سبک زندگی دینی؛ نوشداروی درد مصرف‌گرایی

امروزه مصرف‌گرایی در جامعه سیر صعودی گرفته است، این را می‌توان از تنوع محصولات در بازار و نیز میزان زباله‌های تولیدی یافت. هرچند مصرف در یک جامعه می‌تواند باعث رونق اقتصادی باشد، اما مصرف‌گرایی به شکل کنونی نه‌فقط فایده‌ای برای اقتصاد کشور ندارد که سر تا پا ضرر بوده و به اتلاف منابع نیز منجر می‌شود. اما گذشته از خسارت مصرف‌گرایی برای اقتصاد، آیا این پدیده جایگاهی در سبک زندگی‌ دینی دارد.

سبک زندگی دینی چیست؟

سبک زندگی مفهومی جدید است و اولین‌بار از سوی روان‌شناسی اتریشی به نام آلفرد آدلر مطرح شد. مراد از سبک زندگی شیوه زندگی خاص یک فرد، گروه یا جامعه است. سبک زندگی نحوه انتخاب فرد در زمینه‌های مختلف را شامل می‌شود. گفته شده است سبک‌‎های زندگی مجموعه‌ای از تلقی‌ها، ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را دربرمی‌گیرد. پس دامنه این مفهوم بسیار گسترده است و از موسیقی، نحوه عبادت و ... را دربرمی‌گیرد. سبک زندگی، اما از منابع فرهنگی و اجتماعی متاثر است. برای مثال بالا رفتن سطح تولیدات هنری می‌تواند بر نحوه‌ زندگی افراد در جامعه تاثیر بگذارد یا عرضه نوعی تکنولوژی به بازار سبک زندگی بسیاری را دگرگون می‌کند، برای نمونه وقتی گوشی‌های هوشمند وارد جامعه ایران شد، انقلابی در زیر پوست جامعه رخ داد. از این‌رو سبک زندگی تابعی از تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به معنای عام است.

سبک زندگی دینی، اولین مصداق سبک زندگی

دین به عنوان مجموعه‌ای از عقاید و آداب که حول محور خداوند شکل گرفته است بیشترین تاثیر را بر زندگی افراد دارد. تاریخ چندین هزار ساله ادیان ابراهیمی و تاکید منابع درون دینی بر حضور همیشگی دین در زندگی مومنان، حکایت از هم سنی عمر دین و زندگی انسان دارد. حیات بشر در بستر تاریخ از دین جدا نبوده است. هر چند شکل‌گیری سکولاریسم در غرب انسان را از دین جدا کرد. این اتفاق با توجه به ضرورت‌های آن تمدن، اجتناب‌ناپذیر بود، اما عمر همزیستی دین و زندگی سن بالایی دارد. امروزه رجوع به دین در جوامع غربی خبر از تقویت سبک زندگی دینی می‌دهد، اما هر چند سبک زندگی مفهومی جدید است، می‌توان از سبک‌ زندگی سنتی به عنوان سبک زندگی دینی یاد کرد. قبل از طرح این مفهوم که بر مبنای آزادی تحقق انحای مختلف زیست است، دین تنها سبک زندگی بوده و بیشترین تاثیر را بر انتخا‌ب‌ها، طرز تلقی‌ها و نحوه رفتار افراد داشته است. یکی از اولین‌ مصادیق، سبک زندگی دینی است.

مصرف‌گرایی؛ بحران در حیات بشری

مصرف یکی از مفاهیم اساسی زندگی غربی است. جامعه باز بر عرضه و تقاضای آزادانه کالا و خدمات شکل گرفته‌ است. مصرف هر چند در طرف تقاضا قرار می‌گیرد اما هم از عرضه تاثیر گرفته و بر آن تاثیر می‌گذارد. بخشی از هر سبک زندگی نیز ناظر بر این مفهوم است. این‌که چه بخریم، چقدر بخریم و از که بخریم متاثر از سبک‌های زندگی است. امروزه تنوع عرضه به اندازه تنوع سبک‌های زندگی است. مصرف‌گرایی آن‌قدر گسترده‌ شده است که سبک‌های زندگی بر مبنای نحوه رویکردشان به این‌که چه بخرند از هم متمایز می‌شوند. مصرف‌گرایی به مرز‌های بحرانی‌ خود می‌رسد و اخلاق بشری به عنوان بخشی از فرهنگ انسانی فقط می‌تواند ناقد وضعی باشد که اصول اولیه اومانیستی آن را به وجود آورده است.

نوشداروی درد مصرف‌گرایی

امروزه مصرف‌گرایی، مسلمانان را نیز به خود آلوده کرده است، گسترش برند تجاری حلال ناظر بر همین مساله است. مسلمانان آن قدر مصرف‌گرا شده‌‌اند که عرضه اسلامی نیز پدید آورده‌اند. جامعه دینی شاید امروز مانند هر جامعه غیر دینی در اقیانوس مصرف جهانی غوطه‌ور است، اما سبک زندگی دینی چه رویکردی به مساله مصرف دارد.

اگر مبنای مصرف‌گرایی را بتوانیم در اصالت لذت بیابیم، مبنای سبک زندگی دینی را در تعالی خواهیم یافت. برای یک لذت‌گرا مصرف ارزش است، زیرا لذت به همراه می‌آورد اما برای یک مسلمان یا دیندار لذت اصل نیست. برای هر دینداری تعالی روحی و جسمی اصلی اساسی است. در حدیث معروف عقل و جهل از امام صادق اسراف از سپاهیان شیطان به حساب آمده و در مقابل میانه‌روی قرار دارد. اعتدال با بهره‌وری و مصرف بهینه نسبت مستقیم دارد. اسراف مانع تعالی انسان می‌شود و وی را در بند شیطان اسیر می‌کند.

مصرف به تنهایی یکی از لوازم زندگی بشری است. انسان از آنجا که موجودی غیرالهی است ناقص بوده و دائم نیازهایی برای بقا و زندگی بهتر دارد. هیچ کس نمی‌تواند وجود نیاز را نفی کند، از این رو صرف مصرف دارای جایگاه مهمی در حیات انسان است. آنچه سبک زندگی دینی آن را بر نمی‌تابد اسراف است. اسراف یا مصرف‌گرایی سبب می‌شود نیاز فراموش شود و فرد به استفاده بی‌رویه عادت کند. شیر آبی که باز می‌ماند، انرژی‌ای که اتلاف می‌شود، وسیله‌ای که بدون نیاز به آن خریداری می‌شود و خانه‌ای بزرگ که بخش‌ اعظمی از آن بی‌فایده مانده است، همه مصادیقی از مفهوم اسراف در سبک زندگی دینی است.

سبک زندگی دینی که متاثر از اصول دین است به جهان به عنوان محلی برای لذت نمی‌نگرد از این رو هر مصرفی باید به تعالی منجر شود. فرا رفتن از ماده از طریق تبدیل امر مادی به ترقی معنوی باعث‌ می‌شود مصرف تنها در حد نیاز باقی بماند. مراد از این سخن رویکردی زاهدانه به مساله مصرف نیست. طبیعی است نیاز به تفریح و لذت در ذات انسان بوده و مصرفی معقول را توجیه می‌کند اما باقی ماندن انسان در حد لذات مادی مورد تائید اصول دینی و در نتیجه سبک‌های زندگی دینی نخواهد بود. نوشداروی مصرف‌گرایی را از این رو باید در سبک زندگی دینی جست، یعنی آنجا که فرد فریب دستگاه عظیم تبلیغ مصرف‌گرایی را نمی‌خورد و با بازار، مواجهه‌‎ای مهندسی ‌شده دارد.

میثم قهوه‌چیان / جام‌جم