سعید نیکپور؛ ملموس ترین امیرکبیر نمایشی

امیرکبیر یکی از سریال‌های محبوب دهه 60 تلویزیون در ژانر تاریخی است که پرویز زاهدی فیلمنامه آن را نوشته و سعید نیکپور آن را کارگردانی کرد. خود او در این سریال در کنار ایرج راد، محمد مطیع، فخری خوروش، ژاله علو و ... به ایفای نقش پرداخت. این مجموعه تلویزیونی سال 1363 ضبط و پخش آن از اردیبهشت ماه سال 1364 از شبکه یک شروع شد.

سعید نیکپور: بهروز افخمی نقش موثری در تصویب و ساخت مجموعه امیرکبیر داشت

سعید نیکپور، کارگردان و بازیگر مجموعه تلویزیونی امیرکبیر درباره ساخت این مجموعه در دهه 60 گفت: برای یادآوری خاطرات این مجموعه باید به 26 سال قبل یعنی یک ربع قرن پیش برگردم. می‌توانم بگویم جزو اولین کسانی بودم که بعد از انقلاب با تلویزیون همکاری کردم. امیرکبیر یکی از بخش‌های مجموعه قرن سرنوشت بود که قرار بود به شخصیت‌های معروف قرون گذشته بپردازم. اولین بخش از این پروژه با عنوان شاه شکار سال 61 با پرداخت به زندگی میرزا رضا کرمانی تهیه شد و دومین بخش به امیرکبیر اختصاص داشت.

وی در ادامه افزود: علاقمند بودم از قرون گذشته شروع کنم تا به تاریخ معاصر بپردازم. برای ساخت این پروژه هم گروهی از بچه‌های حرفه‌ای همچون منوچهر شمسایی، عبدالله اسکندری، فرانک دولت‌شاهی و ... همراهی کردند و بازیگران حرفه‌ای و قدیمی هم در این پروژه حضور داشتند. امیرکبیر یکی از سریال‌های کاملاً حرفه‌ای بود که با وجود آنکه بارها از تلویزیون پخش شد، اما همچنان مخاطبان زیادی دارد.

این کارگردان با اشاره به پخش مجموعه امیرکبیر از یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای گفت: یکی از دوستان اطلاع داد مجموعه امیرکبیر از یکی از شبکه‌های تلویزیون آلمان پخش می‌شود، وقتی خودم مجموعه را دیدم که با کیفیت خوبی پخش می‌شد خوشحال شدم و این نشان می‌دهد هنوز این سریال بعد از گذشت 28  سال قابلیت پخش شدن را دارد.

نیکپور در پاسخ به این سئوال که با توجه به اینکه در آن سال‌ها بهروز افخمی مدیریت گروه فیلم و سریال شبکه یک را بر عهده داشت، برای تولید این پروژه همکاری لازم را کرد؟ توضیح داد: چقدر خوب شد نامی از افخمی بردید. افخمی نقش موثری در تصویب و تولید مجموعه امیرکبیر داشت. او با اینکه جوان بود، اما کمک زیادی به این پروژه کرد. گرچه سالیان زیادی از پخش مجموعه امیرکبیر گذشته است، ولی جا دارد از او تشکر کنم، چرا که بانی ساخت مجموعه امیرکبیر بود.

وی در ادامه افزود: نویسنده این مجموعه پرویز زاهدی بود و گروهی که در فیلم و سریال بودند نظرات‌شان را می‌دادند که خیلی هم خوب بود. منوچهر محمدی، تهیه‌کننده هم فیلمنامه را خواند و نظراتش را داد. در مجموع کارگردانی این اثر برایم جذابیت زیادی داشت. ما برای ضبط این مجموعه با سه دوربین ضبط می‌کردیم و چون آن روزها دوربین‌های دیجیتال نبود. باید با دوربین‌های سنگین کار می‌کردیم. این مجموعه به شکل تلی پلی کار شد.

این کارگردان درباره اینکه ساخت مجموعه امیرکبیر چه جایگاهی در کارنامه‌تان دارد توضیح داد: امیرکبیر در کارهای تلویزیونی نقطه عطف محسوب می‌شود. ساخت این سریال در زندگی‌ هنری‌ام اتفاق خوبی بود که امیدوارم باز هم اتفاق بیفتد.

نیکپور درباره انتخاب بازیگران مجموعه تلویزیونی امیرکبیر گفت: سعی کرده بودم بهترین‌ها را انتخاب کنم. بعد از گذشت این همه سال معتقدم بهترین‌ها را انتخاب کرده بودم که توانستند نقش‌های را به زیبایی ایفا کنند. همه عوامل چه پشت دوربین و چه جلوی دوربین زحمت زیادی کشیده بودند. طراحی گریم، لباس و صحنه، موسیقی و ... خیلی خوب بودند. عبدالله اسکندری به زیبایی بازیگران را گریم کردند و کامبیز روشن روان هم به نظرم بهترین موسیقی را ساخت. تصویربرداران، منشی صحنه و ... تلاش خود را کردند تا مجموعه مناسبی تولید شود.

ایرج راد: قرار بود با  تقوایی کار کنم و اما ناصرالدین شاه شدم  

ایرج راد، بازیگر نقش ناصرالدین شاه در مجموعه تلویزیونی امیرکبیردرباره بازی در این پروژه گفت: من قبل از اینکه با این پروژه قرارداد ببندم قرار بود در کار دیگری بازی کنم، حتی تست گریم هم انجام داده بود. تا اینکه آقای نیکپور پیشنهاد بازی در سریال امیرکبیر را داد و من به او گفتم با آقای تقوایی قرارداد بستم تا در میرزا کوچک خان نقش اسماعیل را بازی کنم. بعد از صحبتی که با آقای نیکپور داشتم او گفت نقش اسماعیل برای مردم زیاد شناخته شده نیست، حتی چهره‌ام به لحاظ گریم به مجموعه امیرکبیر نزدیک‌تر است. تا اینکه من پیشنهاد دادم جلسه‌ای با آقای تقوایی داشته باشیم تا بتوانیم این مشکل را حل کنیم.

وی در ادامه افزود: در این جلسه آقای تقوایی محبت کرد و پذیرفت تا من در مجموعه امیرکبیر بازی کنم. بعد از تست گریم و تست لباس متوجه شدم چقدر به نقش‌ام در مجموعه امیرکبیر نزدیک شدم. در مجموع تمام لحظات ساخت مجموعه امیرکبیر برایم خاطره‌انگیز بود و جذابیت‌های زیادی داشت. در این پروژه سعی کردم فراز و نشیب‌های نقش ناصرالدین شاه را لمس کنم. کاملاً با نقش دست و پنجه نرم می‌کردم. البته برای ایفای نقش در امیرکبیر دچار ترس شده بودم، چرا که قبلاً استادم مشایخی در کار حاتمی این نقش را بازی کرده بود.

این بازیگر درباره اینکه بازی در کدام سکانس برایم جذابیت بیشتری داشت، گفت: همه لحظات جذابیت خودش را داشت، اما صحنه‌هایی بود که من را تکان می‌داد. مثلاً وقتی این جمله را به امیرکبیر گفتم که ذره‌ای از احساس من به شما کم نشده است به گونه‌ای عذرخواهی کردن او از امیرکبیر بود یا وقتی می‌گفت خدا من را بکشد اگر کسی به شما توهین کند و پدرسوخته هستم اگر او را جلوی توپ نگذارم. در مجموع لحظات عجیب و غریبی بود.

راد درباره این‌که بازی در مجموعه تلویزیونی امیرکبیر چه جایگاهی در کارنامه هنری‌اش دارد، گفت: جایگاهی خاص . چرا که در آن سال‌ که این مجموعه ساخته می‌شد در بحبوحه  جنگ بودیم و شهر‌ها زیر بمباران بود. یک دفعه وسط ضبط یک سکانس قطع می‌شد و بعد از تمام شدن بمباران مجبور بودیم دوباره ضبط را شروع کنیم و بر نقش تمرکز کنیم. بچه‌ها با انرژی و عشق کار می‌کردند. سریال امیرکبیر کار یک نفر نیست، بلکه یک گروه این کار را انجام داد.

وی در ادامه افزود: در آن زمان دوربین‌ها بزرگ و سنگین بود و با امکانات محدودی که در اختیار داشتیم کار را انجام می‌دادیم، اما همه بچه‌ها با دل و جان کار می‌کردند. در آن زمان برای ضبط لوکیشن‌های خارجی که اطراف آن بازار و محله‌های شلوغ بود، دچار مشکل بودیم. به یاد دارم شب‌ها صداها را ضبط می‌کردیم و روزها باید به گونه‌ای بازی می‌کردیم تا صداها با بازی‌ها همخوانی داشته باشد. با توجه به اینکه رابط صمیمانه وجود داشت توانستیم با کمبود امکانات کنار آمده و کار را به سرانجام برسانیم.

این بازیگر درباره کار کردن با سعید نیکپور گفت: من قبل از بازی در امیرکبیر او را می‌شناختم و با روحیات اخلاقی او آشنایی داشتم به همین دلیل اصلاً مشکلی در طول  کار نداشتیم و لذت می‌بردم.

جبار آذین، منتقد و مدرس دانشگاه: نیکپور می‌توانست از مجموعه‌سازان خوب باشد

جبار آذین، منتقد و استاد دانشگاه درباره مجموعه تلویزیونی امیرکبیر گفت: ماندگاری آثار هنری سینمایی و تلویزیونی به عوامل فکری، فنی، هنری و اجتماعی خاصی بستگی دارد که از آن جمله‌اند مضامین خوب، فیلمنامه حرفه‌ای، کارگردانی شایسته، بازی‌های تاثیرگذار، عوامل فنی کارآمد، جایگاه اجتماعی مضامین، شرایط تولید و پخش، هزینه مکفی، آزادی یا مقید بودن نویسنده و کارگردان و موارد دیگر. یک کار هنری فقط محصول تلاش عوامل سازنده نیست و مدیریت سیاسی و فرهنگی، ممیزی زمانه تولید، شرایط اجتماعی و فرهنگی مردم در آن دخالت دارد.

وی در ادامه افزود: یکی از مجموعه‌های تاریخی که به لحاظ موارد یاد شده تولید و پخش شد مجموعه امیرکبیر به کارگردانی و بازیگری سعید نیکپور بود . درباره  دوران قاجار فیلم و مجموعه‌های فراوان ساخته شده و هر کدام هم گوشه‌ای از تاریخ نمایش ایران را به خود اختصاص داده‌اند. بضاعت هنری هر فیلم و مجموعه‌ای عوامل تحت هدایت او، بودجه‌ای که در اختیار داشته است، ممیزی شرایط فرهنگی و اجتماعی و نگاه و زاویه دید کارگردان در این میان نقش‌های مهمی را ایفا کرده‌اند.

این مدرس خاطرنشان ساخت: امیرکبیر و تاریخ قجر برای تماشاگر امروز قابل درک هستند و از این منظر سریال نیکپور مشکل نداشت و کارگردانی جمع و جور، نگاه دراماتیک او و بازی‌های خوب بازیگران در نقش‌های مقبول و تصویربرداری مناسب امیرکبیر را در زمان پخش با اقبال بینندگان رو به رو ساخت. یک مجموعه دیدنی که سلطان صاحبقران شادوران علی حاتمی در بالای آن ایستاده  اما هیچ مجموعه تاریخی دیگری که درباره قاجاریه ساخته شده، نتوانسته در زیر سریال نیکپور بیاستد و به آن نزدیک شود.در واقع فاصله این دو مجموعه با آثار دیگر زیاد است.

آذین یادآور شد: این توفیق از ساخت و پرداخت خوب سریال و ماندگاری اثر در اذهان مخاطبان دیروز حکایت دارد کاری که می‌توانست در صورت حمایت سازنده نیکپور را در ردیف مجموعه‌سازان خوب سیما قرار دهد، اما چنین نشد. مجموعه امیرکبیر با تمام ضعف‌ها و کاستی‌هایش که بخشی از آن دیکته شده شرایط دوران تولید‌اش بود با خاطره‌های خوب بینندگان سیما در آمیخته است . تصویر پیر شدن یک شبه امیرکبیر پس از تحمل مصائب و رنج‌های بی‌شمار از یاد نمی‌رود.

وی در پایان افزود: در میان امیرکبیرهای تلویزیونی، امیرکبیر نیکپور تاریخی‌ترین، مقبول‌ترین و ملموس‌ترین شخصیت نمایشی است و این امتیاز مهمی در کارنامه کارگردانی آن است. مجموعه نیکپور هنوز هم برای دیدن چند باره دیدنی و درام و نگاه هنری- اجتماعی مجموعه ستودنی است.

 فاطمه عودباشی