فناوری و یک ضرورت اخلاقی

این نگاه، بسیار انسان محور است و به منافع طبیعت بی‌توجه است. به همین دلیل در دوره علم گرایی و فناوری محوری، بحران‌های زیست‌محیطی بسیاری در جهان به‌وقوع می‌پیوندد. این بحران‌ها حاصل این است که انسان طبیعت را به نفع خود مصادره می‌کند. اما انسان علم‌گرا، صرفا طبیعت را به نفع خود مصادره نمی‌کند، بلکه حتی به بهره‌گیری از انسان‌های دیگر نیز برای پیشبرد مقاصد خود می‌پردازد. یکی از نمونه‌های این بهره‌گیری از دیگر انسان‌ها در دوره استعمارگری به‌وقوع می‌پیوندد. در این دوره، علم و صنعت غرب برای بهره گیری از منابع و انسان‌های شرقی به شرق مهاجرت می‌کند. در این مسیر، انسان شرقی، نه به عنوان یک انسان، بلکه به‌عنوان یک شیء، مثل چاه نفت، معدن طلا، مس، چوب و... نگریسته می‌شود. در دوره استعمارگری انسان شرقی وسیله‌ای است برای کسب منفعت غرب صنعتی.

یکی از رشته‌های دانشگاهی که در دوره استعمارگری در دانشگاه‌های غربی تاسیس شد، رشته «شرق‌شناسی» است. ادوارد سعید، متفکر فلسطینی‌الاصل معاصر این رشته را مولود نگاه استعمارگرانه غرب صنعتی به شرقی‌ها می‌داند. طبق دیدگاه ادوارد سعید، غرب صنعتی برای بهره‌گیری بیشتر از شرق، مجبور به شناخت بهتر مردم شرق بود، همان‌گونه که برای بهره‌گیری بیشتر از معادن طلا و مس و چاه‌های نفت، نیازمند شناخت بهتر از این امور بود. بنابراین شرق‌شناسی به‌عنوان مقدمه‌ای برای استعمار و استثمار بیشتر در دانشگاه‌های غربی تاسیس شد.

دیدگاه ادوارد سعید، منتقدان بسیاری دارد ولی این دیدگاه در زمان خود بسیار تاثیرگذار بود و کتاب «شرق‌شناسی» سعید به زبان‌های بسیاری ترجمه شد. شاید خود نگاه ابزاری به شرقی‌ها امروز آنقدر با مقاومت شرق مواجه شده است که چندان مانند دوره استعمارگری، نمود نداشته باشد، اما نکته مهم‌تر و عمیق‌تر دیدگاه سعید این است که علم و صنعت ممکن است برای توسعه خود به بهره‌گیری و استثمار از انسان‌ها منجر شود. این انسان‌های استثمار شده لزوما شرقی نیستند بلکه کارگران و زنان و کودکان شرقی یا غربی می‌توانند از مصادیق انسان‌های استثمار شده به حساب آیند. همچنین استثمارگران لزوما غربی نیستند بلکه شرکت‌های صنعتی شرقی نیز ممکن است به همین مسیر سوق پیدا کنند، و برای سود بیشتر به استثمار هموطنان خود مشغول شوند.

یکی از نمونه‌های این مورد اخیر را می‌توان در شرکت‌های چینی دید که با میزان دستمزد بسیار پایین، ارزان‌ترین کالاها را تولید و به نقاط مختلف جهان صادر می‌کنند. این فرآیند به استثمار حداکثری کارگران منجر می‌شود. بنابراین فناوری نیازمند یک نظارت اخلاقی و حقوقی است تا در مسیر توسعه آن، حقوق انسان‌ها پایمال نشود و علم و فناوری به نقض غرض اصلی خود، یعنی خدمت به رشد انسان، نینجامد.