این‌گونه تفسیر کردند در حوزه‌هایی که یک کشوری موجب نقض حقوق بین‌الملل شود آن کشور می‌تواند علیه کشور دیگر اقامه دعوی کند و در محاکم خودش تقاضای رسیدگی کند. با توجه به صدور این آرا همان‌طور که شاهد هستیم در سال 1378 یک قانون صلاحیت محاکم جمهوری اسلامی ایران علیه دولت‌های بیگانه که موجب نقض حقوق بین‌الملل شده بودند داشتیم به این معنی که ما هم این اصل و قاعده را در حوزه حقوق بین‌الملل پذیرفتیم. اما درخصوص پرونده 11 سپتامبر شاهد رفتار دوگانه آمریکا هستیم. دلایل واضح و مبرهنی هست که عربستان در موضوع 11سپتامبر یعنی کمک به القاعده و حمایت مالی و معنوی از القاعده و گروه‌های تروریستی سابقه مبسوطی دارد و با وجود مخالفت‌های شدید با توجه به‌وضوح موضوع این تصمیم کلی در حوزه تقنینی و سیاسی و بین‌المللی گرفته شد که درحقیقت خسارت‌دیدگان انفجارهای 11 سپتامبر می‌توانند علیه دولت سعودی در محاکم آمریکا اقامه دعوا کنند.

اگر بنایی بر پرداخت غرامت از سوی عربستان به آسیب دیدگان 11 سپتامبر باشد آیا نمی‌توان چنین انتظاری را در مورد پرداخت غرامت از سوی عربستان به کشورهایی از جمله یمن و سوریه داشت؟

این اقدام می‌تواند فتح بابی باشد برای پرونده‌های بعدی و امروزه سوریه و یمن هم می‌توانند علیه عربستان و آمریکا مشترکا و سببا اقامه دعوا کنند از این جهت که آمریکا حمایت معنوی و مادی از گروه‌های تروریستی دارد و از طرفی خود سعودی‌ها هم مباشرتا و شخصا برای اقدامات ترویستی، از بین بردن و نقض حقوق بین‌الملل در کشورهای سوریه و یمن و از بین بردن آزادی‌های بنیادین بشری در این کشورها اقدام می‌کنند.

آیا امکان رد قانون جاستا در دادگاه عالی آمریکا وجود دارد؟

دادگاه عالی آمریکا با توجه به پرونده‌هایی که علیه ایران وجود دارد به‌نظر می‌رسد این پرونده‌ها را بپذیرد و نقض نکند. با توجه به این‌که این روند علیه ایران هم بوده چنانچه دیوان عالی کشور آمریکا این موضوع را رد کند به نظر می‌رسد در پرونده‌های بعدی به مشکل برخورد. با توجه به رویه قضایی آمریکا و آرایی که در محاکم آمریکا صادر شده به نظر می‌رسد دیوان عالی قانون جاستا را نقض نکند. به این دلیل که آمریکا علیه کشورهای زیادی ازجمله ایران اقامه دعوا کرده است، بنابراین در صورت نقض جاستا علیه سعودی‌ها ممکن است فضای بین‌المللی حاکم بشود و کشورهای دیگر هم برای رد شدن پرونده‌های خود در آمریکا اقدام کنند.

انگیزه اصلی کنگره آمریکا از تصویب قانون جاستا چیست؟

با توجه به نزدیکی انتخابات در آمریکا، سیاست کلی این کشور این است که به مردم آمریکا نشان بدهد که در قبال از بین رفتن مردم و تهدید امنیت ملی آمریکا، این کشور قادر به نتیجه رساندن موضوع شده است. نرسیدن به نتیجه در آمریکا موجب ایجاد خللی برای دولتمردان و سیاستمداران آمریکایی بود که با پوشش گرفتن خسارت از سعودی‌ها می‌خواستند در حقیقت ضعف خودشان در کشورداری و ثبات امنیت ملی خودشان که نتوانستند با تروریسم مبارزه کرده یا قبل از انفجار آنها را شناسایی کنند باشد. از طرف دیگر در دنیا اعتقادی وجود دارد که خود آمریکایی‌ها برنامه‌ای را تصویب کردند که با این موضوع بتوانند در آسیا و منطقه اختلاف‌افکنی و لشکرکشی کنند، بنابراین یکی از اهداف آمریکایی‌ها از تصویب قانون جاستا از بین بردن ابهامات بود اما این ابهامات برای همیشه خواهد ماند و این سوالات کلی در ذهن مردم آزادیخواه دنیا خواهد بود که آمریکا موجب به وجود آمدن ماجرای 11 سپتامبر بوده و توان برخورد با تروریسم را در داخل خاک آمریکا نداشته و این یک نوع ضعف امنیتی برای کشور آمریکا است.