رنگ محرم در قم

واقعه عاشورا در تاریخ ایران جایگاهی مهم و باثبات دارد. از دیرباز عاشورا نماد ایستادگی در برابر ظلم و جور بوده است و دور از ذهن هم نیست که ایران با تاریخ اسلامی ـ ایرانی خود آن را به گونه‌ای متفاوت به سوگ بنشیند. از دیرباز، شهرهای مختلف ایران، با توجه به تنوع قومیت و فرهنگ‌های موجود در سراسر کشور، این عزاداری را به گونه‌های متفاوت برگزار کرده‌اند. مردم شهرهای مختلف ایران، آن‌طور که در فرهنگشان لایق شهادت سومین امامشان است، به عزاداری این روزها می‌پردازند.

این تنوع موجود در آیین‌ها و مراسم هرساله پای گردشگران زیادی را از کشورهای مختلف به ایران باز کرده، هرچند این تفاوت‌ها باعث شده است مردم شهرهای مختلف ایران هم برای شرکت در مراسم شهرهای دیگر، عزم سفر کرده و شاهد این تفاوت‌ها باشند.

شما هم به‌عنوان یک ایرانی، مطمئنا تجربیات متفاوتی از شرکت در این‌گونه مراسم‌ها داشته‌اید. حال اگر یک روز مزاحم تلفنی با شما تماس بگیرد و از شما بخواهد در مورد مراسم و آیین‌های ماه محرم در شهرتان سخن بگویید چه خواهید گفت و کدامیک از این آیین‌ها را برای مردم شهرهای دیگر به تصویر خواهید کشید؟

امروز مزاحم تلفنی از مردم شهر قم پرسیده است «بهترین آیین شهرتان در ماه محرم چیست و در قم، ماه محرم چه اتفاقی می‌افتد که در شهرهای دیگر نمی‌افتد؟» از آنجا که قم به دلیل وجود حرم حضرت معصومه(س) و بزرگ‌ترین حوزه علمیه ایران از شهرهای مهم مذهبی و فرهنگی ایران است، مطمئنا عزاداری ماه محرم در این شهر تفاوت زیادی با شهرهای دیگر ایران خواهد داشت. همچنین با آن‌که می‌دانستیم در این ماه تعداد گردشگران قم افزایش می‌یابد از مردم قم پرسیدیم «آیا تعداد گردشگران شهرتان در ماه محرم افزایش می‌یابد؟» آیا مردم قم این افزایش گردشگران شهرشان را در طول این ماه احساس می‌کنند؟ مزاحم تلفنی تا به حال در ماه محرم به این شهر سفر نکرده بود به همین دلیل از مردم قم خواست تا آیین‌های متفاوتشان را توضیح دهند و محرم شهرشان را با شهرهای دیگر مقایسه کنند.

از صحبت‌های مخاطبان مزاحم تلفنی می‌شود فهمید که بیشتر زنان در قم علاقه‌مند به مراسم سخنرانی واعظان و مداحان هستند و شاید مهم‌ترین علت این ترجیح حضور سخنرانان و مداحان بنام کشور در این شهر باشد.

329---14

«طبیعتا چون شهری مذهبی است مراسمش بهتر از شهرهای دیگر برگزار می‌شود.» می‌خواهم بهترین مراسم را از نظر خودش بیان کند: «ایستگاه‌های صلواتی. بدون استثنا در هرمحله 2 یا 3 ایستگاه صلواتی و نذری داریم که هم‌محلی‌ها با کمک یکدیگر ایجاد می‌کنند. همین‌طور ورزشگاه حیدری که بزرگ‌ترین ورزشگاه شهر است مراسم عزاداری با حضور استاد مقدم برگزار می‌کند.» می‌پرسم آیا جمعیت گردشگران افزایش می‌یابد: «شهر و خیابان‌ها و اطراف حرم بسیار شلوغ می‌شود.»

329---14

کارمند دانشگاه صدا و سیماست و فکر می‌کند نباید با کارمندان مصاحبه کنم، اما از او می‌خواهم نظرش را درباره بهترین آیین محرم در قم بیان کند: «نمی‌دانم هرکس نظری دارد. من دانشجو هستم و خیلی با شهر قم آشنایی ندارم. به طور کلی، نذری دادن خیلی در شهر زیاد است.» می‌خواهم تفاوت مراسم عزاداری در قم و شهر خودش را بیان کند:«به خاطر مهاجرپذیر بودن شهر، مردم متفاوتی در این شهر زندگی می‌کنند و آنها این مراسم را به شیوه خودشان انجام می‌دهند، به طور مثال کاروان امام حسین را می‌سازند و شتر می‌آورند یا اعراب موسیقی مخصوص عزاداری‌شان را پخش می‌کنند، این تنوع در نوع خودش جالب است.»

290---16

سعی در آرام کردن فرزندش که در حال گریه کردن است، دارد. سعی می‌کنم سوالاتم را با سرعت بیشتری بپرسم: «چیز خاصی ندارد. بهترینش روضه‌های شبانه است که من تقریبا همه شب‌ها می‌روم.» تعجب می‌کنم: با بچه کوچک؟ «منظورم سال‌های گذشته است. آخر فرزندم تنها چهار ماهش است.» می‌پرسم چه چیز متفاوتی در مراسم محرم شهر قم وجود دارد که در شهرهای دیگر نیست؟ «من خودم شمالی هستم و از شمال آمده‌ام. احساس می‌کنم شور و حال مردم قم را شهرهای دیگر ندارند. شاید هم به خاطر مداحان معروفی است که در قم برنامه دارند.» از نظر او تعداد گردشگران شهر در ماه محرم افزایش نمی‌یابد: «به غیر از عاشورا و تاسوعا که خیلی شلوغ می‌شود، روزهای دیگر ماه محرم فرقی ندارد.»

329---20

«حضور ذهن ندارم. خودم بیشتر به روضه‌ها می‌روم. البته دسته‌هایی که در حرم هستند هم جالب است.» می‌پرسم چه چیزی در مراسم این شهر وجود دارد که با شهرهای دیگر فرق می‌کند: «من برای عزاداری به شهرهای دیگر نرفته‌ام، اما همسرم یزد رفته است. همه جا عزاداری خوب است.» و کدام‌یک را بیشتر دوست داشته است؟ «چون همسرم یزدی است ممکن است از روی تعصب بگوید یزد بهتر است اما من فکر می‌کنم عزاداری قم را بیشتر دوست دارد چون هرسال همین‌جا می‌ماند.» از افزایش گردشگران شهر می‌پرسم: «به خاطر وجود حرم و جمکران افزایش می‌یابد.»

325---38

«او هم مراسم روضه را بیشتر می‌پسندد.» به مساجد یا منزل آشنایان می‌روید؟ «بیشتر جلساتی که در خانه‌ها برگزار می‌شود را می‌روم. تقریبا از اول ماه تا سوم امام حسین هرشب شرکت می‌کنم.» می‌خواهم کمی از تفاوت این مراسم با شهرهای دیگر بگوید: «رعایت حجاب، اخلاق و رعایت اصول دینی بیشتر از شهرهای دیگر است و این خیلی خوب است.»

329---53

حوصله همصحبتی با مزاحم تلفنی را ندارد، به همین دلیل پاسخ‌هایش کوتاه است: «من تعزیه‌ها را بهترین مراسم می‌دانم. البته تعزیه فقط در روستاهای اطراف برگزار می‌شود.» می‌خواهم تفاوت این شهر با شهرهای دیگر را بیان کند: «همه این مراسم‌ها در شهرهای دیگر هم وجود دارد و چیز متفاوتی نداریم.»

325---39

«مراسم حرم مطهر و مسجد جمکران» چون مخاطبم مرد است می‌پرسم: «سینه‌زنی یا روضه‌خوانی مد نظرتان است؟» می‌گوید: «هر دو. آخر مداحان و سخنرانان خوبی داریم. حسینیه آیت‌الله مرعشی و حسینیه شهدا هم مراسمش بسیار خوب است.» می‌خواهم تفاوت‌ها را هم بیان کند: «به دلیل وجود حرم مطهر، جمکران و حدودا 300 امامزاده این شهر به قطبی معنوی و فرهنگی تبدیل شده است. مبلغان و علما هم باعث شده‌اند مداحان خوب که با مطالعه و عاقلانه حرف می‌زنند به این شهر بیایند.» یعنی شهرهای دیگر مداحان خوبی ندارد؟ «مداحان خوب در شهرهای دیگر کم و همردیف آنها هستند. همچنین بار علمی و معنوی شهر بالاست. قم اولین شهر مذهبی در ایران است، شاید هم دومین باشد بعد از مشهد مقدس.» از افزایش جمعیت شهر در این ماه می‌پرسم: «از شهرهای نزدیک مثل کرج، کاشان و تهران مسافران زیادی می‌آیند به خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا که تعطیل است.

325---57

«من بیشتر روضه‌خوانی را ترجیح می‌دهم آن هم در حرم. البته در محله هم روضه‌خوانی برگزار می‌شود اما حرم بهتر است چون سخنرانان خوبی دارد. اگر سخنرانی خوب باشد به روضه ترجیح می‌دهم.» از نظر او تفاوت این شهر با شهرهای دیگر زیاد است: «اصلا قابل مقایسه نیست. مراسم محرم و صفر خیلی کامل است. مداحان خیلی خوبند و مردم هم بسیار مایه می‌گذارند. در شهرهای دیگر تنها دهه اول عاشورا مراسم دارند و بیشتر سینه‌زنی است، اما در قم کامل است. همچنین درشهرهای دیگر زنان تماشاچی سینه‌زنی مردها هستند که من اصلا دوست ندارم. من و اطرافیانم فقط سخنرانی‌ها را می‌رویم.» از نظر او هم در این مدت جمعیت شهر افزایش می‌یابد و شهر همیشه شلوغ است.

366---52

«مسجد امام حسن مجتبی(ع) کنار بیمارستان...» حرفش را قطع می‌کنم: منظورم این است که از میان این رسوم کدام‌یک را بیشتر دوست دارید: «روضه و مداحی.» تفاوت را در مذهبی بودن شهر می‌بیند: «به دلیل مذهبی بودن شور و حال بیشتری دارد و گرم‌تر است.» پس مراسم شهرهای دیگر را هم دیده‌اید؟ «نه اما می‌دانم یک روز یا دو روز مراسم دارند.» از نظر او گردشگران از شهرها و حتی کشورهای دیگر می‌آیند و در این ماه این شهر بسیار شلوغ است.

　366---46

ابتدا مرا با خواهرزاده‌اش اشتباه می‌گیرد، اما وقتی خودم را معرفی می‌کنم همصحبتم می‌شود: «سخنرانی اگر سخنرانش خوب باشد، دوست دارم. روضه‌خوان مرد را هم دوست دارم اما زن را نه.» آیا مراسم شهر دیگری را دیده‌اید: «غیر از یزد جای دیگری نرفته‌ام. خودم یزدی هستم و مراسم یزد را خیلی دوست دارم. البته الان دوسالی است که خانه‌نشین شده‌ام و نمی‌توانم بروم. آنجا برنامه‌اش خیلی دقیق است.» می‌خواهم بدانم چه تفاوتی میان مراسم قم و شهرهای دیگر وجود دارد: «روضه‌خوانی زیاد است و مرتبا مسائل دینی را بیان می‌کنند.»

328---38

«سینه‌زنی اطراف حرم. به‌خصوص زمانی که بعد از نماز مغرب و عشا همه در محوطه جمع می‌شوند. واقعا صحنه زیبایی است و همه را متحول می‌کند.» می‌پرسم شلوغ نیست؟ «زیاد شلوغ نیست. جا برای همه هست و کسی اذیت نمی‌شود.» خودش اهل شمال است ، به همین دلیل قم را با شمال مقایسه می‌کند: «قم را بیشتر دوست دارم. البته مشهد هم رفته‌ام، اما حس می‌کنم حال و هوای اینجا بهتر است. نمی‌دانم به خاطر حرم است یا خلوص نیت مردم. البته شنیده‌ام مراسم یزد هم خوب است ولی من شهرهای دیگر را خیلی دوست ندارم، چون شهرهای دیگر بیشتر از طبل و زنجیر استفاده می‌کنند، اما من سینه‌زنی را بیشتر دوست دارم.» در مورد افزایش جمعیت گردشگران در این ماه می‌پرسم: «تنها روزهای تاسوعا و عاشورا جمعیت زیاد می‌شود و بیشتر هم از شهرهای نزدیک می‌آیند.»

آزاده هاشمی منفرد