سلام ​ ماهِ‌ مهربان

تا این که نهایتا با صدای فریاد مادر یا حتی تهدید پدر از خواب می‌پرد. با عجله آبی به دست و رو می‌زند، صبحانه را خورده و نخورده لباسش را می پوشد و خواب‌آلوده به راه می‌افتد. از ترس این که مبادا اتوبوس را از دست بدهد، شروع می‌کند به دویدن. چند قدمی از خانه دور نشده که مادر از پنجره صدایش زده و می‌گوید: «کتابت را روی میز جا گذاشته‌ای....»

این وضع دانش‌آموزی است که هنوز فتیله تعطیلاتش پایین کشیده نشده است.

تعطیلات امسال به بهانه برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال، زودتر از سال‌های گذشته از راه رسید اما در یک چشم بر هم زدن فقط چند روز از این ایام خوشگذرانی دانش‌آموزان باقی مانده و این بار هم از دستاورد دردسرساز تابستان، یعنی عادت ​ دیر خوابیدن و دیر بیدار شدن، بی‌نصیب نماندند. البته آن دسته از دانش‌آموزانی را که از صبح تا شب در انواع کلاس‌های آموزشی زبان، ورزش، هنر و... شرکت داشتند، باید قلم گرفت زیرا احتمالا برنامه‌شان از روزهای مدرسه هم پر و پیمان‌تر ​ و از خواب تا لنگ ظهر محروم بوده اند.

حالا والدین نگران این موضوع هستند، بعد از آن که جسم و روان فرزندانشان به بیدار ماندن در شب، پرخوابی و شاید بی‌نظمی عادت کرده است، چگونه به روال روزهای عادی مدرسه بازگردانده شود؟ درحالی که مساله فقط بیداری و حضور به موقع سر کلاس نیست، بلکه لازم است دانش‌آموزان به قدری هشیار و پرانرژی باشند که بتوانند آموزش‌های معلم را به‌درستی دریافت کرده و بازدهی مناسبی داشته باشند.

شما مامور بیدارباش فرزندتان نیستید

مادامی که هر روز صبح سعی می‌کنید به روش‌های مختلف فرزندتان را بیدار کنید، در واقع او را به این حمایت همیشگی عادت می‌دهید به گونه‌ای که دیگر خودش مسئولیت بیدارشدنش را نمی‌پذیرد. دست آخر این شما هستید که به یک ساعت سخنگو مبدل می‌شوید. تحت فشار و تنش جدی قرار می‌گیرید و ممکن است بگو مگوهای اول صبح با فرزندتان و عجله برای رساندن او به مدرسه، انرژی یک روز خوب را از شما بگیرد و تکرار هر روزه این وضع، شما را خسته خواهد کرد. البته مساله وقتی پیچیده‌تر می‌شود که چند فرزند داشته باشید و بخواهید همه را برای خروج از خانه بیدار کنید.

پیش از هر اقدامی لازم است از پذیرش این نقش حمایتگرانه شانه خالی کرده و مسئولیت بیدار شدن را به دوش خود فرزند بیندازید. می‌توانید با او چنین شرطی بگذارید: «عزیزم! بیدار شدن تو آن هم با زور و زحمت، بیش از اندازه مرا درگیر کرده است. تو آن‌قدر بزرگ شده‌ای که ضرورت بموقع بیدارشدنت را درک کنی. تصمیم گرفتم از این به بعد تنها یک بار صدایت بزنم. اگر خواب بمانی نمی‌توانی برای رسیدن به مدرسه روی من حساب کنی، بنابراین یا باید راه دیگری برای رفتن پیدا کنی یا این که به مدرسه نروی. در صورتی هم که از جانب مدرسه عذرت را بخواهند کاری از دستم ساخته نیست و مجبورم راستش را بگویم و این بار هم خودت ضرر خواهی کرد. انتخاب با توست.»

با این آمادگی ذهنی که در او ایجاد کرده‌اید، پیشنهاد بدهید که از فرصت چند روز تعطیل باقیمانده استفاده کند. به او بگویید در صورتی که از همین امشب برای کنترل ساعت خوابیدن و بیدار شدنش اقدام کند، مجبور نخواهد بود در روزهای اول بازگشایی مدارس فشار زیادی را تحمل کند. با توجه به این که خروج از بی‌برنامگی و پذیرش قاعده‌مندی برای فرزند شما کار ساده و لذت‌بخشی نیست لازم است به او آگاهی منطقی داده و در او انگیزه ایجاد کنید. راجع به مزایای سحرخیزی و تاثیرش بر بازدهی و موفقیت او صحبت کنید: «به هر حال تابستان تمام می‌شود و مهر ماه باید به مدرسه بروی. اگر خواب‌آلوده و کسل باشی بهتر است یا این که بانشاط و تیزهوش سر کلاس درس حاضر شوی؟ کدام احساس بهتری به تو می‌دهد؟»

ساعت خواب را گام به گام تغییر دهید. حتما شما هم تجربه کرده‌اید وقتی صبح یک روز زودتر از همیشه از خواب بیدار می‌شوید، شب نیز زودتر از موعد به خواب می‌روید. پس از همین قاعده برای تغییر ساعت خواب فرزندتان استفاده کنید. به طور مثال به او کمک کنید که هر سه روز یکبار چیزی حدود 30 دقیقه زودتر از خواب بیدار شود و در عوض شب نیم ساعت زودتر بخوابد. به این ترتیب در فرصت باقی​مانده گردشی دوساعته در زمان خواب او ایجاد خواهد شد.

شرایط فیزیکی اتاق خواب فرزند خود را تغییر دهید. وضع تهویه، دما و البته نور در کیفیت خواب و حتی کمیت آن اثر می‌گذارد. کنار کشیدن پرده‌های اتاق خواب این امکان را می‌دهد که فرزندتان با نوازش آفتاب بیدار شود. فراموش نکنید که ساعت بیولوژیک ما از نور خورشید تاثیر می‌پذیرد.

اما چنانچه فرزند شما دچار پرخوابی است، لازم است عوامل تاثیرگذار را شناسایی کرده و آنها را رفع کنید. پرخوابی می‌تواند ناشی از خستگی ذهن در طول روز باشد. سرگرم شدن بیش از حد با بازی‌های رایانه‌ای و حتی تماشای مداوم فیلم و کارتون، به این دلیل که حاوی انواع تصاویر و صداها هستند، سبب اشغال شدن ذهن توسط داده‌های بسیار متنوع و ناهماهنگ شده که به صورت اختلال در کیفیت و کمیت خواب و حتی دیدن رویاهای بی‌سر و ته بروز می‌کند. به فرزند خود این آگاهی را بدهید که افراط در تفریحات و سرگرمی‌های اینچنینی نشان‌دهنده این است که او نمی‌تواند به طور مطلوب از عهده مدیریت همه امورش بر بیاید. به او متذکر شوید ​ فناوری برای خدمت به انسان و رفاه او ​ است نه این که او را از امور اصلیش باز دارد. در صورت عدم توجه، برای استفاده از رایانه و.. محدودیت قائل شوید. جایگزین کردن تفریح‌های خانوادگی خصوصا بازی‌هایی که فعالیت حرکتی را تقویت می‌کنند، می‌تواند بسیار موثر باشد.

مورد قابل توجه دیگر تغذیه است. شب‌ها از غذاهای سبک، ساده و طبع گرم استفاده کرده و ترجیحا غذای خود را در ساعات اولیه شب میل کنید. غذاهای دارای طبع سرد نظیر لبنیات، گوشت گاو و گوساله، برنج، ماهی و... سستی بدن و پرخوابی را تشدید می‌کنند. اگر شما جزو آن دسته از خانواده‌هایی هستید که فقط در وعده شام می‌توانید کنار هم باشید ضروری است که اولویت را به تغییر ساعت خواب و سلامت فرزندتان دهید و او را مجبور نکنید تا آمدن پدر و جمع شدن همه اعضای خانواده دور هم، منتظر بماند.

اجازه دهید فرزندتان دقایقی قبل از خواب حضور شما را احساس کند ، می‌توانید کنار رختخوابش بنشینید،نوازشش کنید. راجع به آنچه طی روز تجربه کرده حرف بزنید و پیش از بسته شدن چشم‌هایش با همدیگر دعا بخوانید و آرزوهای شیرین بکنید. همچنین این لحظات طلایی، می‌تواند به فرصتی مبدل شود که فرزند شما درگیری‌های درونی خود را بیان کند. آرامش درونی بر کیفیت و میزان خواب او اثرگذار است.

برای موفقیت فرزند خود جایزه در نظر بگیرید. روی علایق او انگشت بگذارید. آیا به مجله ماشین علاقه دارد یا آلبوم موسیقی؟ برنامه سفر دو روزه آخر هفته چه طور است؟ رفتن به یکی از پارک‌های شهر کم‌هزینه‌تر به نظر می‌رسد. خرید خصوصا از نوع نوشت‌افزار و وسایل مدرسه هم اشتیاق‌برانگیز است. می‌توانید به ازای هر روز بیداری بموقع، امتیازی در نظر بگیرید و دریافت جایزه مشروط به کسب حد مشخصی از امتیاز باشد. (ضمیمه چاردیواری)

فاطمه عمانی