اوقات فراغت با رنگ و بوی پاییزی

جام جم سرا: این دغدغه تا پایان تابستان به شکل پررنگ‌تری در میان خانواده‌ها و مسئولان دیده می‌شود و با اتمام تابستان، این بحث‌ها هم به حاشیه رانده می‌شود و بحث‌های دیگری جای آن را می‌گیرد. اما آیا اوقات فراغت مختص فصل تابستان است؟ آیا در طول سال تحصیلی خانواده‌ها نباید نگران اوقات فراغت فرزندانشان باشند؟ برای پاسخگویی به این پرسش ها بهتر است به تعریف دقیق اوقات فراغت بپردازیم تا ببینیم اوقات فراغت دقیقا چه زمانی را شامل می‌شود.

اوقات فراغت تعاریف مختلفی را در بر می‌گیرد. دسته‌ای از تعاریف، اوقات فراغت را به عنوان زمان مازادی از شبانه‌روز در نظر می‌گیرند که به کار، خوابیدن و کارهای واجب دیگر اختصاص ندارد. در واقع در این دسته از تعاریف تأکید بر فراغت به عنوان زمان خاص است. دسته‌ای دیگر از تعاریف فقط بر عامل زمان تأکید نمی‌کند بلکه کیفیت فعالیت و فرد شرکت‌کننده در آن را نیز به عنوان عاملی اساسی در نظر می‌گیرد.

برخی از صاحبنظران از این تعریف با تأکید بر کیفیت آزادی استفاده می‌کنند. بنابراین در این دسته از تعاریف این اوقات، فقط حاصل عوامل خارجی و حاصل همیشگی وقت آزاد، تعطیلات آخر هفته یا تعطیلات طولانی‌مدت نیست، بلکه نتیجه نگرش ذهنی و شرایط روحی فرد است. سومین تعریف از اوقات فراغت در پی ترکیب کردن دو تعریف پیشین است. مطابق این تعریف، اوقات فراغت، زمانی است که یک فرد مازاد بر زمان کار یا وظایف دیگرش دارد و این زمان، برای استراحت، تفریح، موفقیت و پیشرفت اجتماعی یا فردی مورد استفاده قرار می گیرد؛ یا عبارت است از سرگرمی‌هایی که در آنها فرد آزاد است تا استراحت کند، به دانش و اطلاعات خود بیفزاید، مهارت‌های خود را ارتقا بخشد یا میزان مشارکت داوطلبانه خود را در زندگی اجتماعی فارغ از وظایف و مسئولیت‌های حرفه‌ای، خانوادگی و اجتماعی افزایش دهد. با تأکید بر همین رویکرد تلفیقی، وزارت ورزش و جوانان (سازمان ملی جوانان سابق) اوقات فراغت را این گونه تعریف کرده است‌: فرصت و زمانی که پس از انجام رساندن کار و شغل روزانه، باقی می‌ماند یا سرگرمی‌ها، تفریحات و فعالیت‌هایی که فرد به هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت به آنها می‌پردازد.

کمی تأمل و دقت در این تعریف نشان می‌دهد که فراغت می‌تواند در هر زمانی اتفاق بیفتد. فقط کافی است که فرد فارغ از وظایف و مسئولیت‌های روزمره خود باشد و کاری را آزادانه و با شوق و رغبت انجام دهد. بنابراین اوقات فراغت مختص فصل تابستان نیست. بلکه در طول ایام سال همواره برای دانش‌آموزان، اوقات فراغتی وجود دارد که نیازمند توجه ویژه و برنامه‌ریزی است.

اوقات فراغت در کنار درس و مدرسه

توجه ویژه به اوقات فراغت در طول ایام سال تحصیلی از آن جهت حائز اهمیت است که به علت اشتغال دانش‌آموزان به فعالیت‌های آموزشی، فرصت کمتری برای اوقات فراغت در اختیار آنها وجود دارد و از آنجا‌ که اوقات فراغت، فرصت طلایی برای شکل‌گیری و تقویت ارتباطات، رشد شخصیت، ارتقای خلاقیت و نوآوری، تقویت مبانی و اعتقادات مذهبی و هزاران مهارت دیگر برای افراد محسوب می‌شود بنابراین باید از این فرصت‌های محدود در فصل درس و مدرسه نیز به شکل مطلوب بهره‌گیری شود. این امر تکلیف خانواده‌ها بخصوص والدین را سنگین‌تر می‌کند.

در ادامه این مطلب قصد داریم به بررسی راهکارهایی بپردازیم که به والدین کمک می‌کند به غنی‌سازی اوقات فراغت فرزندان محصل خود در ایام سال تحصیلی کمک بیشتری کنند تا هم روابط بهتری با فرزندانشان داشته باشند و هم آنها را برای بهره‌گیری بیشتر از اوقات فراغت خود توانمند سازند:

1-تشویق فرزندان به داشتن برنامه روزانه مفید و جامع، شامل ورزش و فعالیت‌های فیزیکی، کتابخوانی، پرورش ذوق و هنر، آموزش مهارت‌های اجتماعی و...‌که آنها را در تحقق زندگی متعادل، بالنده و پویا یاری خواهد کرد. بنابراین والدین باید خود نمونه یک انسان هدفمند و با برنامه باشند و این فرهنگ را به فرزندان خود منتقل کنند که هر یک از لحظات زندگی انسان فرصتی است برای تکامل که نیازمند تفکر و برنامه‌ریزی است.

2-در فرصت‌هایی که فراهم می‌شود سعی کنید با فرزندانتان گفت‌وگوهای دوطرفه داشته باشید. موضوعات درسی، می‌تواند موضوعات خوبی برای شروع چنین گفت‌وگوهایی باشد. به این شکل هم می‌توانید از اوضاع تحصیلی فرزندانتان آگاه شوید و هم باب تازه‌ای برای نزدیک شدن به فرزندانتان بگشایید. او می‌تواند در خلال این گفت‌وگوها علایق و نظرات شخصی خود را در هر زمینه‌ای برای شما بازگو کند و والدین نیز می‌توانند با درایت، برخی از پایه‌های عقیدتی و رفتاری را در فرزندانشان ایجاد کنند.

3-امکان معاشرت فرزندتان را با دوستان قابل اعتمادش فراهم سازید. دوستان خوب، گنجینه ارزشمندی برای هر فرد محسوب می‌شوند. شبکه روابط و سرمایه اجتماعی دانش‌آموزان، نقش موثری در موفقیت تحصیلی آنها نیز دارد.

4-اوقات فراغت فرزندانتان را طوری برنامه‌ریزی کنید که تفریح از قلم نیفتد. بخصوص خستگی‌های روزمره ناشی از درس و مدرسه نیاز به تفریح را بیش از گذشته ایجاب می‌کند. شاید برخی‌ والدین به دلیل مشغله‌های کاری از این موضوع غفلت و ‌ ادعا کنند که زمان کافی برای تفریح در اختیار ندارند. اما باید بدانید‌ تفریح فقط به معنی مسافرت و گردش نیست. شما حتی اگر دقایقی از وقتتان را به خنده و شوخی با فرزندانتان اختصاص دهید آنها را حسابی به وجد می‌آورید.

5-امروزه بخش مهمی از اوقات فراغت افراد به وبگردی اختصاص می‌یابد. عصر کنونی، عصر انفجار اطلاعات است و کهکشانی از اطلاعات از طریق اینترنت در اختیار ما قرار می‌گیرد. ما نمی‌توانیم فرزندانمان را از دسترسی به این همه اطلاعات محروم کنیم. اما برای این‌که آنها بتوانند در اوقات فراغت خود از اینترنت استفاده کنند و در عین حال از آسیب‌های آن در امان باشند باید بینش صحیح استفاده آن را بیاموزند تا بتوانند از این شاهراه اطلاعاتی، بدرستی بهره‌مند شوند. همچنین والدین باید به آثار منفی استفاده افراطی فرزندان از رایانه توجه داشته باشند. بچه‌هایی که بیش از اندازه از رایانه استفاده می‌کنند به چاقی مفرط مبتلا می‌شوند یا ممکن است ستون فقرات آنها آسیب ببیند یا روابط اجتماعی‌شان کاهش ‌‌یابد و... از این رو باید در استفاده از رایانه حالت تعادل در نظر گرفته شود. همچنین در تهیه انواع بازی‌های رایانه‌ای، والدین باید مراقب باشند که محتوای این قبیل بازی‌های رایانه‌ای به خشونت و پرخاشگری فرزندان آنها منجر نشود.

6-به نظر می‌رسد یکی از بهترین شیوه‌های گذران اوقات فراغت، افزایش تعامل میان اعضای خانواده و بستگان یعنی صله ارحام است. این امر، رشد عاطفی فرزندان را به دنبال دارد. شب‌های طولانی پاییز و زمستان، زمان مناسبی است برای این‌که هرازگاهی افراد فامیل دور هم جمع شوند. همین ارتباطات، زمینه تقویت ارتباط فرزندتان را با هم سن و سالانش بیشتر فراهم می‌سازد. بخصوص این‌که آنها با افرادی دوستی و معاشرت پیدا می‌کنند که شما خود بخوبی می‌شناسید.

7-اوقات فراغت، فرصت مناسبی است تا ما به فرزندانمان مهارت‌های درست اندیشیدن و درست عمل کردن را یاد بدهیم. پرورش اعتماد به نفس و استقلال، پرورش روحیه مبارزه با بیکاری و بطالت، پرورش روحیه احترام به قانون و التزام به رعایت آن، پرورش روحیه مشارکت، همکاری و... از جمله مواردی است که می‌توان در جهت غنی‌سازی اوقات فراغت فرزندان برای آنها برنامه‌ریزی کرد. اگر ما بتوانیم در اوقات فراغت به جای آن‌که صرفا دانش را به فرزندانمان انتقال دهیم، مهارت‌هایی را به آنها بیاموزیم که به آن نیاز دارند به یکی از کارکردهای اساسی اوقات فراغت که تربیت یک انسان سالم است، دست یافته‌ایم.

زهرا نیکپور / جام‌جم