ربات‌های درمانگر به کمک بیماران می‌آید

امروزه ربات‌ها به نوعی وارد زندگی ما شده‌ است و به‌طور نامحسوسی می‌توان ردپای آنها را در همه امور زندگی مشاهده کرد. در حقیقت، دیگر خدمات ربات‌ها به کارخانه‌ها و پژوهشکده‌ها محدود نمی‌شود و می‌توان در هر حوزه‌ای از خدمات ربات‌ها بهره گرفت.

یکی از مکان‌هایی که درخشش ربات‌ها را می‌توان به‌طور محسوس مشاهده کرد حوزه درمان است. خدمات ربات‌ها در حوزه پزشکی از سال‌ها پیش مورد توجه قرار گرفته است. علم رباتیک به کمک جراحان، پزشکان و بیماران آمده است و ربات‌های پزشکی علاوه بر درمان در روند پیشگیری از بیماری‌ها نیز خوش درخشیده است. تاکنون ربات‌های فراوانی در شکل‌های گوناگون برای عرضه خدمت در عرصه پزشکی ساخته شده‌ است که از میان آنها می‌توان به انواع ربات‌های جراح، پرستار، امدادگر، داروساز، داروفروش، درمانگر و انواعی دیگر اشاره کرد. از این رو می‌توان پیش‌بینی کرد ربات‌ها آینده پزشکی را بیش‌از پیش تحت تاثیر خود قرار دهد.

رباتی برای توانبخشی بیماران مبتلا به سکته مغزی

در کشور ما نیز در این زمینه اقدامات قابل توجهی انجام شده است. بتازگی گروهی از محققان و پژوهشگران با هدف توانبخشی بیماران مبتلا به سکته مغزی رباتی طراحی کرده‌اند که در چهار مرحله تمرینات متوالی کنترل و توان دست این بیماران را بهبود می‌بخشد. این گروه از محققان که در زمینه طراحی و ساخت سیستم‌های رباتیک و کنترل‌کننده فعالیت می‌کنند، تجهیزات رباتیکی با کاربردهای صنعتی و توانبخشی عرضه کرده اند. آنها موفق شده‌اند ابزار‌های مختلف از سیستم‌های تعلیق مغناطیسی، کنترل موتور و بازوهای منعطف را در قالب یک مجموعه عرضه کنند. ربات‌های توانبخشی در حوزه مهندسی پزشکی کاربرد زیادی دارد و این ربات طراحی شده نیز از انواع ربات‌های توانبخشی بوده که برای کمک به بیماران مبتلا به ضایعات مغزی طراحی شده است. این ربات به افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند و در ارتباط بین دست و شبکه عصب مغزی آنها اختلال ایجاد شده است، کمک می‌کند حرکت دستشان را بازیابند.

به گفته دکتر اسماعیل قره‌خانی، مجری این طرح تحقیقاتی، افرادی که سالم هستند برای رفتن از نقطه‌ای به نقطه دیگر در امتداد یک خط راست حرکت می‌کنند. اما در افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند حرکت افراد در مسیر مورب انجام می‌شود. در مرحله اول روند توانبخشی در این بیماران پس از تشخیص آغاز می‌شود. در این مرحله بیمار با قرار دادن دست خود روی بازوی ربات و گرفتن دسته آن، بازوی رباتیک را به سمت مسیرهایی که روی نمایشگر روشن می‌شود هدایت می‌کند.

آن دسته از بیمارانی که نمی‌توانند دست خود را کنترل کنند در مرحله بعد با گرفتن بازوی رباتیک به سمت هدف مشخص شده حرکت می‌کنند و چنانچه بیمار نتواند در این مسیر حرکت کند ربات به او کمک می‌کند. بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد بعد از چندبار تکرار این روند در روزهای متوالی، بیمار حس از دست رفته را در دستان خود باز خواهد یافت. در مرحله بعد بیمار می‌تواند بازوی ربات را حرکت داده و به سمت نقاط مورد نظر حرکت کند. هرچه دست بیمار در روند درمان قدرتمندتر می‌شود نیروی ربات نیز افزایش پیدا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که در مرحله‌ای از روند درمان ربات در برابر نیروی اعمال شده از سوی دست بیمار مقاومت می‌کند. به این ترتیب در یک فرآیند درمانی بیمار بتدریج توانایی از دست رفته در دستانش را به‌دست می‌آورد.

ورود ربات‌ها به حوزه درمان

در سال‌های اخیر کاربرد و استفاده از ربات‌ها در بخش‌های مختلف زندگی انسان بیشتر شده است. امروزه ربات‌ها به ما انسان‌ها نزدیک‌تر شده‌ و حضور ربات‌ها فقط به داستان‌ها و فیلم‌های علمی ـ تخیلی محدود نمی‌شود.

مهندس آریا صبوری، پژوهشگر آزمایشگاه تعامل انسان و ربات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام‌جم با تاکید بر اهمیت حضور ربات‌ها در حوزه درمان بیماری‌ها می‌گوید: یکی از بخش‌هایی که حضور ربات‌ها را مورد توجه قرار داده بخش درمانگری است که با کارهایی مانند فیزیوتراپی، کمک به معلولان، ناتوانان جسمی، کودکان با شرایط خاص و استثنایی مرتبط است. خوشبختانه امروزه در کشور ما در دانشگاه‌های مختلف همپای تحقیقاتی که در نقاط مختلف در سطح دنیا انجام می‌شود، مطالعات و تحقیقاتی در این حوزه در حال انجام شدن است. دکتر مینو عالمی ‌از جمله محققانی است که در این زمینه اقدامات و فعالیت‌های تاثیرگذاری انجام داده است. این محقق با همکاری گروهی از محققان دانشگاه صنعتی شریف زیر نظر دکتر علی مقداری در زمینه درمانگری کودکان مبتلا به سرطان با استفاده از ربات‌های انسان‌نما فعالیت‌های موفقی انجام داده است.

همچنین در گذشته با سابقه تحقیقات بیش از 10 سال، در مرکز تحقیقات عصبی دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه شهید بهشتی در پژوهشگاه مشترکی که زیر نظر این دو مرکز است و زیر نظر دکتر عباس امیدوار تحقیقات گسترده‌ای روی افرادی که دچار ضایعه نخاعی شده‌اند انجام شده است؛ با این هدف که بتوان با عمل جراحی و با استفاده از حسگرهایی که در مغز این افراد کار گذاشته می‌شود، اعصاب آسیب دیده را به کمک وسایل مصنوعی بازسازی کنند.

بر این اساس، اگر فردی قطع نخاع شده باشد، می‌تواند با استفاده از امواج مغزی و حسگرها و الکترودهایی که در مغز بیمار کار گذاشته می‌شود بازوهای رباتیک را به کمک نیروی فکر خود کنترل کند. به این ترتیب یک سیستم رباتیک برای فرد معلول، کم‌توان یا افراد سالمند زندگی جدیدی را رقم می‌زند.

این محقق ضمن اشاره به کاربرد ربات‌ها در حوزه‌های مختلف درمان می‌افزاید: ربات‌ها در درمان برخی ضایعات و بیماری‌ها مانند درمان کودکان مبتلا به اوتیسم می‌تواند کاربرد داشته باشد. کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار درونگرا هستند و اگرچه ذهن قوی دارند، اما بسیاری از آنان تمرکز فکری بالایی ندارند. یکی از روش‌های درمانی مطرح برای کودکان مبتلا به اوتیسم مبتنی بر ربات‌ها یا به عبارتی بازی‌های رباتیک است. دستکش‌هایی طراحی شده که این گروه از کودکان با به دست کردن این دستکش‌ها و حرکت دادن دستان خود متوجه می‌شوند یک وسیله الکترومکانیکی یا یک ربات می‌تواند همین کار را تکرار کند. این فرآیند می‌تواند موجب افزایش تمرکز کودکان اوتیسمی‌شود و آنها می‌توانند در تعامل انسان و ربات با اجسام پیرامون و محیط اطرافشان تعامل بهتری داشته باشند. به این ترتیب ساختار مغزی این کودکان با گذشت زمان ارتقا پیدا کرده و بهبود خواهد یافت.

تعامل انسان و ربات در دنیای پزشکی

به گفته آریا صبوری، در تحقیقات انجام شده در آزمایشگاه تعامل انسان و ربات دانشگاه تهران، در حوزه درمان کودکان مبتلا به اوتیسم روی ربات‌هایی که در درمان افسردگی سالمندانی که در خانه‌های سالمندان زندگی می‌کنند یا سالمندان مبتلا به آلزایمر کاربرد دارد، آزمون‌های روان‌شناسی جالبی انجام شده است. گروهی از محققانی که در حوزه رباتیک فعالیت می‌کنند یک فک دریایی رباتیک کوچک طراحی کرده‌اند که شبیه یک عروسک جذاب است.

وقتی این ربات را نوازش می‌کنند صداهای مختلفی از این ربات شنیده می‌شود و حرکت‌های مختلفی از خود نشان می‌دهد. در آمریکا در این زمینه آزمایشی انجام شده است که نشان می‌دهد در افرادی که با استفاده از فناوری‌های نوین رباتیک در حال درمان هستند و یک همدم رباتیک در فرآیند درمان به آنها کمک می‌کند، تخریب سلول‌های مغزی در اثر ابتلا به بیماری آلزایمر در دوره مشابه با افرادی که به روش‌های سنتی درمان می‌شوند روند کندتری دارد. علاوه بر این در درمان افسردگی‌ها و بخصوص برای سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند این روش درمانی بسیار تاثیرگذار بوده است. پیش از این محققان ثابت کرده بودند نگهداری از حیوانات خانگی می‌تواند نقش مهمی‌در پیشگیری از ابتلا به افسردگی در سالمندان داشته باشد.

اکنون محققان ثابت کرده‌اند ربات‌ها در قالب ابزارهای درمانگر و به عبارتی تعامل انسان و ربات می‌تواند روند پیشرفت بیماری‌های روحی و روانی را به تاخیر اندازد. اینها بخش‌هایی از تحقیقات مهم در حوزه رباتیک و درمان بیماری‌هاست که در سطح دنیا انجام شده یا در حال انجام است. البته باید ربات‌های پوشیدنی را نیز در نظر گرفت.

این ربات‌ها به افراد کم توان و کارگرانی که به دقت انسانی یا نیروی بدنی قوی نیاز دارند کمک می‌کنند. از این همین روش می‌توان برای درمان بیماری‌ها استفاده کرد. افرادی که ناتوانی جسمی‌خاصی دارند یک لباس رباتیک بر تن می‌کنند که پاها، دست‌ها، گردن و کمر آنها را در بر می‌گیرد. به این ترتیب بیمار با استفاده از امواج مغزی و عضلاتی که هنوز قابلیت حرکتی دارد حرکاتی را انجام می‌دهند که پیش از این به دلیل بیماری قادر به انجام آن نبودند.

با توجه به پیشرفت‌های بدست آمده در دنیای پزشکی و هوشمند شدن سامانه‌های رباتیک می‌توان به این نتیجه رسید خدمات ربات‌ها در حوزه پزشکی هنوز در آغاز راه است و در آینده‌ای نه‌چندان دور بهره‌گیری از ربات‌ها در حوزه گسترده‌تری در عرصه پزشکی مورد توجه قرار می‌گیرد. بی شک قابلیت‌های رباتیک در حوزه پزشکی را می‌توان به دانش الکترونیک و دنیای مجازی تشبیه کرد که حد و مرزی نمی‌توان برای آن در نظر گرفت. بسیاری از قابلیت‌ها و توانمندی‌های ربات‌ها از دسترسی به خدمات پزشکی در دورافتاده‌ترین مناطق مسکونی تا دقت و سرعت و توانایی فیزیکی ربات‌ها در ارائه خدمات متنوع به این معنی است که بشر چاره‌ای جز تسلیم شدن در برابر ربات‌ها و بهره‌مندی از خدمات آنها ندارد.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش