«در حاشیه» در ترازوی نقد و بررسی

نظرسنجی اخیر درباره سریال‌ها و مجموعه‌های نمایشی تلویزیون در سال 94 اما نشان می‌دهد که کارهای آخر مدیری، در حاشیه 1و2، به مانند آثار قبلی او در جذب مخاطب موفق نبوده‌اند و سریال‌هایی مانند کیمیا، پشت‌بام تهران و میکائیل توانسته‌اند در رقابت با آنها گوی سبقت را بربایند و جلوتر بایستند. این موضوع به خصوص برای سری ‌دوم در حاشیه که پخش آن از اوایل دی ماه آغاز و تا اواخر بهمن ادامه داشت نمود بیشتری دارد. آیا مهران مدیری از دوران اوج خود فاصله گرفته و در سراشیبی افت گام نهاده است؟ آیا کفگیر خلاقیت و نوآوری هنری او، عوامل و همکارانش به ته‌دیگ خورده است و لازم است در روند مجموعه‌سازی‌اش بازنگری و خود را به روز کند؟

در بررسی چرایی و دلایل افت مجموعه‌های اخیر مدیری باید به یک نکته مهم و ویژه توجه کافی داشته باشیم. حواشی اعتراض‌های برآمده از تعصبات غالبا نابجا و غیرمنطقی صنفی و شغلی و به تعبیر بهتر، پایین بودن آستانه تحمل جامعه بود که «در حاشیه» را یکسره به بیراهه حاشیه برد و در دست‌انداز چالش انداخت.

بازگشت مدیری اتفاق خوبی است

یک منتقد و کارشناس، بازگشت مهران مدیری به تلویزیون را یک اتفاق خوب می‌داند که با استقبال مخاطبان مواجه شده است، اما در عین حال یادآور می‌شود، باید پذیرفت که این کارگردان از دوران اوجش فاصله گرفته و کیفیت آثارش پایین آمده است که این افت، دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد. پیشینه و اتفاقاتی که برای آثار او در شبکه نمایش خانگی افتاد شاید در ارتباطش با مخاطبان تلویزیونی بی‌تاثیر نبوده است. مجموعه‌های در حاشیه 1 و بخصوص 2 اما بیشترین لطمه را از اعتراضات و حواشی‌ای که حول وحوش سری اول آن شکل گرفت، متحمل شدند.

سحر عصر آزاد می‌افزاید: البته این حواشی همیشه در گذشته هم با سریال‌های مدیری همراه بوده است، اما در زمان پخش در حاشیه 1 رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفت. پرداخت سری اول سریال به فضای بیمارستان و کاستی‌های بهداشتی، اعتراض شدید جامعه پزشکی و پرستاری کشور را برانگیخت و سری دوم را بشدت با محدودیت مواجه کرد. نتیجه چنین اعتراض‌های غیراصولی آن شد که بر‌سر «در حاشیه2» رفت و مدیری و گروهش که همیشه کارهای موفق و پرمخاطبی داشتند با افت کیفیت مواجه شدند.

وی با تاکید بر این‌که مهران مدیری همچنان یکی از قطب‌های موثر کمدی‌سازی در تلویزیون است، تصریح می‌کند: اعتراض‌ها باعث شد که سری دوم در حاشیه به نسبت سری اول افت شدیدی داشته باشد، در حالی‌که کارگردان، بازیگران و عوامل همان قبلی‌ها بودند. به باور عصر آزاد، عامل دیگری هم در افت کیفیت کارهای اخیر مدیری موثر بوده و آن‌هم عدم ورود چهره‌های جدید به جمع بازیگران طناز است.

نگرانی‌های همیشگی کمدی‌سازان

منوچهر اکبرلو هم سری اول سریال در حاشیه را قربانی قضاوت‌های غیرمنصفانه می‌داند، اما در عین حال تصریح می‌کند که «در حاشیه2» یکی از ضعیف‌ترین آثار مهران مدیری تا به امروز بوده است.این منتقد و مدرس سینما و تلویزیون بصراحت می‌گوید: به نظر می‌رسد مهران مدیری در دوره جدید برنامه‌‌سازی‌اش نیاز دارد که خود را به روز کرده و همگام با تغییرات و تحولات اجتماعی و سلایق عمومی حرکت کند. با توجه به این تحولات، دیگر نمی‌توان به شوخی‌سازی‌های یک دهه پیش تکیه کرد. امروزه شاهد هستیم که شوخی‌سازی در میان مردم بخصوص در فضای مجازی بشدت گسترش یافته و محورهای جدیدی برای آن ایجاد شده است که سوژه‌ها و لحن بیان متفاوتی نسبت به گذشته‌ها دارد. اکبرلو در واکنش به طرح این پرسش که اعتراضات و حواشی رخ داده در هنگام نمایش «در حاشیه1» چقدر بر کیفیت ادامه این مجموعه و بخصوص سری دوم این سریال تاثیر گذاشت، می‌گوید: به دلیل پایین بودن سطح تحمل جامعه و بروز سوءتفاهم‌ها و خصلت تعمیم دادن یک مورد به کلیت یک قشر از جامعه، همواره سازندگان مجموعه‌های طنز با این نگرانی مواجه‌اند که مورد هجمه و خطاب قرار بگیرند. این معضل همیشه با کمدی‌سازی همراه بوده و چه مهران مدیری و چه بقیه کارگردان‌ها با تهدیدات دست و پنجه نرم می‌کنند، اما آنهایی در نهایت موفق بوده‌اند که توانسته‌اند کار خود را به سرانجام برسانند.

کاستی‌های «در حاشیه2»

وی یادآور می‌شود: با همه اینها، به نظر می‌رسد سری دوم در حاشیه فراتر از این اعتراض‌ها و نگرانی‌ها، خود نیز دچار کم‌کاری و کاستی بود. کارهای قبلی مدیری هم در لوکیشن‌های محدود و سربسته ساخته می‌شد، اما استقبال پرشور مخاطبان را می‌دید و با فاصله زیاد نسبت به آثار مشابه در صدر می‌ایستاد، در حالی‌که در سری دوم در حاشیه این اتفاق نیفتاد. موفقیت‌های یک مجموعه طنز به این بستگی دارد که چقدر قصه، ماجراها و شوخی‌های یک برنامه در بین مردم و زندگی روزمره آنها جریان داشته باشد. به همان میزان که مجموعه «شب‌های برره» توانست به‌شکل خیره‌کننده‌ای در میان مردم محبوب شود، اما «در حاشیه2» به دلیل عدم ارتباطش با توده‌های جامعه نتوانست با مخاطبان ارتباط برقرار کند.

«در حاشیه2»؛ یک کار خاص در شرایط خاص

امیرمهدی ژوله: اعتقاد دارم که «در حاشیه2» نه تنها در قیاس با سری اول مجموعه، ضعیف نبود که حتی کاری بود کارستان که ماجراهای خاص خودش را داشت. کارستان به این معنا که سری اول آن متوقف شد و پس از سه ماه وقفه با محدودیت‌هایی که نتیجه اعتراضات غالبا بی‌منطق بود، ادامه یافت و سری دوم ساخته شد.

قرار شد کار با همان شخصیت‌ها ادامه پیدا کند اما دیگر روپوش سفید بر تن‌شان نباشد و در بیمارستان هم نمانند و اصولا شغل دیگری هم نداشته باشند که باعث دردسر می‌شود و ممکن است دوباره به عده‌ای بربخورد. گفتند شخصیت‌ها را حتی پیر هم نکنید چراکه ممکن است جذابیت و ملاحت خود را از دست بدهند. اعتراض‌ها باعث شد که حتی نتوانیم از بیمارستان به تیمارستان برویم و مجبور شدیم زندان را به عنوان لوکیشن در نظر بگیریم. در زندان هم که نمی‌شود با کسی شوخی کرد. در آن محیط نه قرار است کسی خلاف کند و نه می‌تواند مثلا بگریزد. در حاشیه 2 در یک فضای روحی بد ساخته شد و مدیری تصمیم گرفت دیگر خودش بازی نکند. به گمانم سری دوم در حاشیه اتفاقا خیلی آبرومندانه به سر منزل مقصود رسید و یک کار خاص در شرایط خاص بود.

محسن محمدی